Zijn het nu Jasmijn- of Al Jazeera-revoluties?

De westerse media, en ook de westerse machthebbers wisten niet wat hen overkwam toen de revoltes in de Arabische wereld uitbraken, eerst in Tunesië en Egypte, later ook in Bahrein en Libië. Dat komt omdat ze door een foute bril kijken. Bij gebrek aan inzicht trokken ze dan maar parallellen met wat in vroegere Oostblok landen is gebeurd. Vandaar die naam Jasmijnrevolutie.

Al de traditionele moslim watchers weten niet hoe ze deze massale revoltes kunnen verklaren. Ze waren niet alleen. Zelfs de geheime diensten van de VS, Frankrijk of Israël hebben het in Tunis, Manama, Cairo en Benghazi horen donderen.
Het Westen, zowel de media als de regeringen hebben permanent alles wat in de moslim wereld gebeurde proberen verklaren door de religieuze bril van de islam. Vijftig verschillende maatschappijen, het gedrag van 1,5 miljard mensen hebben ze decennia lang zitten analyseren aan de hand van één boek, de Koran. En dan nog via hún lectuur van dat boek. Dat blijkt dus niet te kloppen. Ik heb nogal wat beelden van betogingen gezien op Al Jazeera, en ook in ons journaal. Daar hoorde of zag je geen woorden als jihad of sharia. Ik hoorde geen enkele religieuze slogan. Wel ‘hurryah’ (Vrijheid) en ‘Irhel’ (rot op) !

En bij gebrek aan Heilig Boek om alles te duiden, keren onze politieke analisten zich nu naar een ander boek: Facebook. Dat zou de mensen mobiliseren. Rare redenering: zestien procent van de Tunesiërs en maar vijf procent van de Egyptenaren hebben toegang tot Facebook. De mobilisatie komt van elders, facebook is maar een klein hulpmiddel. Hun informatie krijgen ze vooral via Al Jazeera.

Dé informatiebron voor Arabieren is het in 1996 opgerichte televisiestation Al Jazeera. Het werd vooral na 11 september 2001 het station waarnaar iedereen keek die geen officiële waarheid wilde horen. Niet de Amerikaanse en Westerse oorlogsretoriek en ook niet de propaganda van het lokale regime. Een station waarop meningen botsten waar de ene blauw zei en de andere geel, en een dag later kwam daar dan nog een groene of een rode versie bij. Het is dit station dat het laatste decennium al wie geletterd was in de Arabische wereld toonde dat andere opinies mogelijk waren, en dat de Arabische wereld heeft bijgebracht dat democratie ook bij hen kan. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zowel in Tunesië, Egypte als Libië het eerste slachtoffer van het protest Al Jazeera was, dat onmiddellijk uit de eter werd gehaald.

Maar niet alleen informatie volstond. Internet heeft er inderdaad voor gezorgd dat tot in de kleinste bled informeel contact met iedereen mogelijk was. En voor de goed opgeleiden kwam daar inderdaad ook facebook bij. Maar voor zo’n massa revoltes heb je ook een minimum aan organisatie nodig. En dat gebeurt door de kleinschalige burgerbewegingen die de dictaturen hebben overleefd. Vooral vakbonden, zowel van arbeiders als van dokters en advocaten, en inderdaad, ook door de politieke islam. Maar zelfs de Egyptische moslimbroeders passen hun discours aan. Ik citeer hun Engelstalige website van 2 februari: ‘The Muslim Brotherhood is calling for truthful and pure democratic gov’t that protects freedoms and human rights’.

Het probleem in de Arabische landen is dat er te weinig vrijheid en teveel despotisme is onder het mom van de islam.
Als je de Arabische wereld overloopt dan heb je ongeveer in alle landen, van Marokko tot de Bahrein dezelfde gezagsstructuren: oligarchieën die de economie van het land controleren en in het zadel gehouden worden door veiligheidsdiensten en het leger. Met hoogstens schertsverkiezingen. Geheime diensten en leger die nauw samenwerken met het Westen, dat die oligarchieën niet alleen aan de macht laat, maar daadwerkelijk steunt. Kijk naar de aarzelende houding van zowel de VS als de EU om Mubarak, die ‘verkozen’ generaal te laten vallen. Of Berlusconi die de Europese politieke leiders intoomt als ze alleen nog maar met woorden kolonel Kadhafi willen sommeren. Kadhafi voor wie Steven Van Ackere vorige maand nog een plaats bezorgde in de UNO-organisatie voor Mensenrechten. Om nog niet te spreken over de wapens die we leverden en nog leveren aan dat soort regimes. De wet op de wapenexport mag dan wel gesplitst zijn, niet onze geldhonger. Wallonië leverde aan Libië, Vlaanderen aan Bahrein.

Laten we het rijtje Arabische landen aflopen:
Marokko, een monarchie waar de koning niet alleen de grootste bank, Tijarawafa en de grootste supermarktketen, Marjane controleert, maar via zijn holdings SNI en ONA ook het grootste deel van de economie. Daarbij is hij nog de machtigste grootgrondbezitter. Hij wordt gesteund door Frankrijk, zijn economische partner, en de VS zijn militaire partner. Vergeet niet dat Marokko, net als Egypte een ‘doorgangscentrum’ was voor Guantanamo. Maar het Marokkaanse regime staat sterker dan de andere Arabische regimes. De rol van de koning wordt niet in vraag gesteld, ook al organiseert hij fake verkiezingen: niet alleen mogen een tiental partijen er niet aan meedoen, maar de uitslag heeft geen effect op de vier belangrijkste ministeries. Daarvan wordt de minister niet gekozen, maar door de koning benoemd. En ook al wordt de sociale kloof steeds groter en verarmt de kleine middenstand, er heerst niet die doffe armoede zoals in Tunesië, op enkele Berbergebieden in het zuiden na. Maar het grote voordeel van de huidige koning is dat hij een vorm van liberalisatie heeft doorgevoerd die onder zijn vader niet mogelijk was. Toen mocht je niets zeggen en niets doen tegen het regime. Nu mag je tamelijk veel zeggen. Daarbij stamt het koningshuis zogezegd rechtstreeks af van de profeet, en daar kan geen enkele moslim-fundamentalist tegen op en zorgt het koningshuis voor brood en spelen. Elke stad van enige betekenis heeft jaarlijks zijn groots cultuurfestival. Cultuur als zoethouder. Marokko is er het schoolvoorbeeld van.

Het Algerijnse regime en tot enkele dagen geleden het Tunesische, overleeft dankzij Frankrijk. Libië was tot voor kort een schurkenstaat, maar wordt nu gesteund door het Italië van Berlusconi en door de EU – kijk maar hoe België in de UNO er onlangs voor stemde om het land van Khadafi te laten toetreden tot de UNO Mensenrechten organisatie-. Belangrijk hierbij is dat de Italiaanse oliemaatschappij ENI de Libische olie-export naar de EU controleert. Libië kende nu ook een volksopstand, die erg bloedig wordt bestreden. Maar de arrogante Kadhafi is nog niet gevallen. Zijn arrogantie droop op 21 februari van het televisiescherm. Hij vertelde toen aan de staatstelevisie in een interview van welgeteld één minuut, van onder een paraplu, dat hij met de betogers wou gaan discussiëren, maar ‘gelukkig’ hoefde het niet, want het begon te regenen. De dag daarop oreerde hij wel op tv, een dreigende tirade van een uur lang tegen zijn eigen bevolking. Maar de man wankelt. Vooral in het oosten, waar de meeste oliebronnen zitten. Hier staat de soefi-broederschap van de Sanussi al eeuwen erg sterk – ze leverden de koning die door Kadhafi indertijd werd afgezet en ze hebben er zich nooit bij neergelegd. Een religieuze structuur die als organisatievorm kan dienen om het regime te bestrijden en om de onenigheid tussen de verschillende bedoeïenen stammen te overbruggen. Een soort islam waar de traditionele moslimwatchers van onze media weinig vanaf weten.

En zo kan je verder gaan tot de Golf, met Saoedi-Arabië als meest reactionaire en autoritaire regime, voor twee honderd procent gesteund door de VS sedert de Tweede Wereldoorlog. En aan zijn grens het overwegend sjiitische Bahrein. Voorheen een staatje van parelduikers. Vandaar de naam Parelplein, waar de meeste betogingen plaats vinden. Ook hier speelt het conflict tussen een oligarchie die zich verrijkt via een volledig op het Westen afgestemde economie en de rest van de bevolking. Met een geletterde klasse die in de enige industrie, de olie geen werk vindt. Maar met nog twee extra factoren van ongenoegen: de heersende dynastie van de Al Khaliefa is oorspronkelijk afkomstig uit Koeweit. Vreemd aan het land, en belijdt de soennitische islam – van de wahabi-strekking zoals in Saoedi-Arabië, terwijl de lokale bevolking overwegend sjiitisch is. Een situatie die veel gelijkenissen vertoont met de oostelijke provincie Al Hasa van Saoedi-Arabië, waar de meeste oliebronnen liggen. Daar is de bevolking ook sjiitisch en wordt de ‘nationale rijkdom’, olie gecontroleerd door de soennietische familie al Saoed.

Dat zijn toch allemaal moslims en islam is toch onverenigbaar met de democratie. Daarom zijn ze toch allemaal zo anti-Westers en anti-Israël ‘de enige democratie in het Midden-Oosten.’ U kent de stereotypes van de moslimwatchers. Stereotypes die op niets berusten, tenzij dan de algemeen verspreide anti-Israël houding, dat klopt. De meeste Arabieren zijn tegen een staat die is ontstaan uit kolonisatie en die nog iedere dag verder koloniseert.

Wie ooit de moeite gedaan heeft om met Arabieren om te gaan, iets wat de meeste Vlaamse opiniemakers over ‘de islam’ beperken tot de Marokkaanse bakker of kruidenier om de hoek, weet dat zij niet tegen westerse ideeën zijn als democratie, individuele vrijheid, etc.. Maar dat ze juist tegen het Westen zijn omdat Groot-Brittannië, Frankrijk, de vroegere kolonisatoren en later de VS nooit enige moeite gedaan hebben om democratie of vrijheid te geven aan de Arabieren die ze koloniseerden en later regimes steunden die hun westerse belangen verdedigden, en het tegendeel waren van democratieën.

EU-voorzitter Van Rompuy liet zich ontvallen dat “wij te laks zijn geweest voor de Arabische dictaturen”. Newspeak voor : ze waren erg nuttig en wij schijnheilig. En zijn eigen Europese Volkspartij heeft meer dan boter op het hoofd. De partij van Sarkozy is ook lid van de EVP en het was Sarkozy en zijn regering die tot het laatste ogenblik Ben Ali bleven steunen in Tunesië. Berlusconi, met zijn partij ook al lid van de EVP, is een steunpilaar van Kadhafi en Tony Blair stond als een rots achter Mubarak.

Wat de Arabieren willen schreeuwen ze nu duidelijk uit, in Tunesië en in Egypte: democratie, vrijheid, weg met corruptie, weg met machtsmisbruik.

En hoe reageren Obama, Clinton, Sarkozy of Van Ackere? Oei, onze positie in de regio kan in gevaar komen. God weet wie komt er nu aan de macht. De fundamentalisten!?
Tunesië is een erg seculiere staat, niet dankzij Ben Ali, maar ondanks Ben Ali. Egypte is wat anders. Daar speelt politieke islam wel traditioneel een grote rol, ook al is daar nu in de slogans niets van te merken. Maar er is een duidelijk onderscheid tussen de verschillende vormen van politieke islam. De politieke terreurbewegingen die zich op de islam beroepen hebben nooit veel aanhang gehad bij de Arabische volkeren. Osama bin Laden zit niet voor niets in het meest achterlijke gebied van de moslimwereld, de berggrotten van Afghanistan, een land dat nooit enige islamitische glorie heeft uitgestraald, integendeel. En de Egyptische Takfir wa Hijra of Jihad hebben afgedaan, niet alleen door de militaire repressie van het regime, maar vooral omdat ze hoofdzakelijk slachtoffers hebben gemaakt onder de eigen bevolking.

Dan heb je zij die de politiek-conservatieve toer op gaan en zich inspireren op de rechtse christen-democratie genre de Beierse CSU en zich positioneren als moslim-democratie. Dit is de hoofdtendens binnen de Moslim Broederschap. Officieel waren ze onder het Mubarak-regime illegaal, maar ze deden wel mee aan de verkiezingen als onafhankelijke kandidaten. Bij de laatste verkiezingen, in 2005 haalden zij 88 zetels, dat is 20% van de stemmen. En zo hebben zij zich aangeschurkt tegen de macht en een deel van hun credibiliteit verloren. Daarom dat hun leider Mohamed Badi’a –de man heeft de uitstraling van een Alexandra Colen- zich op de vlakte houdt en maar wat graag Mohamed Al Baradei of iemand anders naar voren willen schuiven.

In Egypte is de Moslimbroederschap ogenschijnlijk de enige gestructureerde oppositie, maar die broederschap is verdeeld in minstens twee tendensen. En er is een belangrijke kaper op de kust. Op vrijdag 18 februari kwamen er na het middaggebed weer honderdduizenden naar het Tahrirplein met de eis de hervormingen echt door te voeren. Tot nu is alleen de top gevallen, maar het systeem blijft in tact. Belangrijkste spreker was sheikh Yusuf al Qaradawi. Een naam om te onthouden. Hij leefde bijna permanent in ballingschap in Qatar. De Moslim Broederschap vroeg hem twee maal (in 1976 en in 2004) om hun officiële leider te worden. Hij sloeg dit af, omdat hij leidsman van alle Egyptenaren wou zijn. Hij doet het ook erg goed bij de Kopten en de seculiere oppositie en dat komt, niet door facebook, maar door Al Jazeera. Daar heeft hij al jaren lang een programma: Sharia in het dagelijkse leven, dat wordt bekeken door 40 miljoen Arabieren. De Egyptenaren weten wat hij is en wat hij wil. Niet bekend in het Westen, zoals al Baradei, maar wel met massa’s meer invloed, en hij wil raadsman worden van heel de Egyptische natie. Op het Tahrirplein riep hij op “Laat niemand jullie deze revolutie ontnemen.” En hij had het, net als in zijn tv-optredens over “democratie, pluralisme en vrijheid.” Hij veroordeelde indertijd de aanslagen van 11 september, maar roept tegelijkertijd op tot verzet tegen het Amerikaans imperialisme. Zo iets spreekt de gemiddelde Egyptenaar aan.

Als de revoltes in Tunesië, Libië, Egypte of Bahrein iets bewijzen dan is het wel dat het politiek islamisme (‘fundamentalisme’) over zijn hoogtepunt is. Vroeger was het al duidelijk, nu werd het bewezen en de Moslimbroeders en andere vormen van politieke islam zullen ook hun bril en visie moeten aanpassen. Ze zullen het iets minder moeten hebben over sharia en veel meer over hurriya.

Nu zou Wikileaks een mooie rol kunnen spelen. Er wordt nu nog al wat af gemaild, tussen de Arabische machthebbers onderling en hun Westerse steunpilaren, maar ook tussen de talrijke geheime diensten en hun westerse tegenhangers. Hoe houden we alles onder controle?

En ik vrees dat die controle gaat lukken. De revolte gaat uit van een verpauperde arbeidersklasse en een middenklasse die te weinig kruimels krijgt toebedeeld. Maar decennia lange repressie – in de meeste Arabische landen van dadelijk na de onafhankelijkheid door regimes mee in het zadel geholpen door de oude kolonisator – blijft er weinig organisationele structuur over, tenzij aan de kant van de machthebbers het leger, of in Libië milities voor een groot deel gerekruteerd in het buitenland, en aan de kant van het volk wat er overblijft aan middenveld, vooral vakbonden, stamstructuren (in Libië, Jemen en Jordanië) en religieuze structuren die, zoals in Egypte de Moslim Broederschap, politiek kunnen zijn, of de traditionele structuur van de soefibroederschappen (Libië, maar ook Egypte en Tunesië).

In Tunesië heeft het leger een doorslag gevende rol gespeeld, ondermeer omdat Ben Ali de politiediensten privilegieerde boven dat leger. Maar zij zijn wel de best uitgebouwde structuur, naast vakbonden en kleinschalige burgerorganisaties die het land kunnen overnemen. En, de geschiedenis van de westerse interventie in het gebied kennende, zal men hier wel kiezen voor dat leger, liefst voorzien van een pseudo-democratische façade, om de gemoederen te kalmeren.

Ik vrees dat Egypte dezelfde toer op gaat. Het leger –massaal gefinancierd door de VS: 38 miljard dollar de laatste dertig jaar- zal niet van plan zijn om zijn verregaande privileges: niet alleen eigen clubs, maar ook eigen scholen, ziekenhuizen, warenhuizen- te zien verdwijnen samen met de Amerikaanse ‘hulp’, wanneer wat er nog overblijft aan democratische partijen, samen met de politieke islam effectief een democratie zou installeren. En dan is er de kwestie van het Suez-kanaal, essentieel voor onze oliebevoorrading. Het Westen, en vooral de VS zullen nooit toestaan dat zij daar hun 100% controle over verliezen. Israël heeft dit begrepen. Het maakte nogal wat tamtam rond het feit dat op 22 februari twee Iraanse fregatten, voor het eerst sedert de Khomeiny-revolutie, het kanaal passeerden. Maar de grootste vrees voor Israël is een democratisch Egypte, want dit zou zich direct distantiëren van het zogenaamde Vredesproces en Israël. Daarom denk ik dat het leger zo snel mogelijk een einde zal willen maken aan de betogingen en een wisseling aan de top gedogen, maar geen grondige veranderingen.

Wat ook de uitkomst moge zijn in Egypte, elk nieuw regime dat resulteert uit deze revolte zal het moeilijk hebben om corruptie, armoede en onvrijheid te milderen. Want, laten we duidelijk wezen. De Egyptische revolte is geen revolutie in de zin van dat ze staat en maatschappij grondig zullen kunnen veranderen. Maar de anti-koloniale gevoelens van de bevolking tegen Israël verwoorden zal stukken makkelijker zijn. Israël is dan ook zeker de verliezer, samen met Mubarak. Premier Netanyahu heeft dat begrepen. Daarom riep hij de VS en de EU op om zijn ‘vredesproces’ te redden. Want zoals altijd is de Palestijnse zaak ‘incontournable’ om het op zijn Belgisch te zeggen.

En de schokgolf gaat ook door Palestina. De Jordaanse koning, van wie meer dan de helft van de onderdanen ontheemde Palestijnen zijn heeft zijn premier al de laan uitgestuurd, en meer werk en minder armoe beloofd. En de Palestijnse Autoriteit voelt ook dat de wind op keren staat. Het mandaat van president Abbas is al sinds 2009 verlopen en dat van het parlement verliep vorig jaar. Nu kondigt die autoriteit daarom gauw-gauw verkiezingen aan. Maar die zullen niet kunnen verbergen dat de Palestijnse Autoriteit ondertussen is verworden tot een Arabisch regime als een ander, met geen respect voor zijn burgers, corrupt –in de tijd dat de Palestijnse Auroriteit nog Gaza controleerde, hief de lokale Fatah ‘gouverneur’, Mohamed Dahlan, 40% op alle goederen die Gaza via Israël binnenkwamen, geen belasting, maar persoonlijk smeergeld -, en een politieagent tegen zijn eigen burgers, met 13 ‘veiligheidsdiensten’, bewapend door de VS en collaborerend met Israël. Maar niet alleen de kliek rond president Abbas ziet de revolutionaire wind uit het Westen niet graag waaien. Ook Hamas niet. Ook zij merken het totaal ontbreken van ‘islamitische’ slogans in de Arabische revoltes. Ook zij zullen hun visie en hun bril moeten aanpassen aan de nieuwe tijdsgeest, want die is inderdaad veranderd.