XXe congres van Chinese CP
Het 20ste Congres van de Communistische Partij van China (CPC) zou een van de belangrijkste gebeurtenissen van het jaar moeten zijn. China’s eenheidspartij met bijna 100 miljoen leden, heerst meer dan ooit over een wereldmacht die weldra weer het echte Rijk van het Midden, de nummer Eén, wil zijn. Verloop en resultaat van het congres zijn evenwel gekend: Xi Jinping blijft nog minstens vijf jaar leider van de staat, van de partij en van de strijdmacht.
Geen cultus
Deng Xiaoping, die in 1978 China de kapitalistische weg met Chinese kenmerken opstuurde, had nochtans in de grondwet doen vastleggen dat een staatsleider niet meer dan twee termijnen van vijf jaar mocht doen. Hijzelf had zich beperkt tot voorzitter van de machtige Militaire Commissie. Jiang Zemin en Hu Jintao deden zoals voorgeschreven elk twee termijnen en werden daarna wijze mannen.
Deng wou met die beperkingen het collectief leiderschap vrijwaren. Collectief, in die zin dat het Politiek Bureau van de partij, en vooral dan het zevenkoppig Permanent Comité – de dagelijkse leiding – een collectief orgaan bleef, niet in handen van één persoon. Deng wou geen nieuwe personencultus.
Toen Xi dus in 2012 aan hoofd van partij en staat kwam, was dat voorzien tot 2022. In 2018 werd de grondwet evenwel gewijzigd, de limieten werden opgeheven. Het was toen natuurlijk duidelijk dat het de bedoeling was Xi langer dan tien jaar aan de top te houden.
Die grondwetswijziging werd aangevuld door het herschrijven van de partijgeschiedenis, waarbij Xi een zeer aparte plaats kreeg toegewezen. Het marxisme-leninisme en die moeilijk weg te cijferen Gedachte Mao Zedong werden aangevuld met de Gedachte Xi Jinping. Xi die land en partij een nieuwe toekomstgerichte visie bracht, een welvarend China als wereldmacht.
Sovjettrauma
Xi, dat is de generatie die jong de gruwelen ondervond van de chaotische periode met de zogenaamde Grote Proletarische Culturele Revolutie. Diezelfde generatie zag 20 jaar later hoe de Sovjet-Unie en het Sovjetsysteem uit elkaar vielen.
Vooral dat laatste is voor de partijleiders een nachtmerrie, de angst dat China ook hetzelfde lot kan ondergaan. Tot mijn verbazing merkte ik indertijd dat die angst ook leeft bij opposanten. Die verwijzen dan naar de lange periodes waarin China in stukken uit elkaar viel. Dat gebeurde o.m. een goede eeuw geleden, na de val van het Keizerrijk in 1911 raakten veel gebieden in handen van krijgsheren. Het is dus een reële angst.
Xi en de leiding gaan er daarbij van uit dat de Sovjet-Unie en het stelsel ten onder gingen omdat de leiders niet trouw bleven aan hun ideeën, dat ze veel te laks waren. Dat kwam recent weer naar boven bij de dood van toenmalig Sovjetleider Michail Gorbatsjov. Die kreeg het verwijt dat hij de rol van de partij losliet en de discipline niet handhaafde, dat hij de teugels volledig losliet en dat daardoor het stelsel implodeerde.
Lessen
De lessen die Xi daaruit trekt: de partij moet overal aanwezig zijn, partijcellen zijn de cellen van de samenleving. De partij :moet er zo voro zorgen dat de maatschappij in haar geheel trouw blijft aan het gemeenschappelijk doel. Kritiek mag, maar binnen de limieten, de plaats van de partij kan niet in vraag worden gesteld.
Die partij zelf moet eveneens een toonbeeld van discipline zijn, een partijlid en zeker leider moet van onbesproken gedrag zijn. Xi heeft intense campagnes gevoerd tegen de corruptie binnen de partij, onlangs nog werden gewezen topfiguren van de veiligheidsdiensten tot zeer zware straffen veroordeeld. Soms werd die strijd tegen corrupte leiders ook wel gebruikt om mogelijke rivalen uit te schakelen.
Xi deelt met de Russische president Vladimir Poetin een diep wantrouwen tegen alles wat met westerse levenswijze te zien heeft. Ze hebben dezelfde kritiek op dat “decadente westen” dat zoekt China met die decadentie te ondermijnen. Vandaar de campagnes voor preutsheid. Universele mensenrechten zijn in Xi’s ogen niet universeel, maar westerse subversieve ideeën.
Dreigingen
Xi en co gaan dus volkomen voorbij aan de veelvuldige crisissen die tot de implosie van het Sovjetsysteem leidden. Er was een economische crisis omdat de industrie door de (door de VS) opgedreven bewapeningswedloop steeds moeilijker kon tegemoet komen aan de dagelijkse verwachtingen van de Sovjetburgers. Er was een ideologische crisis, de werkelijkheid met haar nomenklatura en privileges stond mijlenver van de socialistische waarden die officieel werden verdedigd. Noch leiders noch burgers geloofden in het eigen systeem. En het harmonieus samenleven van al die volkeren in de Sovjetstaat, bleek ook al een illusie, waardoor niet alleen het systeem maar ook die staat implodeerde.
Maar de Chinese leiders zijn nu eenmaal geen grote marxistische denkers, ze zoeken de redenen voor de implosie in het gebrek aan discipline; alsof Gorbatsjov het tij nog had kunnen doen keren. Ze onthouden alleen het aspect preventieve actie en repressie, laksheid is meer dan ooit uit den boze.
De Volksrepubliek China heeft anno 2022 zeker niet te lijden van gelijkaardige crisissen als de Sovjet-Unie in de jaren 1980. Er zijn wel ‘etnische’ kwesties (Xinjiang, Tibet…), maar de Han vormen meer dan 90 % van de bevolking, de Russen vormden nauwelijks de helft van de Sovjet-Unie. De eenheid wordt met alle mogelijke middelen, zoals massale ‘heropvoeding’ en digitale controles gegarandeerd.
Toch is er twijfel aan de stabiliteit. Xi’s bewind was totnogtoe succesvol, China maakte opnieuw een grote sprong. Maar er komen haperingen. De onzekerheid op de vastgoedmarkt speelt daarin mee. Het feit dat zoveel jonge afgestudeerden geen werk vinden, zeker geen in verhouding tot hun studies, breekt de droom van gestage vooruitgang. Over de drastische manier waarop de covid epidemie werd bestreden, is er nu twijfel. Xi kondigt voortdurend strijd aan tegen de grote ongelijkheid, maar die is onder zijn beleid sterk toegenomen.
Er is zeker geen dreigende implosie van het systeem, het vertrouwen in de partij blijft wellicht zeer breed. Zelfs als er grote ontevredenheid zou komen, het systeem is in staat dat op te vangen. Er is geen echte reden om het regime zo repressief te maken. Maar Xi, met zijn lezing van de Sovjetcrisis, neemt geen risico’s. Met hem geen glasnost, geen openheid, de partij heeft altijd gelijk.