op één buik? De Russische president Vladimir Poetin en de Chinese president-partijleider Xi Jinping hebben elkaar de voorbije zeven jaar al minstens dertig keer ontmoet en schieten steeds beter met elkaar op. Zowel diplomatiek, economisch als – steeds opvallender – militair. Bovendien gedragen ze zich beide als moraalridders in de strijd tegen “het decadente Westen”. Misschien ligt hun wederzijdse aantrekkingskracht wel aan Washington waar ze beide op een slecht blaadje staan.
Aandringen
Wat drijft Poetin en Xi naar elkaar?
De Russische president heeft goede redenen om steeds nauwer samen te werken met China. Voor VS-president Joe Biden is China dé grote rivaal, degene die de Amerikaanse leiderspositie in de wereld bedreigt, Rusland zorgt in zijn ogen alleen voor regionale overlast. Dat werkt Poetin duidelijk op de heupen, regelmatig herinnert hij eraan dat Rusland in veel opzichten de opvolger is van de Sovjet-Unie en als dusdanig niet kan genegeerd worden.
Door als gelijke partner samen te werken met China, wordt hij in de ogen van Washington en de Navo een grotere dreiging. Onder Donald Trump als VS-president, mocht Poetin niet klagen over aandacht. Met Biden ligt dat anders. Poetin heeft moeten smeken en dreigen om rechtstreeks contact met zijn VS-collega te krijgen.
Pas na grootscheepse Russische troepenbewegingen bij de grens met Oekraïne, stemde Biden er mee in om Poetin in juni in Genève te ontmoeten. Zoals toenmalig president Barack Obama in 2015 ook pas na de Russische interventie in Syrië een gesprek met zijn collega hield. Obama, die een jaar eerder Rusland een regionale macht had genoemd, wat Poetin een enorm gebrek aan respect vond. Zijn conclusie was dat hij moet dreigen om in Washington respect af te dwingen.
Rode lijnen
In een toespraak tot de medewerkers van het Russisch ministerie van Buitenlandse Zaken legde Poetin onlangs, 18 november, uit wat hem op de lever ligt. Het Westen, met name Navo en EU, trekken zich niets aan van Moskou’s rode lijnen, zijnde Oekraïne en de oostwaartse uitbreidingsplannen van de Navo. Ze zijn onbetrouwbaar, aldus Poetin, met in zijn geheugen de westerse toezeggingen na de implosie van de Sovjet-Unie dertig jaar geleden om zich niet in de achtertuin van Rusland te nestelen.
Westerse leiders weten maar al te goed hoe gevoelig Oekraïne in Moskou ligt. ‘Oekraïne”, de naam alleen al: het betekent een grensgebied als defensieve bufferzone…Voor veel Russen is Oekraïne nog altijd Klein-Rusland dat in 1954 van toenmalig Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov de Krim cadeau kreeg. Dat Rusland dat gebied na een volksraadpleging heeft teruggenomen, vinden veruit de meeste Russen, en de meeste Krimbewoners, ok.
Met vuur spelen
Door Kiev sterk aan te moedigen om zich niet alleen los te maken van Rusland, maar zich zelfs vijandig op te stellen, wisten westerse leiders zeer goed dat Moskou fel zou reageren. Ze bleven olie op het vuur gieten. Poetin weigert nu de Oekraïense president Volodymyr Zelensky nog als een gesprekspartner te beschouwen. De anti-Russische provocaties houden niet op, zoals met een recente wet die de Russischtaligen verder discrimineert. Zelensky pakt nu uit met de ontdekking van een “Russisch complot voor een staatsgreep”, wat eerder als een nieuwe poging lijkt om nog meer westerse hulp los te weken.
Intussen ziet Moskou nieuwe wapenleveringen aan Oekraïne; Navo-staat Turkije leverde drones die onlangs werden ingezet tegen stellingen in de Donbass, de regio die zich feitelijk losmaakte van Oekraïne. In de zomer voer een Britse destroyer door de territoriale wateren van de Krim, de Navo voerde haar aanwezigheid in de Zwarte Zee gevoelig op en VS-bommenwerpers vlogen herhaaldelijk tot op 20 kilometer van de grens met Rusland. Oekraïne in Navo-vaarwater is voor Poetin erger dan Cuba met Sovjetraketten in 1963 voor VS-president Kennedy. Kortom, de Navo speelt hier met vuur.
Wederzijdse baten
Door samenwerking met Peking, maakt Moskou duidelijk dat het alternatieven heeft. Ook economisch en militair. Beide hebben grote baat bij economische samenwerking. De westerse sancties ontzegden Moskou bepaalde technologie, China vult de gaten op. China investeert in Russische energieprojecten, tenslotte is het een goede klant van Russische energie. Onder meer gas waarover het langdurige contracten heeft.
China maakt dan gebruik van andere sterke Russische punten. In maart begonnen de Russen in China met de bouw van vier kerncentrales van het derde type .
Daar bovenop kan Peking rekenen op de militaire technologie waarover de Russen beschikken. Ooit stonden ze gewapenderhand tegenover elkaar – in 1969 kwam het op de ijsschotsen van de Oessoeri, een grensrivier, tot wapengekletter. Nu werken ze steeds nauwer samen.
Omsingeling
Peking kijkt bezorgd naar de militaire bondgenootschappen die zich tegen China aan het ontwikkelen zijn. De ‘Quad’ (de VS, Japan, Australië en India) krijgt ineens grotere betekenis. En deze zomer kwam er dan de Aukus, de militaire samenwerking VS, Australië en Verenigd Koninkrijk voor de Indo-Pacific.
Tegen die globale “omsingeling” vinden Peking en Moskou elkaar. In 2001 kwam er al wel de Shanghai Samenwerkingsorganisatie met Rusland, China en enkele republieken van Centraal-Azië. Dat bleef beperkt tot een regionaal samenwerkingsverbond. Nu gaat de bilaterale samenwerking tussen Peking en Moskou stappen verder.
In augustus hielden ze gemeenschappelijke manoeuvres in de regio Ningxia .In China! Volgens militaire waarnemers de eerste keer dat de Volksrepubliek China vreemde troepen op haar grondgebied laat opereren. Chinese en Russische toestellen houden gemeenschappelijke ‘patrouilles’ in de buurt van Japan, wat de Japanse regering aangrijpt om het militair budget drastisch te verhogen.
Peking en Moskou zijn duidelijk van plan langdurig militair samen te werken. Vijf dagen geleden ondertekenden de Russische minister van Defensie Sergej Shoigu en zijn Chinese collega Wei Fenghe een plan voor samenwerking. Ze gaan van alles samen doen: legerhelikopters bouwen, waarschuwingssystemen tegen raketaanvallen ontwikkelen en zelfs in de ruimte samen projecten opzetten.
Alliantie?
Die militaire Sino-Russische samenwerking deed Navo-secretaris-generaal Jens Stoltenberg spreken over een alliantie waar de Navo tegenover staat. Amerikaanse rapporten noemen die samenwerking de’ grootste bedreiging sinds het ontstaan van de Navo (1949).
Daarmee gaan ze wel snel door de bocht. China en Rusland handelen hier beide uit louter eigenbelang, beide zijn erg gesteld op hun autonomie van handelen. Zeker in Peking is de herinnering al te levendig aan de vernederingen die het in de 19e eeuw onderging, onder meer van Rusland.
Toen hun militairen in 1969 slaags geraakten op de Oessoeri, kwam dat na 9 jaar van intense vijandschap, ook al werden beide toen geregeerd door de communistische partij. In 1960 had Sovjetleider Chroesjtsjov bruusk alle Sovjetprojecten in China doen stopzetten, wat de Chinese economie zwaar heeft getroffen.
Nadat het schisma binnen de communistische beweging in 1963 openlijk was losgebarsten, bestempelde Peking Moskou van sociaal-imperialisme, voortaan vijand nummer één. Wat ertoe leidde dat Europese maoïsten de Navo gingen verdedigen als borstwering tegen die “vuile sociaal-imperialisten”. Pas nadat Michail Gorbatsjov in 1985 Sovjetleider werd, kwam er een normalisatie.
Decadentie
Maar echte vriendschap werd het niet. Nog niet. Xi en Poetin hebben elkaar wel al meer dan 30 keer ontmoet en kunnen het blijkbaar goed met elkaar vinden, maar van “gedeelde waarden”, zoals sommige westerse analisten beweren, is geen sprake.
Wat ze wel gemeen hebben, is hun afkeer van zogenaamde “decadente westerse waarden”. Beide zijn ervan overtuigd dat Biden met zijn aanstaande “top van de democratie” er slechts op uit is de hegemonie van de VS te verdedigen. Ze laten er zelf geen twijfel aan bestaan dat ze beide lak hebben aan fundamentele democratische rechten en vrijheden.
Zowel Poetin als Xi beweren ook dat het westen hun maatschappij wil ondermijnen met decadente waarden die ze in de volkscultuur smokkelen. Xi had het de voorbije tijd onomwonden over het herstel van viriele waarden, in China’s vermaak is geen plaats voor verwijfde types. Poetin, met onder meer zijn homofobe wetten, zal hem niet tegenspreken; hij gaat nog een stapje verder door ook de religie erbij te betrekken en eerbied voor een god zelfs in de grondwet te doen opnemen.
Beide zijn bovendien niet vies van personencultus. Dan wel rond één persoon, zichzelf.
