Wordt op de Europese Raad in juni de grondwet gered?

Het Duitse voorzitterschap zit in de laatste rechte lijn van de voorbereiding van de Europese Raad, die op 21 en 22 juni in Brussel zal redden wat er te redden valt van de Europese grondwet. En er viel deze maand nog ander nieuws te rapen in de Europese Unie.

Al maanden werkt Duitsland, als voorzitter van de Europese Unie, achter de schermen aan de crisis die ontstond toen in 2005 de Franse en Nederlandse kiezers de Europese grondwet verwierpen. Het is niet de bedoeling op de Europese Raad van 21 en 22 juni in Brussel reeds een definitieve nieuwe tekst aan te nemen. De Europese Raad moet een werkplan aannemen, dat toestaat de grondwet (of wat ervoor in de plaats komt) rond te krijgen vóór de Europese verkiezingen van juni 2009, inbegrepen de ratificatie door de lidstaten. Daartoe moet de Europese Raad zoveel mogelijk politieke knelpunten oplossen, waarna een intergouvernementele conferentie onmiddellijk uit de startblokken kan schieten.

Het lijkt vast te staan dat alle symboliek uit de teksten verdwijnt. De grondwet wordt teruggeschroeft tot een ‘gewone’ herziening van de bestaande verdragen, waarmee wordt erkend dat het niet gelukt is via een ‘operatie grondwet’ de Europese Unie een surplus aan democratische legitimiteit te geven. Men gaat de herziening van de verdragen nu voorstellen als een vrij technische operatie, en eenmaal de operatie gelukt is achteraf proberen het verloren terrein in de publieke opinie terug te winnen, onder het motto ‘Europa werkt’.

Dat betekent niet dat het een gemakkelijke klus wordt. Het verzet van Polen dat vasthoudt aan haar bovenmatig stemmengewicht verworven in het Verdrag van Nice (2000) kan nog worden afgekocht door in de nieuwe verdragen solidariteit rond energiebevoorrading in te schrijven. Maar andere twistpunten raken de kern van de Europese Unie zelf.

Bijvoorbeeld: in welke mate moet het supranationaal karakter van de Europese Unie worden versterkt, en moeten de lidstaten meer bevoegdheden afstaan? Of: hoeveel materies waar de lidstaten nu nog een vetorecht hebben, omdat er met eenparigheid wordt beslist, kunnen worden overgeheveld naar de medebeslissingsprocedure? Wat inhoudt dat dan de Raad van ministers beslist met gekwalificeerde meerderheid en elke lidstaat in de minderheid kan worden geplaatst zodat zij beslissingen moet uitvoeren waar zij het niet mee eens is.

De verworpen grondwet bevatte 49 onderwerpen extra die in de toekomst met gekwalificeerde meerderheid zouden worden beslist.

De Europese Commissie en een aantal lidstaten, waaronder Duitsland en Frankrijk willen dat het globale institutionele evenwicht uit de ontwerpgrondwet onaangeroerd blijft. Zolang het over de interne markt gaat, geeft dit niet veel meningsverschillen. De neoliberale dogmatiek wil immers dat de economische rol van de overheid beperkt is, en dat garandeer je best op Europees niveau, waar de democratische controle het zwakst is. De lidstaten hebben een verschillende economische structuur en denken daarom niet altijd hetzelfde over het economisch beleid dat Europa nodig heeft, waardoor de ene al meer voor een ‘sterk Europa’ is dan de ander, maar alle neuzen staan in de neoliberale richting. De nieuwbakken Franse president Sarkozy heeft bijvoorbeeld al laten verstaan dat zijn uitvallen naar de Europese Centrale Bank niet betekenen dat hij haar onafhankelijk statuut of eenzijdig tegen inflatie gerichte zending ter discussie stelt. Hij is bereid de discussie over de coördinatie van het economisch beleid uit te stellen.

Het mechanisme van de gekwalificeerde meerderheid ligt moeilijker wanneer het over andere domeinen gaat.

De zaak ligt met name gevoeliger in materies als grenscontroles en migratie, politie en justitie, in het EU-jargon de ‘derde pijler’, materies die nauw verbonden zijn met de klassieke opvatting over staatssouvereiniteit, net zoals belastingen en diplomatie. Groot-Brittannië vindt dat de grondwet hierin het vetorecht van de lidstaten te veel aantast. Tsjechië suggereert lidstaten in gevoelige materies de mogelijkheid tot een ‘opt out’ te geven, waarbij het zichzelf vooral graag zou onttrekken aan sociale regels, milieuwetgeving en consumentenbescherming. De Italiaanse premier Romano Prodi antwoordt dat hij dan het mechanisme van nauwere samenwerking verkiest tussen lidstaten die in die materies wél verder willen gaan, en daarbij gebruik kunnen maken van de Europese instellingen. Nederland stelt dan weer voor de nationale parlementen een soort van vetorecht te geven: wanneer eenderde van de nationale parlementen zich uitspreekt tegen een Europese maatregel vervalt die.

Deze redelijk technische discussie raakt een breed onbehagen in de Europese bevolking, die (zeer terecht) het gevoel heeft dat via de Europese Unie allerlei dingen boven de hoofden heen worden beslist, die (inderdaad) leiden tot een gestage afbraak van de levenskwaliteit in Europa. Dit confronteert de Europese leiders met het volgende dilemma: hoeveel soevereiniteit kan je overhevelen naar de Europese Unie zonder dat dit leidt tot een legitimiteitscrisis die de Europese Unie blokkeert, zodat ze haar effectiviteit verliest als motor van de neoliberale omvorming van de Europese samenlevingen.

Het Handvest van de grondrechten, dat op de Europese top van Nice in 2000 werd goedgekeurd en het tweede deel vormt van de voorgestelde grondwet, wordt allicht verwezen naar een bijlage van de herziene verdragen. Sociaal was het hoe dan ook een lege doos. De vermelde vrijheden mogen bovendien niet als absolute door de EU gewaarborgde rechten gelezen worden, omdat zij geen impliciete uitbreiding van de bevoegdheden van de EU vormen. Zij hebben slechts kracht van wet in de mate dat zij aan de orde komen bij de uitoefening van de bestaande bevoegdheden. Ondermeer de Britten willen dit met zoveel woorden verduidelijkt zien.

Ook de uitbreiding met Turkije raakt aan het kerndebat. Hoe meer de Europese Unie uitdijt, hoe kleiner de legitimiteit voor de bevolking van de oude lidstaten. Zowel de Duitse bondskanselier Angela Merkel als Nicolas Sarkozy hebben daarom hun twijfels over de Turkse toetreding. Een sterke Europese identiteit veronderstelt vaste geografische grenzen. Sarkozy stelde daarom als alternatief voor naast de Europese Unie een soort Unie rond de Middellandse Zee te vormen, maar dat idee werd door de Turkse regering onmiddellijk afgewezen. Iedereen, met inbegrip van Sarkozy, heeft inmiddels laten weten dat voorlopig de onderhandelingen met Turkije mogen worden verder gezet, zodat de Turkse kwestie pas moet worden aangepakt nadat de gordiaanse knoop van de Europese grondwet is doorgehakt. Dit veronderstelt wel dat niemand, ook niet de Nederlandse premier Balkenende, het in zijn hoofd haalt in het nieuwe verdrag een artikel over de grenzen van Europa voor te stellen.

De inhoudelijke discussie is nauw verstrengeld met de vraag hoe de nieuwe herziening van de verdragen gaat geratificeerd worden. Elke herziening van de verdragen veronderstelt immers een goedkeuring door alle inmiddels 27 lidstaten.

In Luxemburg en Spanje, waar de bevolking in een referendum de grondwet reeds goedkeurde (in Spanje met een zeer lage opkomst, maar dat terzijde), wordt het voor de betrokken regeringen niet gemakkelijk zonder gezichtsverlies een afgeslankte versie te verdedigen. Maar dat is een klein probleem.

De zaak ligt moeilijker in Nederland en Frankrijk. Een nieuw referendum kan er op een nieuwe overwinning van de neen-stem uitlopen, zelfs indien de draagwijdte van de verdragswijzigingen naar beneden wordt gepraat, omdat de Europese Unie sinds 2005 weinig heeft gepresteerd dat haar sociale of democratische geloofwaardigheid versterkt. Bovendien is er Groot-Brittannië, dat op de Europese Raad in juni nog vertegenwoordigd zal worden door de ontslagnemende premier Tony Blair, terwijl zijn opvolger Gordon Brown het mandaat van de Europese Raad zal moeten uitvoeren. Erg geloofwaardig is het niet.

Het Duitse voorzitterschap doet er alles aan om in deze cruciale periode de Europese rangen gesloten te houden. De topontmoeting op 18 mei in het Russische Samara tussen de Europese Unie en Rusland kon dan ook geen resultaten boeken. Er zijn te veel conflicten tussen Rusland en de nieuwe lidstaten van de Europese Unie die tot voor kort nog tot de Russische invloedssfeer behoorden: Polen, de Baltische staten, … Men kan zich voorstellen dat Duitsland het niet prettig vindt wanneer een klein land als Estland stoorzender gaat spelen in de relaties met Rusland, maar gelet op de delicate situatie met de Europese grondwet dienden de Europese rangen gesloten te blijven, en konden er in Samara dus geen zaken worden gedaan.

Bovendien mengen de nieuwe lidstaten zich in de talrijke conflicten in het gebied tussen Rusland en de Europese Unie: Georgië, Wit Rusland, Oekraïne, Kosovo, Servië,… Landen als Polen en Tsjechië zien zichzelf als regionale ‘powerbrokers’, waarbij ze botsen met Rusland dat probeert de eigen invloedssfeer in stand te houden. Hier komt nog eens bij dat de nieuwe lidstaten op de toevoerroutes van gas en olie uit Rusland naar Europa liggen. Rusland durft de energiekraan al eens toe te draaien als drukkingsmiddel, terwijl de Baltische staten ecologische bezwaren opperen tegen een pijplijn die via de Baltische zee Russisch gas rechtstreeks naar Duitsland zou pompen.

Want zaken, daar gaat het om, meer bepaald olie en gas. De Europese leiders wilden in Samara Russische waarborgen dat Poetin geen milieu- of belastingmaatregelen uit de kast zou halen om Europees kapitaal dat investeert in Russische energie onder druk te zetten. Zij wilden ook een overlegmechanisme om storingen in de energiebevoorrading te voorkomen. En meer in het algemeen willen zij voor het Europees kapitaal vrije toegang tot de Russische energie. Dit alles wordt verpakt in een verhaal waarbij democratische vrijheden en vrije marktwerking naadloos op elkaar aansluiten: “Rusland blijft in gebreke wat betreft respect voor democratische waarden, mensenrechten en de rechtsstaat (…) en de principes van de markteconomie. Het stelt zich assertiever op op het internationale toneel, waarbij het haar rol als belangrijke energieleverancier gebruikt als hefboom”, zo staat te lezen in een intern EU-document ter voorbereiding van de top in Samara. Maar de top werd dus een flop.

Inmiddels had Poetin de EU een pad in de korf gezet door een energiedeal te sluiten met Turkmenistan en Kazakhstan zo Europese plannen dwarsbomend om rechtstreeks, dus niet over Russisch grondgebied, energie te betrekken uit Centraal Azië, dat vijf procent van de wereldenergiereserves bevat. De EU heeft in een poging ‘goodwill’ los te weken haar sancties tegen Oezbekistan teruggeschroefd, en wil op de Europese Raad in juni een heuse Centraal-Aziëpolitiek lanceren. Vooral Duitsland dringt hier op aan; zij is in het gebied sterk aanwezig met volwaardige ambassades in alle vijf de Centraalaziatische landen en een militaire basis in Oezbekistan.

De Europese Unie wil in Centraal Azië een politieke en sociale infrastructuur uitbouwen die die landen omvormt tot moderne markteconomieën zodat het Europees kapitaal er met een gerust hart kan investeren zonder verontrust te worden door arbitrair optredende en corrupte dictators. Rusland en China, die grenzen aan Centraal Azië zien dat anders…

Even ontstond beroering in altermondialistische kringen, toen de Commissie interne markt en consumentenbescherming (IMCO) van het Europees Parlement een ammendement gestemd had dat de Europese Commissie verzocht gezondheidszorgen terug op te nemen in de dienstenrichtlijn (de zgn. ‘Bolkensteinrichtlijn’). In plenaire zitting werd dit ammendement door het Europees Parlement echter geschrapt. Wel blijft het Europees Parlement van mening dat patiëntenmobiliteit moet worden bevorderd, al moet “medisch toerisme” in de interne markt niet in de hand worden gewerkt. Het Europees Parlement verwijst ter verdediging van haar koers voortdurend naar arresten van het Europees Hof van Justitie. Een bizarre ontwikkeling: in een normale democratie maakt het parlementen de wetten, en zijn het de rechtbanken die het parlement volgen, niet omgekeerd.

‘Patiëntenmobiliteit’ en ‘rechten van de patiënt’ zijn breekijzers om de gezondheidszorg in Europa te liberaliseren, terwijl in feite het grensoverschrijdend patiëntenverkeer zeer beperkt is. Gans het debat kwam op gang toen een Luxemburger even over de grens een bril ging kopen en de bril van zijn ziekenfonds niet terugbetaald kreeg…

Het debat in het Europees Parlement past in een raadpleging die de Europese Commissie op gang bracht, nadat gezondheidszorgen buiten de dienstenrichtlijn waren gehouden. De resolutie van het Europees Parlement vind je met de volgende link:

http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-2007-0201+0+DOC+XML+V0//NL

Om de werking van de interne markt te verbeteren (artikel 95 EG) besliste het Europees Parlement mobiel bellen naar het buitenland goedkoper te maken. Wanneer zoals verwacht de ministerraad op 7 juni ook haar zegen geeft, kan u daar misschien nog deze zomer van profiteren.

Wordt mobiel bellen leuker, TV kijken wordt dat zeker niet. De achttien jaar oude richtlijn ‘televisie zonder grenzen’ wordt immers aangepast. De publicitaire plaatsing van producten in tv-programma’s is in de toekomst in de Europese Unie toegestaan (behalve voor kinder- en nieuwsprogramma’s), tenzij een lidstaat het uitdrukkelijk verbiedt voor programma’s geproduceerd op het eigen grondgebied. Een lidstaat mag programma’s uit een andere lidstaat echter niet meer tegenhouden wegens productplaatsing. Dit is de eerste uitdrukkelijke opname in Europese regelgeving van het ‘land van oorsprong’-principe.

De nieuwe tv-richtlijn versoepelt ook de regels voor reclame. De tekst van de richtlijn vind je ondermeer hier:

http://register.consilium.europa.eu/pdf/nl/07/st09/st09132-ad01.nl07.pdf

In het kader van de versterking van de interne markt wil de Europese Commissie afspreken wat de belastbare basis is voor bedrijfsbelastingen. Het is niet de bedoeling gemeenschappelijke belastingtarieven af te spreken, maar wel hoe de belastbare basis wordt berekend. Dit maakt de tarieven doorzichtiger. Zoals te verwachten stuit dit voorstel op verzet van Groot-Brittannië, Ierland en een aantal nieuwe lidstaten. Omdat het een belastingmaatregel is kan hij enkel aangenomen worden met unanimiteit. De Commissie denkt er nu aan met een aantal landen door te gaan op basis van de procedure van nauwe samenwerking. Daartoe moeten minstens acht lidstaten willen meedoen.

Goed nieuws uit Europa is schaars, dus als het er is moet je het melden. De website van de Nederlandse SP meldt dat het Europees Parlement besloten heeft dat gemeentelijke en provinciale bedrijven in het openbaar vervoer mogen blijven bestaan. Indien het vervoer uitbesteed wordt dienen Europese regels gevolgd te worden, maar de plaatselijke overheid mag het vervoer ook zelf organiseren op niet-commerciële basis. SP-Europarlementariër Erik Meijer, die rapporteur was voor dit dossier, heeft meer dan vijf jaar moeten vechten voor dit resultaat.

Het Hof van Justitie heeft in de zaak C-303/05 een kritiek op het Europees aanhoudingsbevel verworpen. Het Europees aanhoudingsbeval staat lidstaten toe inwoners, ook eigen onderdanen, uit te leveren aan de gerechtelijke autoriteiten van een andere lidstaat, indien daar een aanhoudingsbevel werd uitgevaardigd. De voorwaarde is wel dat het vervolgde feit een misdaad is zowel in het land waar het feit plaatsgreep als in het land waar de persoon werd aangehouden. Het Europees aanhoudingsbevel maakt op deze voorwaarde een uitzondering voor 32 ernstige vergrijpen, zoals terrorisme, mensenhandel, kinderpornografie, wapensmokkel, handel in menselijke organen, moord enz. Hiervoor geldt het land van oorsprongbeginsel: de uitleverende rechter hoeft zich niet te buigen over de aard van de beschuldiging alvorens een uitlevering toe te staan, wanneer het land dat de uitlevering vraagt dit doet op basis van één van de 32 ernstige vergrijpen. Volgens de Belgische organisatie Advocaten voor de Wereld is die uitzondering discriminerend. Doodslag maakt geen deel uit van de 32 ernstige vergrijpen, maar het volstaat het vergrijp als moord te karakteriseren opdat de uitleverende rechter geen controle meer zou mogen uitoefenen op de aard van de ten laste gelegde feiten. Het Belgisch arbitragehof stuurde de vraag door naar het Europees Hof van Justitie, dat oordeelde dat het Europees aanhoudingsbevel conform de Europese wetgeving is.

In twee zaken gaf de advocaat-generaal van het Hof van Justitie een voor de arbeidsbeweging positief advies. Het betreft de zaken C-341/05 (advies van advocaat-generaal Mengozzi) en C-438/05 (advies van advocaat-generaal Paoiares Maduro). De eerste zaak betreft de vraag of een Zweedse vakbond actie mag voeren om een Lets bedrijf te dwingen de Zweede cao’s toe te passen op Letse bouwvakkers die in Zweden een school bouwen. De tweede zaak gaat over de vraag of Finse vakbonden actie mogen voeren tegen een Fins ferrybedrijf dat haar zetel verplaatst naar Estland om Esten in dienst te nemen aan lagere lonen. In beide gevallen is het advies gunstig voor de vakbonden. Dat is een streep door de rekening van Europees Commissaris Mc.Creevy die in volle controverse rond de Bolkensteinrichtlijn had beweerd dat de Scandinavische vakbonden hun boekje te buiten gingen. Nu is het nog afwachten of het Hof deze adviesen volgt.

Het materiaal over deze zaken is eenvoudig terug te vinden op de site van het Europees Hof van Justitie http://www.curia.europa.eu/nl/index.htm

Europees Commissaris Franco Frattini, binnen de Europese Commissie verantwoordelijk voor de ‘derde pijler’ (justitie, vrijheid en veiligheid), lanceerde half mei drie belangrijke mededelingen over migratie ( terug te vinden met de referenties Com(2007)247, Com(2007)248 en Com(2007)249 ).Zij bereiden de weg voor wetgevende initiatieven, en tekenen de krijtlijnen uit voor het toekomstig migratiebeleid van de Europese Unie.

In de eerste mededeling wordt voorgesteld het succesvolle (?) beleid tegen illegale migratie in Afrika en rond de Middelandse Zee uit te breiden naar Oost- en Zuidoost-Europa.

In de tweede mededeling stelt de Europese Commissie een systeem voor van “circulaire” migratie: de lidstaten maken een inventaris van de arbeidskrachten die ze nodig hebben, en op basis hiervan geeft de Europese Unie tijdelijke visa. ‘Circulair’ betekent dat de migrerende werknemers regelmatig terug ‘naar huis’ moeten.

Volgens de Commissie is dit een ‘win-win’situatie, wat allicht betekent dat Europa twee keer wint: het trekt de arbeidskrachten aan die het nodig heeft en het hoeft niet in te staan voor hun onderhoud wanneer ze ziek of oud worden, of voor hun gezinnen. Zo wil Frattini een einde maken aan de huidige situatie, waar volgens Europese bronnen 87 procent (hoe nauwkeurig men dat kan meten!) van de 7 miloen illegale migranten niet de scholing heeft waar in de EU vraag naar is.

De derde mededeling stelt sancties en criminele straffen voor voor werkgevers die illegale migranten te werk stellen.

De Europese Commissie stelt voor dat Europa meer betaalt voor Galileo. Galileo is het plan voor een Europees systeem van satelietnavigatie dat een alternatief moet vormen voor het Amerikaanse GPS. Acht Europese firma’s werken samen aan het project, maar waren niet bereid er financiële risico’s voor te nemen.

Aanvankelijk waren landen zoals Nederland en Groot-Brittannië helemaal niet overtuigd dat een alternatief voor het Amerikaanse GPS nodig was. Frankrijk en Duitsland daarentegen zien in Galileo een hefboom voor meer onanhankelijkheid van Europa. GPS is weliswaar gratis, maar de Amerikaanse militairen kunnen op elk ogenblik de knop toedraaien, wat een grote civiele en militaire afhankelijkheid met zich meebrengt. Ook Rusland en China werken aan eigen projecten.

Als compromis werd besloten dat de eerste vier satelieten worden gefinancierd door de Europese Unie, terwijl de private sector vanaf 2012 de overige 26 satelieten financiert. Maar het project komt niet van de grond door onderlinge twisten tussen de private partners, en dus stelt de (Franse) bevoegde Commissaris Jacques Barrot voor dat de Europese Unie extra geld in het initiatief stopt: 2 miljard euro extra bovenop de 1,5 miljard die al beloofd is voor de periode 2007-2013.

De markt voor satelietnavigatie zou rond 2020 een slordige 276 miljard euro waard zijn, en goed voor 100.000 arbeidsplaatsen (volgens een andere bron 150.000 …).

Galileo ligt gevoelig na de crisis in Airbus, die ook al veroorzaakt werd door onderlinge twisten tussen bedrijven en hun nationale mentors: de Duitse bekabeling van de nieuwe airbus A380 bleek niet te kloppen met de in Frankrijk gebouwde componenten… Door de slechte interne communicatie duurde het tijden voor de fout werd aangepakt. Amper verkozen spoedde Sarkozy zich naar de Airbusfabrieken in Toulouse en sprak hij de Frans-Duitse as aan om dit belangrijk project van het industrieel-militair complex te redden.

In een aparte ontwikkeling namen de Europese defensieministers op 14 mei initiatieven om financiële middelen en investeringen in de defensieindustrie te bundelen. Zij bespraken meer bepaald de gemeenschappelijke ontwikkeling van afweertechnologieën tegen mortieraanvallen en aanvallen met chemische, biologische of radiologische wapens. In het raam van het Europees Defensie Agentschap (EDA), dat geen deel uitmaakt van de Europese Gemeenschap, hebben de ministers een systeem afgesproken om offertes voor defensiecontracten open te breken (de defensieindustrie valt buiten de gemeenschappelijke markt). Tot nog toe doen 23 van de 27 lidstaten mee.

(Uitpers, nr 87, 8^ste jg., juni 2007)

Dit artikel werd afgesloten op 25 mei 2007. De informatie steunt op www.euobserver.com , de websites van de Europese instellingen en de kranten. Als alles goed gaat vatten we maandelijks in Uitpers de belangrijkste actualiteit van de Europese Unie samen.