Het Franse politieke schouwspel is deze dagen op zijn minst ‘verwarrend’. Bijna dagelijks verandert het beeld in de aanloop tot de presidentsverkiezingen van 23 april en 7 mei. Favorieten staan op en vallen al meteen. De kiezers hebben het spel van de ‘primaires’, voorverkiezingen, niet gespeeld volgens de verwachtingen. En kijk, niemand die nog een gok waagt over wie de opvolger wordt van president François Hollande. Fillon, Hamon, Macron, Mélenchon? Of Le Pen die surft op de golf van schandalen?
Het zag er drie maanden geleden nog eenvoudig uit. Links leek bij voorbaat uitgeschakeld, de populariteit van president Hollande, PS, was zo bedroevend laag dat de kansen van links zo goed als nul waren. Dus was de kandidaat van rechts de grote favoriet. Rechts, dat was de partij van ex-president Nicolas Sarkozy Les Républicains (LR) en de centrumrechtse UDI. Die hielden ‘primaires’ met als grote favoriet, aldus de peilingen, oud-premier Alain Juppé.
Monsieur Propre
Die zou dan als sterkste uit de eerste ronde van de presidentsverkiezingen komen, in de tweede ronde uitkomen tegen Marine Le Pen van het uiterst rechtse Front National (FN). En winnen. Edoch, de 4,4 miljoen kiezers die aan de primaire deelname, verkozen met grote meerderheid François Fillon. Peilingen gaven hem toen al de overwinning in mei. Rechts was zeker: daar was de nieuwe president.
Favoriet Fillon, Monsieur Propre, blijkt echter niet zo proper. Hij had zijn echtgenote Penelope op de loonrol van de staat gezet als parlementaire assistente, terwijl ze zich vooral met de kasteeltuin bezighield. Voorlopige balans: 900.000 euro verdiend zonder werken. Ze was ook medewerkster van een tijdschrift bij een bevriend miljardair, Marc Ladreit de Lacharrière, waar ze rond 100.000 euro kreeg voor het schrijven van twee kleine boekbesprekingen. Fillons zoon en dochter werden betaald als medewerkers, meer dan 80.000 euro, terwijl ze nog studenten waren.
Fillon richtte enkele dagen voor hij in 2012 weer in het parlement kwam snel een consultancybureau op – wat hij als parlementslid niet meer had mogen doen. Hij verdiende daar ook bijna een miljoen euro mee, onder meer om raad te geven inzake globalisering. Hij heeft ook in een zwarte senaatskas gegraaid. Enzovoort. De man die de staat wil “afslanken” heeft zichzelf goed bediend. Zijn achterban is geschokt, ook al door de omvang van de bedrage. Fillon is out.
Balans
Fillons problemen zijn een geschenk voor Emmanuel Macron die links en rechts zit te vissen. Hij werd ineens een grote kanshebber, de kandidaat van het centrum die in de tweede ronde met gemak Marine Le Pen, FN, zou verslaan. Hij is echter ook al verre van smetteloos, o.m. zijn aangifte van patrimonium zou niet kloppen. Als minister van Economie zou hij persoonlijk het budget voor reizen en diners hebben opgesoupeerd.
Maar vooral, nu president Hollande en ex-premier Manuel Valls er niet bij zijn, kunnen de anderen Macron de povere balans van Hollande’s periode aanwrijven. Hij was immers een van de naaste medewerkers van Hollande en acht maanden minister van Economie. En vooral, hij moet nog altijd zijn programma bekendmaken. Zijn rivalen zitten klaar om hem daarop aan te vallen.
Hamon
Links komt nu ineens ook alles in beweging, na de primaire van de ‘Belle Alliance Populaire’ (de PS en haar satellietjes). Tot grote verrassing is Benoit Hamon als overtuigend winnaar uit de primaire gekomen. Ex-premier Valls werd in de eerste ronde slechts tweede, terwijl een andere favoriet, Arnaud Montebourg, ver derde werd.
Zowel Montebourg als Hamon zijn “frondeurs” die zich tegen het neoliberale beleid van Holland verzetten en daarom in 2014 uit de regering vlogen. De primaire werd dus een afstraffing van Hollande’s beleid. Hamon werd eerst geen enkele kans gegeven voor de presidentsverkiezingen zelf, maar ineens loopt zijn campagne, ondanks de tegenwerking van het PS-apparaat, op wieltjes. Hamon heeft nochtans een zeer bedenkelijk centraal programmapunt: het universeel basisinkomen, een bijzonder liberaal idee.
Roodgroen
Door die tegenwerking van het PS-apparaat, komt Hamon echter niet over als iemand van het establishment wat een grote troef is. Ineens wordt Hamon geloofwaardig als kandidaat van links. Prompt gaan de groenen van EELV met hem onderhandelen, want Hamon heeft heel wat gelijklopende visies met de groenen. Maar die hebben al een eigen kandidaat, Yannick Jadot. Die was ook al de zeer verrassende winnaar van de primaire bij de groenen waarin hij kopstuk Cécile Duflot naar huis stuurde.
Bij veel groenen rijpt nu het idee om af te zien van een eigen kandidaat die toch maar hooguit twee percent zou halen. Waarom niet een roodgroene kandidaat steunen die wel kans maakt?
Hamon heeft zelf de hand uitgestoken naar de groenen. Maar ook naar het kamp van Jean-Luc Mélenchon, de kandidaat van La France insoumise die onder meer door de communistische PCF wordt gesteund en tot voor kort de sterkste kandidaat van links was. Hamon stelt een samenwerking voor tussen PS, groen en Mélenchon.
Eenheid?
Bij links wordt de druk groot om tot één kandidaat te komen nu rechts in crisis zit. Links met een compleet onverwacht reële kanshebber. Want gezamenlijk zou een linkse kandidaat in de eerste ronde meer dan 30 percent kunnen halen, verdeeld komt er waarschijnlijk geen linkse in de tweede ronde. En de kans is groot dat wie in de tweede ronde komt, het daarin moet opnemen tegen Le Pen. Dan hangt alles er van af wat de houding van rechtse kiezers is: toch maar links, of thuisblijven, of toch Le Pen?
Mélenchon staat dus ineens voor een compleet nieuwe situatie. Totnogtoe zei hij dat het geen zin had voor de PS om zelfs maar deel te nemen, dat ze beter hem konden steunen om links een kans te geven. Nu liggen de kaarten volkomen anders. De communisten beraden zich, misschien trekken ze zich terug uit het kamp Mélenchon, (bijna de helft van de leiding was trouwens tegen die steun). Wie durft het op zich nemen nu de verdeler te spelen en links die onverwachte kans te ontzeggen?
Open strijd
Dit weekend lanceert Marine Le Pen haar campagne, na een periode van luwte. Ze kan op een vast blok van een kwart van de stemmen rekenen, met haar campagne hoopt ze dat op te drijven tot een ongenaakbare 30 percent of meer. Ze hoopt voordeel te halen uit de schandalen die rechts teisteren, al heeft ze zelf boter op het hoofd. Zo moet ze o.m. rond 300.000 euro aan het EU-parlement, geld dat ze ten onrechte zou verkregen hebben voor het betalen van assistenten.
Zo liggen de kaarten nu, begin februari. Dat kan volgende week weer helemaal anders zijn, zelden was het politieke schaakbord in Frankrijk zo in beweging. Het lijkt hoe dan ook voorzichtig geen enkele pronostiek te maken rond wie op 7 mei naar het Elysée kan, de verrassingen volgen elkaar snel op.
