Wordt Vlaimir Poetin wereldwijd veroordeeld voor de brutale agressie in Oekraïne? Is de wereld eensgezind in de verontwaardiging over oorlogsmisdaden begaan in Oekraïne? Of doen we in ons deel van de wereld graag alsof wij de wereldopinie vertegenwoordigen zonder goed te kijken of dat klopt.
Strafhof
Het is zo klaar als een klontje: Rusland is de staat Oekraïne militair binnengevallen, richt er op grote schaal verwoestingen aan en maakt er zich schuldig aan oorlogsmisdaden. Ongeacht wat er allemaal aan voorafging, dit kan alleen maar zeer duidelijk veroordeeld worden. En toch merken we dat er buiten onze westerse wereld weinig animo is om deze agressie aan de kaak te stellen.
De oorlog in Oekraïne, een groot deel van de wereld heeft oorlogen dichterbij, eveneens conflicten met wreedheden, zoals in Myanmar, in Ethiopië, in Jemen. De moordpartij in Moura, in Mali, met rond 300 doden in één dorp, is een van de vele wreedheden begaan terwijl er ook in Marioepol weer slachtoffers vielen. Onder de daders in Moula vermoedelijk ook huurlingen van de Russische Wagner-militie.
Bovendien is er in een groot deel van de wereld een sterk wantrouwen in het woord van Washington. Willen de VS Vladimir Poetin doen terechtstaan voor een Internationaal Strafhof dat ze zelf niet erkennen. Ze vinden het immers ondenkbaar dat bij voorbeeld een Amerikaanse militair voor oorlogsmisdaden in Irak of Afghanistan voor een dergelijk hof zou moeten terechtstaan.
Moskou speelt bovendien met succes in op al dan niet terechte postkoloniale sentimenten, het wekt de schijn op dat het nog de voortzetting is van de Sovjet-Unie die zoveel anti-koloniale verzetsbewegingen steunde. Vooral in Afrik werkt dat.
En er zijn vooral belangrijke commerciële of andere economische factoren die een rol spelen in de terughoudendheid in veel landen om Rusland aan de schandpaal te zetten voor zijn op geen enkele manier goed te praten agressie. Er spelen ook compleet andere factoren mee. Rusland en China toonden zich guller met vaccins tegen covid-19 dan het Westen. Terwijl dat Westen volop fossiele brandstoffen stookt, leeft het zijn beloften niet na om armere landen te helpen bij de strijd tegen klimaatopwarming.
93 – 100
Terughoudendheid. Die bleek bij de stemming in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) om Rusland uit de Commissie Mensenrechten te weren. Dat werd wel goedgekeurd, met 93 stemmen voor en 24 tegen. Maar bij 58 veelzeggende onthoudingen en 18 landen die liever niet deelnamen aan de stemming om geen partij te moeten kiezen. Dat maakt dus 93 voor en 100 niet voor.
Opvallend hoeveel Afrikaanse landen de boot afhouden als het erom gaat de Russische agressie te veroordelen. Vaak gaat het om traditionele bondgenoten zoals Algerije, Angola, Mozambique, Zuid-Afrika, om landen waar Rusland een militaire bondgenoot is (Mali, Centraal-Afrikaanse Republiek), of er gewoon goede economische banden mee heeft (Congo).
Kenya is een duidelijk voorbeeld hoe sommige landen het conflict op verre afstand willen houden. De Oekraïense president Volodymyr Zelinsky had aangeboden het parlement van Kenya in visio toe te spreken, maar dat werd kordaat afgewezen. Er zijn de geëigende diplomatieke kanalen voor contact, aldus het weinig diplomatieke antwoord van Buitenlandse Zaken.
Hypocriet
Vooral in Latijns Amerika wordt aan de woorden van Washington getwijfeld. Ook in landen die wel voor Ruslands uitsluiting stemden, is de publieke opinie niet overtuigd, de VS hebben immers een bijzonder oude en taaie traditie van leugens. Onder de onthoudingen bij de stemming over de Commissie Mensenrechten waren onder meer Brazilië en Mexico. Een deel van de publieke opinie, zeker bij links, vindt dat Washington erg hypocriet is, de oorlog van 2003 in Irak is nog lang niet vergeten, onder meer omdat de gevolgen er nog zo voelbaar van zijn – waaronder het jihadistisch terrorisme.
Merkwaardig is de ont-houding van tot voor korte stevige VS-bondgenoten Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Zware druk van Washington, ook om hun olieproductie te verhogen, heeft niet geholpen. Beide hebben de jongste tijd een te goede verstandhouding met Moskou en willen die niet in gevaar brengen voor een conflict dat hen niet direct raakt.
Nieuwe orde
Dat geldt al evenzeer voor India dat sterke Amerikaanse druk weerstaat. Nochtans wil premier Narendra Modi veel nauwer samenwerken met de VS, India maakt onder meer samen met de VS, Australië en Japan deel uit van de Quad, wat een embryo van een Indo-Pacific militaire alliantie zou moeten zijn. Maar dat is dan uit rivaliteit met China, niet tegenover Rusland, al decennia lang de grootste wapenleverancier van India en een betrouwbare commerciële partner.
Bij grote vijand Pakistan wijt Imran Khan zijn afzetting deze week als premier aan Amerikaanse druk. De premier was op 24 februari, de dag dat de agressie begon, te gast in het Kremlin om er over nauwere samenwerking te praten. In de VN onthield Pakistan zich, net als Bangladesh, Nepal, Thailand. Met China dat deze keer tegen de uitsluiting van Rusland stemde. Voor Peking is de oorlog in Oekraïne een sleutelpunt in de wording van een nieuwe wereldorde waarbij het Westen aan het kortste eind zal trekken.
Zuid-Korea stemde voor de uitsluiting van Rusland. Maar toen Zelensky het Zuid-Koreaanse parlement toesprak, gebeurde dat niet in de grote zaal, maar in een zijzaal waar een 50-tal van de 300 parlementsleden beleefd luisterden. Het is kenschetsend voor de afstandelijkheid waarmee dit deel van de wereld tegen het conflict aankijkt.
De eerste zorg van de publieke opinies gaat over de gevolgen voor energie- en voedselbevoorrading, en de prijzen ervan. Dat ligt erg gevoelig in regio’s die voor hun voeding afhankelijk zijn van de graanoogsten in Oekraïne en Rusland. Zoals Egypte (dat zich onthield) en de landen van de Magreb die voor voedselrellen vrezen.
Prijzen
Maar die zorg om bevoorrading en prijzen gelden evenzeer of nog meer in Europa waar de verontwaardiging over de oorlogsmisdaden alleen nog met stoten, zoals bij het bombardement van het spoorwegstation in Kramatorsk, opborrelt. Kijk maar naar de verkiezingen in Hongarije, Servië en Frankrijk waar de woede om de agressie een zeer geringe rol heeft gespeeld. Servië is niet het enige land dat zich herinnert hoe de Navo tijdens de’Kosovo-oorlog’ in 1999 Belgrado en de rest van het land bombardeerde.
De oorlog ligt om historische redenen veel gevoeliger in de Baltische staten en Polen, mar op de Balkan zijn er dan weer andere historische redenen die minder betrokkenheid wekken.
Van de oorlog onthouden bij voorbeeld de Franse kiezers vooral het verlies van koopkracht. Poetin is dar cynisch over: “Wanneer de mensen zullen aankijken tegen de hogere prijzen voor energie en voeding, tegen een hoge inflatie, zal zich dat weerspiegelen in de nationale politiek”.
G20
Een van de landen die zich in de VN onthielden: Indonesië, dit jaar voorzitter van de G20 en dus uitnodiger voor de top van dat gezelschap in oktober in Indonesië. Dat is nog een half jaar, maar toch wordt nu al druk gespeculeerd over de aanwezigheid van Rusland, lid van de G20.
Wordt dit een diplomatieke krachtproef waar we weer naar een wereld gaan van twee blokken, met aan de krant een nieuwe groep van neutrale en niet-gebonden landen. Met voortrekkers als India, Zuid-Afrika, Mexico ….
Het zou nogmaals pijnlijk duidelijk maken dat Poetin niet zo geïsoleerd staat zoals we wel zouden willen. En de sancties dan? Die doen ongetwijfeld pijn, maar aan weerszijden. Met het risico voor de VS dat de dollar zijn dominantie verliest. De “internationale gemeenschap” is meer dan de Navo, zoals het werd voorgesteld tijdens de Golfoorlog van 1991, tijdens de Kosovo-oorlog van 1999 en de interventie in Libië in 2011. Oekraïne betaalt nu als slachtoffer van agressie een prijs voor die vroegere westerse arrogantie.
