In 2012 maakte Daniel Ortega op de sterfdag van Augusto C. Sandino bekend dat Nicaragua de oude droom van een kanaal tussen de Stille Oceaan en de Caribische Zee nu eindelijk gaat waarmaken. Zes jaar na het laatste openbare debat over dit plan, kwam de boodschap voor velen in Nicaragua en daarbuiten als een grote verrassing. Al gauw bleek dat de FSLN-regering achter de schermen heel veel werk had verzet. De geheimzinnigheid waarmee die voorbereidingen omgeven waren, is eigenlijk nooit verdwenen. In datzelfde jaar nam het door Ortega gedomineerde parlement een Kanaalwet aan (Ley 800), met nogal wat waarborgen voor de Nicaraguaanse staat. Een jaar later nam het parlement plotsklaps een tweede kanaalwet aan (Ley 840). Vlak daarna ondertekende Ortega een Raamverdrag voor de kanaalconcessie met Wang Jing, een de volslagen onbekende Chinese magnaat. Heel snel werd duidelijk dat de tweede wet en het Raamverdrag de Nicaraguaanse staat in een veel afhankelijker positie brachten.
De Nicaraguaanse NGO Popol Na, onmiddellijk zeer kritisch over de plannen van Ortega, trof in de in 2013 openbaar gemaakte stukken veel losse eindjes aan. Dat nodigde uit tot nader onderzoek. Begin dit jaar publiceerden Umanzor en Mónica López Baltodano, broer en zus en beiden betrokken bij Popol Na, het digitale boek La Ruta Mafiosa ¿Quiénes controlan la concesión canalera en Nicaragua? (De maffiose route. Wie controleert de kanaalconcessie in Nicaragua?). Het boek onderzoekt de bedrijvenstructuur achter de verleende concessie en daarmee de mogelijke financiële stromen. Het onderzoek begon in 2013 en was vrijwel afgerond toen in 2018 de volksopstand tegen het regime uitbrak die uitmondde in keiharde staatsrepressie tegen iedere vorm van oppositie. In die maalstroom van gebeurtenissen raakt Popol Na haar juridische status en veel van haar bezittingen kwijt. Dat vertraagde logischerwijs de publicatie van de onderzoeksresultaten. Pas in 2022 voltooiden broer en zus López Baltodano hun kanaalonderzoek.
Allereerst proberen de schrijvers zicht op de schimmige figuur van Wang Jing te krijgen. In 2013 was niet veel over hem bekend, maar ook in 2022 weten we niet veel meer. Wel dat hij met de kanaalconcessie op zak de boekwaarde van zijn bezittingen wist op te schroeven tot 6,9 miljard dollar. Maar in 2015 was hij daarvan alweer 72 procent kwijt en in 2019 was zijn bezit tot 3 van dat bedrijfskapitaal verschrompeld. Wang Jing had een conglomeraat aan bedrijven in een reeks van sectoren opgebouwd. Telecommunicatie (Xinwei) bleek het grootste aandeel van zijn meer dan 50 bedrijven in 11 landen omvattend imperium te vormen, maar hij was ook actief in mijnbouw, luchtvaart, landbouw en havenaanleg. Overigens was bijna de helft van dat imperium op de een of andere manier verbonden met het Nicaraguakanaal. Xinwei is inmiddels van de beurs van Shanghai verdwenen.
Bij hun speurtocht naar de bedrijvenconstructie begonnen de mensen van Popol Na bij de in de wet 840 en het Raamverdrag expliciet genoemde bedrijven. De Empresa Desarolladora de Grandes Infraestructura S.A. was de eerste concessiehouder. Dat was een Nicaraguaans bedrijf met twee lokale bewindvoerders, advocaten van het kantoor Taboada y Asociados gevestigd in Managua. Maar dat bezit ging vrijwel onmiddellijk over naar een reeks onderling verbonden postbusfirma’s gevestigd op de Kaaiman Eilanden, Hong Kong en … belastingparadijs Nederland. Uiteindelijk vestigden zich 9 bedrijven in Amsterdam (op een adres nabij het station Bijlmer-Arena). Het ging om een aantal BV’s en een paar coöperaties. In eerste instantie waren daar Nederlandse directeuren aan verbonden, een notaris en een financieel adviseur, maar inmiddels is Wang Jing de enige bewindvoerder. Zeven van de negen postbusfirma’s zijn in de periode tussen december 2012 en maart 2013 opgericht. Dus nog voor het verlenen van de concessie in september 2013. De laatste twee volgden in najaar 2014. De postbusfirma’s op de Kaaiman Eilanden zijn min of meer tegelijk met die in Nederland opgericht, maar allemaal in 2019 gesloten.
De in 2013 aan het oorspronkelijke bedrijf in Nicaragua verleende concessie bleek al snel overgeheveld te zijn naar een in Beijing gevestigd bedrijf van Wang Jing, bekend onder de afkorting BDNR, later omgedoopt in BTCII (Beijing Tianjiao Construct Industry Investment Company Limited). Deze transactie bleef buiten de publiciteit. Dat gold niet alleen voor de kanaalconcessie, maar ook voor concessies aangaande een serie aanvullende projecten zoals een spoorverbinding door Nicaragua, de aanleg van diepzeehavens, toeristische complexen en vrijhandelszones. Wel in de publiciteit kwam het bedrijf HKND (Hong Kong Nicaragua Canal Development Investment Co. Ltd.), dat in 2019 ter ziele ging. Toen was dat al een lege huls omdat de kanaalconcessie al veilig in Beijing bij BTCII lag.
De Popolna-schrijvers beweren dat het schimmenrijk aan bedrijven rond de kanaalconcessie vooral opgezet is om fraude, corruptie en witwassen van drugsgelden mogelijk te maken. Hoezeer dit ook mogelijk is, ze dragen daar geen enkel bewijs voor aan. Alleen een verwijzing naar de sanctie van de VS tegen Daniel Ortega’s zoon Laureano Ortega Murillo zou je als indirect bewijs kunnen zien. Volgens Washington zou hij namelijk via bedrijven gekoppeld aan de kanaalconcessie (niet aangegeven welke) drugsgelden witwassen.
Tegelijkertijd moet je de schrijvers nageven dat er geen heldere verklaring is voor het optuigen van de ingewikkelde structuur van op internationale schaal onderling verbonden postbusfirma’s. Geen van die firma’s vertegenwoordigt een kapitaal dat private investeringen in grootschalige infrastructuur als het Nicaraguakanaal rechtvaardigt. Het maximaal ingelegde bedrag is ongeveer $ 50 duizend, dat ook nog eens driftig rond geschoven is tussen al die firma’s. Bovendien kon geen van de betrokken bedrijven zich ook maar op een snipper ervaring met dergelijke infrastructurele projecten bogen. Dus lijkt het wel logisch om boze opzet achter de structuur te vermoeden.
Tenslotte komt de rol van de Chinese staat ter sprake. Nog altijd beweert men in Nicaragua en China dat de aanleg van het Nicaraguakanaal een private investering is. Maar het feit dat de concessie uiteindelijk bij een puur Chinees bedrijf is beland, BTCII, doet anders vermoeden. Ook de plotselinge koerswijziging van de Nicaraguaanse regering om Taiwan buiten de deur te zetten en eind 2021 diplomatieke banden aan te gaan met de Volksrepubliek, geeft aan dat er meer speelt. Na jaren van stilte doen er de afgelopen twee jaar in FSLN-kringen weer verhalen de ronde over de aanleg van het kanaal. Dat verklaart mogelijkerwijs ook waarom Ortega en Murillo de concessie niet teruggenomen hebben toen de termijn van zes jaar waarbinnen de concessiehouder de financiën voor het project geregeld moest hebben, in 2019 verliep. Het Nicaragua-kanaal zou namelijk zomaar een belangrijke rol kunnen gaan spelen in China’s streven om Nieuwe Zijderoutes (Belt and Road Initiative) te ontwikkelen. Maar dat kan alleen wanneer de Chinese staat rechtstreeks betrokken is bij de uitwerking van de plannen.
Kortom, de schrijvers vermoeden maffiose praktijken gezien het verloren geraakte kapitaal van Wang Jing, het schimmenrijk aan postbusfirma’s in belastingparadijzen en het illegaal handelen van Daniel Ortega om met slechts de eerste kanaalwet in de hand al vergaande bevoegdheden aan Wang Jing toe te zeggen. Bevoegdheden die nog steeds het grondeigendom van Nicaraguaanse boeren en inheemse volken bedreigen. Ze zien nog enige hoop in het feit dat de anti-kanaalbeweging in Nicaragua een springlevende tegenpool van de autoritaire dictatoriale regering Ortega-Murrillo lijkt te zijn. Tot slot heeft de boerenbevolking rond de geplande kanaalroute een hoge prijs betaald voor het megalomane avontuur. Zonder dat er veel schoppen de grond in zijn gegaan, zijn er tientallen opstandige boeren en boerinnen verdwenen en vermoord.
(Overgenomen uit ‘Nica Nieuwsbrief #41’) sosnicaragua.holanda@gmail.com
