Sinds de 16de vergadering van de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, Indië, China en Zuid-Afrika) in het Russische Kazan heeft deze groep een ietwat aparte plaats ingenomen als multilaterale organisatie.
Het is een dekoloniaal en pluraal multilateralisme, met onderlinge afhankelijkheid en met als doel de ontwikkeling van het globale Zuiden.
De vergadering kwam op een moment dat de unipolaire hegemonie van diverse kanten wordt uitgedaagd. Ook VN Secretaris-Generaal was aanwezig op de vergadering in Kazan, samen met kandidaat-Lidstaten voor Brics+.
De bestaansreden voor BRICS is de hervorming van de Bretton Woods instellingen, omdat de groei-economieën er slechts een heel beperkte plaats in hebben en meer invloed willen. Aangezien het Westen geen sikkepit macht wil afstaan, werd begonnen met de organisatie van financiële instellingen. Handel en financiën staan op de eerste plaats, maar de BRICS-landen overleggen ook met elkaar over internationale politiek en veiligheid.
De leiders van de BRICS-landen beklemtonen dat zij niet gericht zijn tégen het Westen, noch tegen enig land of alliantie. Ze willen complementaire maar andere instellingen dan wat nu al bestaat. In de 133 paragrafen van de Kazan-slotverklaring staat niets over de VS, de Europese Unie, de Navo of de USDollar. De BRICS-groep wil de V.N. versterken, niet vervangen. Er is niets dat er op wijst dat de BRICS-landen bestaande multilaterale instellingen willen vervangen, wel vragen ze een hervorming en democratisering ervan.
Die politieke agenda houdt een onomkeerbaar multipolair internationaal systeem in, met gespreide macht, in tegenstelling tot de unipolaire hegemonie. Men erkent dat met de mondialisering de machtsbalans in hun voordeel overhelt. Zowel strategisch als economisch is multipolariteit in hun belang.
De BRICS-landen beweren dat er geen enkelvoudig, universeel en unilineair pad bestaat in de geschiedenis of in ontwikkeling. Men moet de diversiteit aanvaarden. Men kan dit begrijpen als een afwijzing van interventies in naam van democratische waarden. Multipolariteit geeft landen een kans om met onafhankelijke keuzen een strategische autonomie uit te bouwen. In de praktijk ziet men dat alle BRICS-landen andere belangen en strategieën hebben om met het Westen te werken. De BRICS-landen zijn democratisch flexibel, zodat ze gemeenschappelijke agenda’s kunnen opstellen zonder hun individuele soevereiniteit te moeten opgeven.
Strategisch baseren de BRICS-landen zich op de V.N.-resoluties over oorlog, veiligheid en ontwikkeling. De BRICS-landen behouden hun nationale en strategische standpunten als het over deze kwesties gaat, denk aan Oekraïne. Niettemin kunnen ze met consensus pleiten voor een onderhandelde oplossing, wat ingaat tegen het welbekende ‘met ons of tegen ons’.
De Kazan-verklaring legt de klemtoon op het belang van het internationale humanitaire recht en veroordeelt de aanvallen op Palestina, Libanon, Syrië en op V.N.-ambtenaren. Er wordt gepleit voor de vrijlating van de gijzelaars, een onmiddellijk staakt-het-vuren en de-escalatie in het Midden-oosten en Noord-Afrika. Men pleit voor volwaardig lidmaatschap van Palestina in de V.N. De BRICS-groep pleit ook voor het toelaten van meisjes tot onderwijs in Afghanistan en verwelkomt alle inspanningen om tot vreedzame oplossingen te komen.
De nieuwe financiële architectuur
Tijdens de top in Kazan werden belangrijke stappen gezet voor de ontwikkeling van een financiële architectuur die verschilt van Wereldbank en IMF.
De belangrijkste doelstellingen zijn:
Een, verzet tegen unilaterale economische maatregelen en sancties. Sancties zonder steun van de V.N. zijn illegaal en hebben bovendien zware gevolgen voor de burgerbevolking.
Twee, BRICS-landen en hun partners worden aangemoedigd om hun handel met nationale munten te betalen. De Centrale Bank voor Digitale Munten wint aan belang en verlaagt de transactiekosten. De Inter-BRICS handel is tussen 2017 en 2022 met 65 % toegenomen. Negentig procent van de Rusland-China handel gebeurt in Yuan, en een groot deel van de Rusland-Indië handel in Roepie of Roebel. Veel landen volgen dit voorbeeld, in Azië én in Latijns-Amerika.
Drie, de bestaande financiële structuur van BRICS zal worden versterkt en hervormd, onder meer de Nieuwe Ontwikkelingsbank (NOB) die sinds 2014 actief is. Dertig % van de leningen gebeurt in nationale munten, de rest in US$ of Euro. Het is niet de bedoeling het bestaande monetaire systeem te vervangen of te de-dollariseren. Wel wil men een financiële structuur voor een multilaterale en multipolaire wereld.
Vier, men wil het Contingent Reserve-Akkoord (CRA) nieuw leven inblazen als alternatief voor de mechanismen van het IMF. Dat CRA bestaat bij de NOB, maar kan er qua omvang niet vergeleken worden met het IMF.
Vijf, het BRICS Inter-banken Samenwerkingsmechanisme (BICM) werd opgericht in 2010 om pragmatische oplossingen te vinden voor kwesties van handel en investeringen tussen de banken.
Zes, men wil een financieel boodschappensysteem voor communicatie tussen banken voor een onafhankelijk grensoverschrijdend betaalsysteem (zoals de EU Euroclear heeft, en andere landen hun eigen systeem). Het voortouw wordt hier ingenomen door Moskou en Beijing, aangezien Moskou uit Swift werd gezet.
Zeven, BRICS heeft in februari 2024 een multilateraal platform opgezet voor digitale betalingen, BRICS Bridge, genoemd. Er is ook een voorstel voor een herverzekeringssysteem.
Acht, er staat ook een nieuw investeringsplatform in de steigers om meer investeringen in het globale Zuiden aan te trekken. Dit is wel iets voor de lange termijn, omdat de BRICS-munten niet convertibel zijn. Alle nieuwe financiële instrumenten zijn gebaseerd op vrijwilligheid, zijn niet-bindend en berusten op akkoorden tussen de regeringen.
Dit alles samen betekent wel een geleidelijke democratisering van het mondiale financiële landschap. De inbeslagname van 300 miljard US$ aan Russische reserves heeft angst veroorzaakt. Aangezien de handel in Roebel en Yuan zowat 90 % uitmaakt van de handel tussen Rusland en China is de Yuan de facto de strategische reserve voor de Russen geworden.
De financiële instellingen van BRICS en dan vooral de NOB, tonen aan dat dit model kan zorgen voor financiële autonomie, de afhankelijkheid van de US$ kan beperken en bijdraagt tot diversiteit met andere leningen dan in US$. Bovendien oefent het druk uit op IMF en Wereldbank om te hervormen en meer ruimte te geven aan landen uit het globale Zuiden. De BRICS-bank is klein, maar vormt de materiële basis voor een multipolair economisch systeem.
Andere initiatieven
Er wordt aan nog heel wat andere initiatieven gedacht. Zo willen de landen de toegang tot nieuwe technologieën verbeteren.
Er staat ook een graaninitiatief in de steigers. Ook dit is een antwoord op de sancties tegen Rusland en kan een potentiële uitdaging zijn voor de monopolies van de grote graanhandelaren. Het kan bijdragen tot voedselveiligheid.
De BRICS-groep staat voor groene initiatieven maar verzet zich tegen unilaterale, protectionistische en discriminerende koolstoftaksen.
Men wil meer samenwerking op het vlak van gezondheid, vaccins en nucleaire geneeskunde.
Er zijn verder gesprekken gestart voor een eengemaakt transport- en logistiek systeem. Dit kan worden gelezen als steun voor het Belt and Road Initiatief van China.
De geopolitiek van Kazan
De top in Kazan ging evenveel over geopolitieke symbolen als over intenties en strategie. Poetin kon tonen hoeveel buitenlandse steun hij heeft. Er waren meer dan dertig landen aanwezig op de top.
Dertien landen maken nu deel uit van de ‘BRICS-partners’. Het is duidelijk dat veel landen in het Zuiden solidair zijn met dit initiatief, meer dan met de top van het Gemenebest die op dezelfde datum plaats vond.
Er zijn ook belangrijke diplomatieke initiatieven genomen, onder meer voor de relaties tussen China en Indië.
BRICS heeft geen bevelstructuur, er zijn honderden thematische werkgroepen die berusten op antikoloniale bewegingen, principes en coalities van de niet-gebonden landen (de Bandung conferentie van 1955). Dat deze landen onafhankelijk samenwerken zonder enig militair kader is erg belangrijk.
Besluit
De BRICS landen hebben aangetoond dat ze geen rivalen noch concurrenten zijn voor de instellingen van Bretton Woods. Ze willen wel complementariteiten ontwikkelen. De slotverklaring is geenszins ‘anti-westers’.
De veiligheidsvisie van de BRICS-landen sluit volledig aan bij de parameters van de V.N.-resoluties. BRICS is een niet militair onderling afhankelijk platform. Het is een open netwerk.
De praktijk en het vertoog van de BRICS-landen combineren gemeenschappelijke belangen met een strategisch partnerschap. Op de agenda staat een versterking van een multipolair mondiaal systeem, in tegenstelling tot het unilateralisme. De BRICS-landen willen strategische autonomie voor zichzelf en voor het mondiale Zuiden. De nationale soevereiniteit moet worden beschermd.
De slotverklaring van Kazan is een ‘road map’ – een stappenplan – voor de landen van het Zuiden.
(Dit is een ingekorte vertaling van een artikel van Professor Anuradha Chenoy, voormalig decaan van de ‘School for International Studies’ van de Jawaharlal Nehru University in Indië. Het volledige artikel kan worden geraadpleegd bij ‘Economic and Political Weekly’, November 30, 2024, Vol LIX, No 48)
