Dit boek van dokter en PVDA-parlementslid Lise Vandecasteele maakt je niet vrolijk, wel boos. Het beschrijft uitvoerig en in detail de schandelijke toestand in de kinderopvang en de ouderenzorg in Vlaanderen. Iedereen die de actualiteit een beetje volgt, weet dat er problemen zijn, maar door exact te omschrijven wat het zorgpersoneel en wat oudere mensen meemaken – peuters hebben hopelijk dat besef nog niet – ga je koken van woede.
Het boek bestaat uit twee delen plus een conclusie. In het eerste deel gaat het over de kinderopvang. Weinig landen doen het blijkbaar slechter dan Vlaanderen. Al veertig jaar lang is er nauwelijks geïnvesteerd, er werden wel plaatsen gecreëerd, maar zonder de bijhorende financiering. Er gaan bovendien meer plaatsen verloren dan er bijkomen.
Zorgwerkers houden van hun job, maar dat emanciperend genieten van je werk wordt hen onmogelijk gemaakt. ‘Je komt ’s avonds doodmoe thuis en je beseft dat je niet de nodige aandacht hebt kunnen geven aan de kindertjes’. Velen haken af.
In het tweede deel gaat het over de ouderenzorg, zo mogelijk een nog schrijnender probleem, omdat oude mensen hun waardigheid en zelfrespect wordt afgenomen. Eén pamper per dag, de vuile pamper opnieuw rond de billen. Bijna ben je blij als er iemand sterft! Het zijn zeer vaak misdadige commerciële praktijken, waarbij alles wordt afgemeten.
Zorg is echter een relationeel proces, als de emoties en de empathie wegvallen, valt ook de zorg voor mensen weg. Vandecasteele verwijst naar Simone de Beauvoir die als één van de eersten het verouderingsproces heeft beschreven. Ze ontmantelt ook alle mythes over oude mensen, dat ze ‘enkel nog willen rusten, voor de TV, met een dekentje over de knieën’.
Telkens geeft de auteur ook voorbeelden over hoe het anders kan, soms in eigen land, meestal in het buitenland. Het is gewoon een kwestie van respect. En dat respect vergt geld, er moet meer, veel meer geïnvesteerd worden in de zorgsector. Samen, zo stelt ze, kunnen we wel druk uitoefenen, met vakbonden, met sociale werkers. De ‘witte woede’ is een motor van verandering.
Vandecasteele klaagt ook terecht over het onbegrip in de politieke wereld, het gebrek aan waardering voor het personeel. Ze doen fysiek en emotioneel zwaar werk, maar krijgen enkel dedain in retour. Het bandwerk waartoe ze gedwongen worden – zeven minuten om iemand te wassen – maakt erg veel kapot.
De commercialisering is een belangrijke oorzaak voor alles wat fout gaat in de sector. Als je winst moet maken op zorg, kan het bijna niet anders of het loopt fout. Vandecasteele beschrijft ook de moeilijke strijd ertegen, in Antwerpen bijvoorbeeld, waar het gevaar om de hoek blijft loeren.
Terecht wijst Vandecasteele er op dat zorg een recht is, dat het met kwaliteit en respect moet geboden worden aan iedereen die hulp nodig heeft, kinderen, ouderen, gehandicapten, zieken. Maar dat recht, waar we in andere omstandigheden en meestal elders zo hoog voor van de toren blazen, wordt schandelijk verwaarloosd in onze eigen samenleving. Er wordt dan gewezen op de noodzakelijke ‘vermaatschappelijking’ van de zorg, wat in de huidige conjunctuur echter niets met onze samenleving heeft te maken, maar enkel met het verantwoordelijk maken van individuen, zeg maar vrouwen.
Hier knelt het schoentje. Zeker in de kinderopvang wordt erg duidelijk dat de politiek gekneld zit tussen een neoliberale benadering van vrije markt en liberalisering, een uiterst rechtse benadering van vrouwen die ‘natuurlijke’ taken hebben, en een schijnbaar maar valse progressieve benadering van ‘vrijwilligerswerk’. Volgens het beleid is de vraag naar zorg een individuele keuze, je moet er zelf voor opdraaien of er diep voor in de buidel tasten. Vrouwen moeten enerzijds ‘geactiveerd’ worden en anderzijds volwaardige ‘moederers’ zijn. Het spreekt voor zich dat dit gewoon niet kan, en het valt te vrezen dat zeer veel vrouwen voortdurend tot die tweede keuze worden gedwongen, met een opgedrongen schuldgevoel er bovenop.
Zeer terecht wijdst Vandecasteele op de collectieve kracht die de zorgwerkers bezitten, op de mogelijkheid van actie, samen met ouders, ouderen, sociaal werkers en vakbonden. Er zijn meer investeringen nodig, er is een miljonairstaks nodig en vooral, respect voor de rechten van iedereen en waardering voor zij die de economie recht houden.
De overheid praat over zorg alsof die zorg naast en los van het economisch systeem kan bestaan. Dat is natuurlijk niet zo, zonder de zorgwerkers kan de economie gewoon niet draaien, dat werd al uitvoerig aangetoond.
Deze nauwkeurige beschrijving van hoe het er aan toe gaat in de zorgsector toont aan dat ons huidig kapitalisme de ethiek over boord moet gooien om een illusie van zorg hoog te houden. Vandecasteele toont overtuigend aan dat dit niet lukt. De illusies en de mythes worden doorprikt. Commercie doodt de relationele band die de zorgsector per definitie impliceert. Aan haar alternatieven zou ik er daarom nog één willen toevoegen: de hele economie moet zelf worden doordrongen van zorg, zorgen voor mensen met de produktie van wat ze echt nodig hebben in plaats van overbodig spul dat enkel aanzet tot overconsumptie. Op die manier kan duurzaamheid worden bereikt. Zorg is gewoon een wezenlijk element ervan.
Nogmaals, je wordt niet vrolijk van dit boek, het maakt je woedend. Maar woede is een emotie die kan aanzetten tot handelen en tot verzet. De auteur is daar schitterend in geslaagd.
