Pervez Hoodbhoy is een fysica professor aan de Quaid-e-Azam universiteit van Islamabad. Hij schrijft en doceert regelmatig over Zuid-Aziatische kwesties.
In een artikel in Dawn, een van Pakistans belangrijkste Engelstalige kranten, beschrijf je Pakistan als een vertroebelde natie. Je zegt dat geschiedenis niet gemakkelijk achter zich gelaten kan worden. Kan je dit eens toelichten?
Herinner je dat Pakistan gecreëerd is in 1947 en dat Mohammad Ali Jinnah – die beschouwd wordt als de stichter van Pakistan – de moslims van India aanspoorde om een apart thuisland voor moslims te vormen. Dit was gebaseerd op de veronderstelling dat moslims anders zijn dan hindoes, dat ze nooit samen konden leven. Jinnah noemde dit de ’tweenaties-theorie’. Deze theorie incasseerde een ferme deuk in 1971 toen Oost-Pakistan afscheurde en het onafhankelijke Bangladesh werd. De tweenaties-theorie lag aan de absolute basis van Pakistan werd ons gezegd, maar in dat dossier maakte het helemaal niet uit hoe het dominante leiderschap of zelfs de meeste mensen in Pakistan dachten op religieus vlak. Nu wordt de tweenaties-theorie opnieuw in twijfel getrokken want opeens is er de Taliban die zegt: “wij zijn de echte moslims, wij zijn de mensen die weten wat de sharia is en wij gaan hier een islamitische staat maken”.
Het Pakistaanse leger is opgegroeid met het idee dat ze niet louter de verdedigers zijn van het geografische Pakistan, maar dat ze ook de ideologische verdedigers van de islam zijn. Vandaag zijn ze in de war. Ze begrijpen niet waarom de Taliban bestreden moet worden. Ze vechten er alleen mee omdat de Taliban letterlijk hun hoofden afsnijden. Maar je ziet dat de verwarring er gekomen is, omdat Pakistan er nog niet uit is waar het voor staat. Waarom is Pakistan een natie? Er wonen verschillende volkeren. Volkeren die regelmatig in conflicten verwikkeld zijn omwille van natuurlijke rijkdommen. De notie dat de islam de basis kan zijn voor de constructie van een natie valt in elkaar.
Een ander probleem is sektair geweld. Sommige soennieten aanvaarden de sjiitische minderheid niet. Er zijn aanslagen op hen, op christenen en op andere religieuze minderheden. De Taliban hebben een ultimatum gegeven aan de sjiieten van Pakistan. Ze kregen drie opties. Nummer 1: aanvaardt de islam. Ze beschouwen de sjiitische islam namelijk niet als islam. Ze zeggen dus: “wordt zoals ons: soennitische wahabitische moslims”. De twee de optie is: jullie betalen belastingen, genaamd jazia. En de derde optie is: vertrek. De sjiieten zijn een ‘belegerde’ minderheid in Pakistan, maar ze zijn wel een grote minderheid, ongeveer 30% van de populatie. De christenen en de hindoes maken ongeveer 2% en 1% van de bevolking uit, dus zij leven in angst.
Onlangs werden in de stad Gojra in Punjab christenen aangevallen voor blasfemie door een menigte van 20.000 man, die de huizen van de christenen verbrandden. Meer dan 70 huizen werden vernietigd. Christenen werden vermoord, sommigen verwond. Deze onverdraagzaamheid stamt uit het feit dat Pakistan alleen voor moslims is en dan natuurlijk voor moslims van het juiste soort.
Je hebt geschreven over de inspanningen van Zia-ul-Haq, de militaire dictator van 1977 tot 1988, om een bepaalde Pakistaanse islamitische identiteit te versterken. Waarbij hij het verwijderde van haar Zuid-Aziatische erfenis en naar een meer West-Aziatische, Saoedi-Arabische variant stuurde.
Hoewel Pakistan gevormd is als een thuisland voor moslims, die afgescheiden wilden leven van hindoes in termen van gewoonten, taal en klederdracht, zag je niet veel verschillen als je over de grens van Delhi naar Lahore ging. Het leek één continuum. Zelfs vandaag ziet het er niet zo verschillend uit. Hoewel, van zodra je vandaag voorbij Lahore komt en wat aandachtiger kijkt, kan je wel zien hoe alles veranderd is. Toen ik bijvoorbeeld 35 jaar geleden aan mijn universiteit les begon te geven, was er maar zelden een jonge vrouw in boerka te zien. Misschien was er één enkele op de campus, niet meer. Vandaag als ik mijn fysica klassen onderwijs, zie ik rij na rij vrouwen die gehuld zijn in boerka’s. Ik kan hun gezichten niet zien. Het is een zeer griezelige ervaring moet ik zeggen.
Hoe is het zo gekomen? Toen generaal Zia-ul-Haq de macht overnam zocht hij legitimiteit in de islam. Hij herdefinieerde het hele concept Pakistan. Pakistan zou niet langer louter een moslimstaat zijn, het zou nu een islamitische staat zijn, gerund door de sharia [islamitische wetgeving]. Zo werd de hele geschiedenis van Pakistan herschreven, het curriculum in de scholen werd aangepast en zelfs de taal werd verplicht veranderd. Stilaan werd Pakistans Zuid-Aziatische identiteit getransformeerd, dichter en dichter bij Saoedi-Arabië, dat nu volop haar culturele en ideologische invloed uitoefent op Pakistan.
En gedurende de Zia periode was er ook een exponentiële stijging van madrassas. Leg eens uit wat dat zijn?
Madrassas zijn islamitische seminaries. Ze gaan terug tot 1100 jaar geleden en concentreren zich op het onderwijzen van de koran, islamitische wetgeving, retoriek, een soort van logica, enzovoort. Ondanks dat de wereld veranderd is, is de educatie in die scholen ongewijzigd gebleven. Ze waren vrij marginaal 40 geleden, 25 jaar geleden waren er zo’n 3 à 4000 in Pakistan. Nu zijn er zo’n 25.000. Zelfs de regering weet niet hoeveel er precies zijn. De reden hiervoor is dat ten tijde van de Sovjet invasie in Afghanistan, generaal Zia-ul-Haq en het Pakistaans leger zich aansloten bij de Amerikanen, de CIA en de Saoedi’s, die strijders van over de hele moslimwereld bijeen brachten voor een religieuze oorlog tegen de Sovjets. Voor die strijd hadden ze soldaten nodig dus Saoedi-Arabië stak heel wat geld in het creëren van deze madrassas. Dit heeft Saoedi-Arabië in staat gesteld om zijn ideologische invloed diep in Pakistan te verspreiden en uit te breiden. En de madrassas leverden het kanonnenvlees. Wat we vandaag zien is dus het resultaat van die vorige oorlog. Het was eigenlijk de invasie van de Sovjetunie en de massale investering die de Verenigde Staten staken in het creëren van de jihad, die verantwoordelijk zijn voor de huidige stand van zaken.
We hadden geen moedjahedeen, we hadden geen duizenden islamitische seminaries, we hadden niet deze hoge graad van geweld in onze steden en in de Noord-Westelijke Grensprovincie.
In commentaarstukken over Pakistan lees je wel eens dat er in sommige madrassas een islam van de Deobandi strekking heerst. Wat betekent Deobandi?
In Pakistan zijn er soennieten van twee verschillende grote strekkingen: de Deobandi’s en de Barelvi’s. De Deobandi’s vinden hun wortels in India, waar er een stad is die ook Deobandi heet. Ze waren fervente gelovigen die vochten tegen de Britten. Na de splitsing [van Pakistan en India] kwamen hun leiders naar Pakistan. Vandaag zijn de Deobandi’s in Pakistan de grootste supporters van de Taliban, terwijl de Deobandi’s in India helemaal niet achter de Taliban staan en zich ook al duidelijk uitspraken tegen zelfmoordterroristen. De Deobandi-strekking leunt nauw aan bij de puriteinse wahabitische islam, die rechtstreeks uit Saoedi-Arabië komt. Ze kwamen in conflict met de traditionele islam van de Barelvi’s, die nog altijd bestaat in Pakistan. Beiden zijn soennitisch moet ik benadrukken en beiden zijn tegen de sjiitische islam.
De grens die Pakistan en Afghanistan scheidt, werd vastgelegd door de Britten in de jaren 1890. Dit is de zogenaamde Durand-linie [genoemd naar de minister van het koloniale Brits India], die de twee gebieden opsplitste waardoor het Pashtoen volk terecht kwam in twee verschillende geografische entiteiten- een ervan zou later Pakistan worden. Is dit ook een centrale kwestie in de regio?
De Britten hebben in hun onmetelijke wijsheid nog heel wat andere dingen gedaan, kijk maar naar Kashmir. Maar laten we het over de Durand-linie hebben. Aan beide kanten leven er Pashtoen. Ze spreken dezelfde taal, hebben dezelfde gewoonten, het is één volk. Maar toch trok Durand tamelijk arbitrair een lijn en trok zich niets aan van de gevolgen hiervan. Hij moest zijn job afmaken. De consequenties liggen voor ons. Die lijn is betekenisloos. Het is een formele grens maar het is er een die geen enkele natie kan opleggen of verdedigen. De lijn werd getrokken langs bergen en door valleien en de Pashtoen erkennen ze niet. In deze tijden, waarin ook nog eens een opstand aan de gang is, kan je uiteraard niet vermijden dat er Pashtoen die in Pakistan leven, in Afghanistan gaan vechten. Hoewel dit in de komende jaren zou kunnen veranderen. In Kashmir, waar de Britten ook een zeer lukrake verdelingslijn trokken, leidde dit tot drie oorlogen tussen Pakistan en India. Het conflict sleept nog altijd aan. De erfenis van het Britse kolonialisme heeft een zeer bittere nasmaak voor de mensen van het Zuid-Aziatische continent.
Kunnen we een duidelijk onderscheid maken tussen de Taliban in India en de Taliban in Pakistan? Of zijn het identieke vormen van een zekere variant van het Pashtoen-nationalisme?
Ik zie het helemaal niet als Pashtoen-nationalisme. Ik denk dat de Taliban in Afghanistan heel andere doelstellingen hebben dan de Taliban in Pakistan. De Taliban in Afghanistan vechten tegen de Amerikanen. De Taliban in Pakistan zijn uit op het grijpen van de macht in het land en willen hun manier van denken aan iedereen opleggen. Je moet in rekenschap nemen dat de Amerikanen niet in Pakistan zitten. Toch zeggen de Taliban in Pakistan dat ze de ideologische bloedbroeders zijn van de Taliban in Afghanistan. De meeste mensen die ze vermoorden, onthoofden en verwonden zijn echter allemaal moslims. Het zijn allemaal Pakistani. Meer nog, de ouderen in hun eigen stammen zijn de eerste doelwitten. Het is een opstand om zich van het oude leiderschap te ontdoen en om hun visie van de islam in de strot van alle Pakistani te stampen.
Een van de recente ontwikkelingen in Pakistan is de opkomst van de Taliban in Punjab. Dit breekt duidelijk met de traditie dat de Taliban een uitsluitend Pashtoen-organisatie is. Wat is de betekenis hiervan en waarom spreken de Taliban de Punjabi’s ideologisch aan?
Het is een zeer belangrijk punt. Het feit is gewoon dat de Taliban niet uitsluitend uit Pashtoen bestaan. Het gaat hen vooral over een religieuze ideologie. De ideologie van de Taliban in Punjab en de ideologie van de Pashtoen Taliban is identiek. Ze geloven in dezelfde versie van de sharia. Ze vinden onder andere dat vrouwen van kruin tot teen bedekt moeten zijn, ze geloven dat mannen baarden moeten hebben, enzovoort. En ze geloven in de dood voor de afvalligen. Sommigen houden vol dat ze een klassenstrijd voeren tegen onderdrukking en dat ze hun aanhangers rekruteren onder diegenen die het minst te verliezen hebben. Ik denk dat dit fout is. Dit zijn niet de moderne Sandinista’s. Het is wel een feit dat de Taliban aanhang heeft bij de Gujjars, die in de Swat bij de laagste klassen behoren. Ze hebben ook land afgenomen van de rijken en een deel daarvan aan de Gujjars gegeven, maar dat is louter een tactiek. Het maakt geen deel uit van de Taliban filosofie om sociale hervormingen door te voeren en rijkdom te herverdelen. Ze vinden zelfs dat er helemaal niets verkeerd is met het feit dat sommigen heel rijk en anderen heel arm zijn. Het is alleen een strategie om het aantal vechters in hun rangen te vergroten. Ze hebben geen eisen zoals meer jobs, meer hospitalen en meer scholen. Het zijn dus zeker geen sociale hervormers. Het zijn eerder ideologen die in een manier van leven geloven die volledig primitief is. Ze zijn tegen educatie voor meisjes en vrouwen. Ze zijn tegen alles wat modern is en ze zijn vervuld van haat.
In de geschiedenis van Pakistan hebben de sektaire partijen bij verkiezingen nooit meer dan 15% van het totaal aantal stemmen kunnen halen. Wijst dat er op dat er geen wijdverspreide steun is voor dit soort van islamitische heerschappij?
Dat is volledig correct. De islamitische fundamentalisten hebben in Pakistan nooit meer dan een paar procent van de nationale stemmen gehaald. Toen er verkiezingen waren in februari 2008 ging het merendeel van de stemmen in het gebied dat erna door de Taliban veroverd werd (de Swat-vallei), naar de seculiere Awami Nationale Partij. Hoewel deze partij later te bang bleek om de Taliban te confronteren en aan al haar eisen toegaf, blijkt toch dat de mensen, indien zij de keuze krijgen, niet voor de islamitische extremisten kiezen. Dit is een vaststelling die ons enige hoop moet geven.
Ik praatte in Peshawar met een aantal jonge Pakistaanse journalisten afkomstig van de Bajaur en Mohmand districten in de Federaal Bestuurde Tribale Gebieden [regio in het Noord-Westen van het land dat buiten de vier officiële Pakistaanse Provincies valt], langs de Afghaanse grens. Zij vertelden mij dat de politieke ambtenaren die vanuit Islamabad gestuurd worden om de federale instellingen te leiden, hun machten extensief gebruikten en misbruikten. Dit creëerde verbolgenheid tegenover Islamabad.
En terecht. Deze lagere ambtenaren waanden zich onderkoningen en halfgoden. Dit is zeker een van de redenen waarom de Taliban zo’n vruchtbare grond vindt. Het is een feit dat de centrale Pakistaanse regering zich niet goed heeft bezig gehouden met de provincies en de tribale gebieden. Wat je in de provincie Baluchistan ziet is een andere uiting daarvan. Hoewel er daar geen religieuze strijd heerst, leeft er wel een zeer kwade bevolking, die aan het vechten is voor afscheiding of tenminste voor een nieuw contract met het centrum. Wat ze zeggen is: “Wij worden gerund vanuit Islamabad. Hoewel onze provincie, Baluchistan, alle mineralen bezit, het bijna alle aardgas en petroleum produceert, krijgt het slechts een aalmoes in ruil hiervoor.”
Je erkent dat er een zekere publieke steun is in Pakistan voor de Taliban. Wat is de natuur van deze steun? Is het alleen religieus fanatisme?
Er is zeker een moment van overweldigende steun geweest voor de Taliban, maar dat is nu al lang voorbij. Dat was toen omwille van de massamedia in Pakistan die de excessen van de Taliban niet in beeld brachten – een groot deel ervan is in privéhanden en staan positief tegenover de Taliban. Dit stopte nadat de Taliban Swat had overgenomen en de regering dwong om concessie na concessie te doen. De Taliban kregen wat ze wilden, maar ze schoten zichzelf in de voeten toen Taliban-leider Sufi Muhammad op de televisie zei:”ik geloof niet in de grondwet van Pakistan, ik geloof niet in haar rechtbanken. Ik vind democratie haram”, dat laatste wil zeggen dat het verboden is volgens de islam. Hij bekritiseerde zelfs de religieuze islamitische partijen in Pakistan en zei dat ze slecht bezig waren omdat ze formeel de democratie steunen. Dat was er gewoon te veel aan. Daarna trokken de Taliban zich terug van de Swat en gingen naar het naburige gebied Buner. Daar stelden ze:”We gaan heel Pakistan overnemen”. Toen sloeg de publieke opinie helemaal om.
Vandaag steunt slechts een minderheid van de bevolking de politieke objectieven van de Taliban. Het heeft wel nog altijd weerklank, omdat het ook zegt: “wij bestrijden de Amerikanen”. Het anti-Amerikaanse gevoel in Pakistan is daarbij zeer bepalend.
Hoe kan het tegen het Pakistaans leger op, een van de grootste in de wereld, met een luchtmacht, tankdivisies, enzovoort? Lijkt de dreiging om het hele land over te nemen alleen al op militair vlak niet hoogst onwaarschijnlijk?
Akkoord, het zal niet rap gebeuren dat Baitullah Mehsud, de leider van de Taliban in Pakistan, het presidentschap in Islamabad op zich neemt. Langs de andere kant zijn de Taliban aan het winnen, zelfs al verliezen ze militair. Kijk maar eens naar de manier waarop ze de aard van de Pakistaanse maatschappij veranderd hebben, hoe de mensen leven, de angst die er heerst. Kijk naar de steden. Ik leef al 36 jaar in Islamabad. Het was ooit een mooie stad, nu is het een lelijke hoop beton. Er zijn overal barrières en met machinegeweren bewaakte posten. Er is angst, omdat er al een dozijn zelfmoordaanslagen gepleegd zijn, evenals andere aanslagen. Alles is afgezet. Kappers hebben schrik om hun zaken te openen omdat ze opgeblazen kunnen worden door de Taliban. Vrouwen krijgen bedreigingen als ze onbedekt rondlopen of alleen een auto besturen. In de Noord Westelijke Grensprovincie zal je geen enkele vrouw zien lopen zonder dat haar hoofd bedekt is. De Taliban kunnen misschien niet vechten voor de overwinning tegen een staat die tanks en zo bezit, maar ze kunnen wel onze manier van leven veranderen en daar zijn ze volop mee bezig.
Welke sectoren in de civiele maatschappij geven je hoop? Kan je een paar trends of bewegingen beschrijven?
Er is een grote stille meerderheid. Een die het religieus geweld verafschuwd, die de aanvallen op christenen en het feit dat zelfs de sjiieten gevraagd wordt om op te krassen, schandalig vinden. Maar tot nu toe waren ze nog niet tot actie te bewegen. Alleen de etnische partij Muttahida Quami Movement (MQM), heeft zich al ondubbelzinnig durven uitspreken tegen de ‘Talibanisatie’ van Pakistan. Het simpele feit dat de MQM in Qarachi grote steun geniet, vind ik een goed teken omdat het seculier is. Het is ook hoopgevend dat er tenminste een zekere graad van betrokkenheid begint te leven bij de studenten. Het is nog altijd ver verwijderd van wat het zou moeten zijn, ver beneden het pijl van de jaren 1960 en het is op geen enkele manier te vergelijken met wat men ziet in Iran, waar de studenten op het voorfront staan. Maar ik denk dat er goede tekenen zijn.
Wat is uw mening over alle doemscenario’s over gefaalde en instortende staten?
Er is een apocalyps-industrie aan het werk in Washington. Sommigen, zoals de Obama-adviseur Bruce Riedel, zeggen dat Pakistan zal ineenstuiken binnen de paar maanden, dat de fundamentalisten het zullen overnemen, dat de Taliban zeker de atoomwapens van Pakistan in handen zullen krijgen, enzovoort. Ik denk niet dat dit echt gaat gebeuren. Ik geef het een kansje van 1%. Ik zou zeggen dat er een 70% kans is dat Pakistan verder de richting opgaat die ze nu is ingeslagen. Dat betekent dat religieuze fundamentalisten, zoals de Taliban, aanslagen zullen blijven plegen. Ze zullen onze manier van leven blijven bedreigen en veranderen, maar ze zullen geen grote militaire successen boeken nu het leger hen effectief bestrijdt. Maar als we dit pad willen verlaten en naar een werkelijk vredevol en welvarender Pakistan willen gaan, zullen we onze nationale filosofie moeten bijstellen. Het zal een Pakistan voor iedereen moeten worden en niet alleen voor de moslims. Dat is trouwens op zich al te verdelend als je bekijkt hoeveel soorten moslims er bestaan. Het moet een Pakistan zijn voor eender wie er leeft. Dat wil zeggen dat we voor iedereen dezelfde rechten moeten hebben. Pakistan moet een seculiere staat worden. De enorme verschillen in het niveau van de rijkdom, het grootgrondbezit en de vele privileges voor de rijken, de industriebonzen en de zakenmannen moeten verdwijnen. We moeten de staat landbouwhervormingen, arbeidswetten en een serieuze herverdeling van de rijkdom opleggen. Er moeten economische hervormingen en een grotere economische rechtvaardigheid komen, zodat de fundamentalisten en de extremisten geen gemakkelijke prooien aantreffen om in te lijven.
(Uitpers nr. 115, 11de jg., december 2009)
David Barsamian is de oprichter en directeur van Alternative Radio in Boulder, Colorado.
Bron: Z magazine, oktober 2009. Vertaald en bewerkt door SVM
