Libanon zit in een diepe crisis. Niet alleen financieel, economisch en humanitair maar ook politiek. De scheidslijnen tussen de verschillende politieke groeperingen is enorm. De vijandschap en het wantrouwen tussen hen lijkt het vinden van enige oplossing onmogelijk te maken.
Midden in die crisissen begint het land indirecte onderhandelingen te beginnen met Israël. De bedoeling is om een oplossing te vinden voor een decennialang aanslepend grensconflict. Negen jaar wordt er al over gediscussieerd en het lijkt erop dat beide partijen eindelijk een routekaart hebben gevonden om de besprekingen te gaan voeren.
Besprekingen over de definitieve grenzen tussen beide landen beginnen op woensdag 14 oktober in Naqoura, een kleine stad in het zuiden van Libanon waar sinds maart 1978 het hoofdkwartier van de United Nations Interim Force in Lebanon (Unifil) en onder wiens auspiciën de onderhandelingen doorgaan.
Unifil is een VN/NAVO vredesmissie die in 1978 door de Veiligheidsraad van de VN werd opgericht om toe te zien op de terugtrekking van de Israëlische troepen uit Libanon en het herstel van de Libanese autoriteiten op het gebied. Israël was het gebied binnengevallen als reactie op de Coastal Road massacre. Het conflict in Zuid-Libanon van 1978 gebeurde binnen de context van de Palestijnse opstand in Zuid-Libanon en de Libanese burgeroorlog.
De onderhandelingen over de grenzen zijn verre van een Libanese normalisering met Israël, noch is het een erkenning van de Israëlische bezetting van Palestina.
Het mandaat van Unifil werd twee keer aangepast. Een eerste keer vanwege de Israëlische invasie van Libanon in 1982 en een tweede keer na de Israëlische terugtrekking uit Libanon in 2000. Na de Libanonoorlog van 2006 werd UNIFIL versterkt en het mandaat uitgebreid. Het mandaat wordt jaarlijks verlengd. De laatste keer was op 28 augustus 2020.
De onderhandelingen over de grenzen zijn verre van een Libanese normalisering met Israël, noch is het een erkenning van de Israëlische bezetting van Palestina. Libanon ondertekende trouwens al eerder akkoorden met Israël.
Een wapenstiltandovereenkomst in 1949 om formeel een einde te maken aan de Arabisch-Israëlische oorlog; in 1996 na Operatie ‘Grapes of Wrath’ en 2006 na de ‘Oorlog van Juli’, maar Israël is nog steeds de vijand waarmee nooit een vredesakkoord gesloten is. Libanon erkent Israël niet als land en heeft er geen diplomatieke betrekkingen mee. In plaats daarvan verwijst Libanon naar Israël als “de staat Palestina”. Volgens de Israëlische wet is Libanon ook een “vijandelijke staat”. Houders van een Israëlisch paspoort is het verboden naar Libanon te reizen, ze kunnen daarvoor worden gearresteerd.
Er bestaat nu een reële mogelijkheid voor Libanon om binnenkort een plaats te krijgen tussen de gas- en olieproducerende landen. Eenvoudig zal het niet zijn. Niet alleen de interne politieke ruzies binnen Libanon zijn een hinderpaal, Israël zal, gesteund door zijn bondgenoot de Verenigde Staten, alles in het werk stellen om elke aarzeling of zwakte binnen Libanon uit te buiten.
Vanaf dag één zal Israël proberen om de valse indruk te geven dat Libanon het pad van de normalisering met Israël gaat bewandelen. Mike Pompeo, de Amerikaanse staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken gaf al een voorproefje: “Deze historische overeenkomst tussen de twee partijen werd tot stand gebracht door de Verenigde Staten en is het resultaat van bijna drie jaar intensief diplomatiek engagement”, verklaarde hij op donderdag 1 oktober. Daarbij wilde hij de indruk geven dat de overeenkomst al zo goed als rond was. Maar wat het kernpunt van de onderhandelingen betreft, het respecteren van de Libanese grenzen, zal Israël niet vlug over de brug komen.
President Aoun wil een akkoord bereiken waarmee Libanon een gas en olie producerend land kan worden. Een akkoord over de Israëlisch-Libanese zee- en landgrenzen kan hem helpen om dat te bereiken en daarmee ook de Libanese financiële geloofwaardigheid midden in de zware crisis die het land doormaakt, te verhogen.
Israël en de VS zullen de Libanese delegatie vriendelijk bejegenen. De Amerikaanse assistent-minister van Buitenlandse Zaken voor het Nabije Oosten David Schenker is in Beiroet aangekomen en zal de openingssessie bijwonen. De Trump-regering is op zoek naar een ‘overwinning’ om de verkiezingscampagne van president Donald Trump te ondersteunen. Fotosessies met handjes schudden met en tussen de Libanese en Israëlische delegatie kunnen dienen om die indruk van ‘succes’ te geven. Premier Benjamin Netanyahu, die met binnenlandse problemen geconfronteerd wordt kan ook wel wat Amerikaanse steun en een ‘succes’ gebruiken.
De grens bepalen
Bij de ondertekening van de wapenstilstand tussen Libanon en Israël in 1949 bereikten ze een akkoord over de Armistice Demarcation Line (ADL) die precies overeenkwam met de internationale grens die in de Paulet–Newcombe Agreement van 1923 door de Fransen en de Britten werd afgebakend. Die wordt ook wel eens de “Blue Line” genoemd. De “Blue Line” mag dan wel een door de VN in 2000 bepaalde grensafbakening tussen Libanon en Israël zijn – om te kunnen vaststellen of Israël zich volledig uit Libanon had teruggetrokken – .ze mag, besliste de VN, niet beschouwd wordt als de wettelijk afgebakende internationale grens.
Aangezien de twee landen geen diplomatieke betrekkingen onderhouden zijn zij aangewezen op derden bij het afronden van onderhandelingen. De landgrens van Israël en Libanon is gebaseerd op de wapenstilstandsovereenkomst van 1949 en de Brits-Franse Paulet-Newcombe-overeenkomst die de grens tussen het Mandaatgebied Palestina en ket Mandaatgebied Syrië en Libanon afbakende.
De grenzen tussen Libanon en Israël waren soepel, vooral omdat de toenmalige maronitische Libanese regering het zuiden van Libanon, de Bekavallei en het noorden van het land niet als deel van Libanon wilde hebben. De christelijke maronitische heersende klasse van Libanon richtte zich op de hoofdstad en de Berg Libanon, omdat zij daar 70% van de bevolking uitmaakten. Bij de vorming van “Groot-Libanon” vertegenwoordigde de christelijke bevolking van het nieuwe Libanon nog slechts 54% (en de maronieten nog maar 30%), waardoor die gingen eisen dat het land zou worden gereduceerd tot een ‘kleiner Libanon’ waar de christenen niet langer een minderheid zouden zijn.
Grenzen worden meestal onderhandeld tussen landen. Toen de Israëlische premier Ehud Barak in april 2000 aankondigde dat Israël zijn troepen uit Libanon zou terugtrekken, wilde de Libanese regering niet deelnemen aan de markering van de grens. Cartografen van de Verenigde Naties hebben daarom, bijgestaan door UNIFIL, een lijn bepaald die als leidraad dient om de Israëlische terugtrekking in de praktijk te kunnen constateren. Hoewel werd overeengekomen dat dit geen formele grensafbakening zou zijn, was het doel een lijn ter plaatse vast te stellen die nauw aansloot bij de internationaal erkende grenzen van Libanon, op basis van het beste beschikbare documentaire bewijsmateriaal.
In 2000 bouwde Israël een geavanceerd verdedigingscomplex dat over de jaren heen is verbeterd. Daarbij werd de grens van 1923/1949 niet gevolgd. Israël “paste de grenzen aan” volgens zijn verdedigings- en veiligheidsbehoeften en beweerde dat de Anglo-Franse overeenkomst bestond uit 1:100.000 Engelse en Franse militaire kaarten, die meestal onnauwkeurig in schaal zijn en dat er belangrijke bodemkenmerken ontbreken. De Libanese regering was niet bereid dit te accepteren en claimde vele “schendingen” van de grens door Israël.
De vaste lijn op het land bepaalt onvermijdelijk de maritieme lijn. De Libanese soevereiniteit die zich uitstrekt over de zee en de lucht is identiek aan die welke zij uitoefent over land, met andere woorden: de soevereiniteit strekt zich uit over de territoriale zee, de zeebodem eronder en het luchtruim erboven.
Sinds 2003, toen Rafic Hariri premier van Libanon was, zijn er belangrijke offshore aardgasvelden ontdekt in het oostelijke deel van de Middellandse Zee. De informatie werd jarenlang geheim gehouden, totdat het niet meer mogelijk was om het verborgen te houden.
Indien er onenigheid is over de vaste lijn bij de besprekingen zullen de Libanese zeegrenzen worden betwist, in het bijzonder waar de Exclusieve Economische Zone (EEZ) is afgebakend.
Libanon stemde in met een consortium van Russische, Franse en Italiaanse bedrijven om in december te beginnen met de exploratie voor de kust ten noorden van Beiroet. In 2020 zou er geboord worden in blok 9 – een van de twee blokken die met Israël betwist worden – maar Total, een Frans bedrijf dat verbonden is met het Elysée, houdt zijn programma tegen op verzoek van president Macron. Meer dan een jaar geleden zei Total dat het bereid was om een afstand van 25 km van de betwiste grenzen te bewaren en te beginnen met boren. Het Franse bedrijf kwam echter zijn belofte en contract niet na, bood geen uitleg en wacht blijkbaar op de oplossing van het Libanees-Israëlische geschil.
Het Libanees-Israëlisch geschil valt niet onder het mandaat van UNIFIL. De Libanese regering is er stellig van overtuigd dat de VS bij de indirecte besprekingen (de Libanezen zitten niet mee aan tafel) met Israël en gezien Washington altijd de Israëlische belangen behartigt, de VN erbij aanwezig moet zijn.In 2012 stelde de VS Frederic Hof aan om te onderhandelen over de zeegrenzen tussen Libanon en Israël in verband met het offshore-olieblok 9. Zijn voorstel om het geschil op te lossen door van de de 863 vierkante kilometer twee derde aan Libanon en een derde aan Israël toe te wijzen werd door Beiroet afgewezen.
In 2012 stelde de VS Frederic Hof aan om te onderhandelen over de zeegrenzen tussen Libanon en Israël in verband met het offshore-olieblok 9. Zijn voorstel om het geschil op te lossen door van de de betwiste 863 km² twee derde aan Libanon en een derde aan Israël toe te wijzen werd door Beiroet afgewezen. In 2016 suggereerden de VS dan om een tijdelijke “blauwe zeegrens” te trekken maar ook dat werd door Libanon verworpen.
De nieuw benoemde Amerikaanse assistent-secretaris voor het Nabije Oosten, David Schenker, en de Amerikaanse ambassadeur John Desrocher, die als bemiddelaar van de VS zal optreden bij de onderhandelingen, zullen waarschijnlijk met de spieren rollen in een poging de Israëlische belangen veilig te stellen.
Als er geen ‘vooruitgang’ is in de onderhandelingen, dat wil zeggen, als Israël niet krijgt wat het wil, zullen zij Libanon de verantwoordelijkheid daarvoor in de schoenen schuiven. Libanon heeft internationale financiële steun en een lening van de Wereldbank nodig en zal dan ook extreem kwetsbaar zijn voor Amerikaanse chantage. Als er geen ‘vooruitgang’ is in de onderhandelingen, dat wil zeggen, als Israël niet krijgt wat het wil, zullen zij Libanon de verantwoordelijkheid daarvoor in de schoenen schuiven. Libanon heeft internationale financiële steun en een lening van de Wereldbank nodig en zal dan ook extreem kwetsbaar zijn voor Amerikaanse chantage. Maar er is echter weinig kans dat Libanon zal plooien onder de Amerikaanse druk. De ontslagnemende minister van Buitenlandse Zaken van Libanon, Charbel Wehbi, zei dat de Libanese onderhandelaars “feller zullen zijn dan ze verwachten, omdat we niets te verliezen hebben” . Hij voegde eraan toe dat als de economie van Libanon instort, “er geen interesse is om concessies te doen.”
De VS heeft meer dan 10 miljard dollar geïnvesteerd om Hezbollah tegen te gaan en de organisatie te “demoniseren”. De VS hebben bondgenoten in Libanon en de Libanezen zijn politiek verdeeld. Kritiek, het elkaar beschuldigen en aanvallen in de pers en op de sociale media is er de regelde regel. Dit soort propagandamachine staat klaar om uit te rollen wanneer de VS dat nodig achten en om campagne te voeren tegen de bondgenoot van Hezbollah, president Michel Aoun en zijn schoonzoon die de christelijke partij Free Patriotic Movement leidt en bang is voor sancties tegen hem in eigen persoon en nog tientallen anderen van zijn partij.
Begin 2019 begonnen de oostelijke mediterrane landen met besprekingen over het creëren van een regionale gasmarkt, een stap die zou helpen om de regio aan elkaar te binden en die uiteindelijk de invloed van Rusland op Europa op het gebied van de energievoorziening zou kunnen verminderen. Bovendien zouden Amerikaanse oliemaatschappijen, zoals Noble Energy, een primaire explorator in Israël, kunnen profiteren van een Israëlisch-Libanese deal. De VS willen Israël, Libanon en Cyprus gebruiken om de gasleveringen van Rusland aan Europa te beperken. Een overeenkomst tussen Israël en Libanon zou dat mogelijk maken.
De normaliseringsovereenkomsten tussen Israël en de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein is een maand oud. De timing van de besprekingen tussen Libanon en Israël is niet toevallig. Trump denkt dat het ondertekenen van verdragen tussen de Arabieren en Israël positief is voor zijn herverkiezing maar het is uitgesloten dat hij, die naar eigen zeggen een kei is in het sluiten van deals, een Israëlisch-Libanese overeenkomst zal hebben voor 3 november.
