In februari 2023 vaardigde de Mexicaanse President Lopez Obrador een decreet uit om de import van transgene maïs in Mexico te verbieden. Maïs is, zoals algemeen geweten, de basis van de voedingsketen in Midden-Amerika. ‘Sin maíz, no hay país”. Zonder maïs, geen land. De import van gele maïs is sinds de invoering van het vrijhandelsverdrag met de Verenigde Staten ontzettend snel gestegen. De productie in Mexico loopt terug.
In december van 2024 besliste een ‘panel’ in het kader van dit vrijhandelsakkoord dat het verbod ontoelaatbaar is. Er zouden geen wetenschappelijke bewijzen zijn aangebracht over de schadelijkheid van die transgene maïs. Huidig President Sheinbaum verklaarde dat ze dit verbod zou respecteren, maar kondigde wel meteen een verbod op het aanplanten in Mexico van diezelfde transgene maïs.
Mexico is tot vandaag zelfvoorzienend in witte maïs die wordt verbruikt voor directe menselijke voeding, de befaamde tortillas. Er bestaan 69 soorten van in het land, en het spreekt voor zich dat men deze economische en culturele waarde niet wil laten verloren gaan.
Wat wordt geïmporteerd uit de V.S. zijn jaarlijks groeiende hoeveelheden gele maïs, voor industrieel gebruik. Mexico produceert daar steeds minder van, in eerste instantie wegens de droogte in één van de deelstaten, in tweede instantie omdat de productie van avocado’s en bessen (blueberries, frambozen, bosbessen…) veel meer opbrengt. En de gesubsidieerde gele maïs uit de V.S. goedkoper is.
Het zou de V.S. niet in de eerste plaats te doen zijn om nog meer en meer export naar Mexico, zo wordt nu gezegd. De grote transnationale ondernemingen – Bayer Monsanto, Syngenta, Corteva – zouden vooral een voorbeeld willen stellen, men raakt niet aan hun belangen. De wetenschappelijke gegevens waarmee ze hun zaak willen staven komen van onderzoek dat ze zelf hebben betaald.
Daarnaast willen ze vooral beletten dat een ander land wetten en regels uitvaardigt die hun winst in gevaar brengt. Het gaat om hun eigen overleven. Sinds de invoering van het vrijhandelsakkoord in 1994 is de import van gesubsidieerde gele maïs met 468 % gestegen. Het zijn trouwens diezelfde bedrijven die de veehouders naar Mexico sturen om daar goedkoper dan in de V.S. vlees te produceren. Mexico is de belangrijkste afnemer van de Noordamerikaanse maïs. Behoud van de exportcapaciteit staat dus wel voorop voor de grote ondernemingen.
Mexico bevindt zich vandaag in de paradoxale situatie dat de waarde van de landbouwexport toeneemt (avocado’s en bessen), maar dat de eigen productie die zo essentieel is voor de biologische verscheidenheid, voor de voedselveiligheid en voor de cultuur dreigt verloren te gaan.
Vrijhandel op de helling
Het is een bijzonder typisch geval. Vrijhandelsakkoorden zijn nog nooit in het voordeel van kleine ondernemingen geweest, dus ook niet in het voordeel van kleine boeren. Zowel in de V.S. als in Mexico zijn het al lang niet meer de boeren zelf die autonoom kunnen beslissen wat wordt aangeplant, de meeste zijn immers in handen van enkele grote multinationals.
Er wordt in Mexico dan ook op gewezen dat die geïmporteerde maïs geenszins geïsoleerd mag bekeken worden, omdat hij deel uitmaakt van een “technisch, economisch en socio-politiek systeem”, met meststoffen, onkruidverdelgers tot en met de landeigendom. Transgene maïs maakt deel uit van een monocultuur op gigantisch grote arealen en kan zelfs dan slechts overleven met massale overheidssubsidies. 89 % van de landbouwbedrijven in de V.S. kunnen nauwelijks overleven, 3 % van de bedrijven heeft 47 % van de sectorinkomsten in handen. Het zijn vier transnationale ondernemingen die 84 % van de mondiale markt van onkruidverdelgers en pesticiden controleren.
De landbouwsector is niet de enige met problemen.
In Colombia zijn acties gestart om het land zich te laten terugtrekken uit een aantal handelsakkoorden. Al die akkoorden bevatten namelijk clausules waardoor investeerders schadevergoeding kunnen eisen wanneer een land milieu- of sociale maatregelen invoert die de winstmogelijkheden van de transnationale bedrijven in gevaar brengen. Er zijn al tal van ‘panels’ geweest – met telkens drie zeer gespecialiseerde en superdure deskundigen – die landen veroordeelden tot het betalen van miljoenenboetes. Momenteel loopt in Colombia een zaak van het Canadese Eco Oro met een claim van 696 miljoen US$.
De afgelopen tien jaar zijn er 23 aanklachten tegen Colombia ingediend, wegens milieuwetgeving of de bescherming van inheemse volken. In andere landen kan het gaan om de ionvoerin g van een minimumloon bijvoorbeeld.
Vandaar dat ook landen als Zuid-Afrika of Kenya er aan denken zich uit hun akkoorden terug te trekken. De beschermingsclausules waren aanvankelijk bedoeld om bedrijven te beschermen tegen willekeurige nationaliseringen, maar ze zijn uitgegroeid tot een maatregel die de landen berooft van hun soevereiniteit en hun mogelijkheid om progressieve beschermende wetgeving in te voeren.
Oorlog en vrede
Wie deze trend optelt bij de dreigingen van grote landen zoals de V.S. en de E.U. om zware douanetarieven op te leggen aan import van producten die de nationale economie schade kunnen toebrengen, ziet snel dat dit kan leiden tot een golf van protectionisme met daaruit automatisch voortvloeiende conflicten.
Een sanctie hier, een douanetarief daar, alweer een boete ginder, het kan een tredmolen worden van beschermende maatregelen waar op termijn niemand beter van wordt.
Die trend kan niet worden losgekoppeld van het groeiend nationalisme, zowat overal in de wereld, wat in eerste instantie positief kan zijn voor de zelfwaarde maar indien te ver doorgedreven overal enkel perverse gevolgen kan hebben.
Geen enkel land kan overleven zonder internationale handel. We hebben een Wereldhandelsorganisatie die is ingesteld om de vrijhandel te bevorderen. De organisatie ligt in coma, door de slechte wil van de V.S. om de noodzakelijke benoemingen door te voeren. Toch zou zo’n WTO een bijzonder nuttige rol kunnen spelen in het organiseren van een rechtvaardig handelssysteem dat beschermt wat beschermd dient te worden. Een systeem dat niet enkel in het voordeel van rijke en machtige landen is, maar van alle landen.
De sancties die nu tegen China worden uitgevaardigd zijn het meest sprekende bewijs dat het de rijke landen nooit is te doen geweest om de ‘ontwikkeling’ van arme landen. Want van zodra zo’n ‘arm’ land zich wel industrialiseert en concurreert met rijke landen, wordt het afgeblokt.
Ook die schijnheiligheid voor eens en altijd doorprikken zou een uitstekende kans zijn om nog meer conflicten te vermijden. Want illusies mogen er niet over bestaan. Vergaand protectionisme lijdt tot oorlog, het is een les van de geschiedenis.
