Onlangs werd in de Armeense hoofdstad Jerevan en elders de 100ste verjaardag van de “Armeense genocide” herdacht. Maar mag het woord genocide voor de tijdens de Eerste Wereldoorlog aangerichte massamoorden wel worden gebracht? Onze medewerkster in Nederland, Astrid Essed, meent van niet.
Op 23 april 2015 hebben Armeniërs en Turken gezamenlijk in Amsterdam de Turkse massamoorden op De Armeense bevolking tussen 1915-1917 herdacht. Memorabel en belangrijk. Want de slachtoffers van massamoorden, die immers misdaden tegen de menselijkheid zijn, moeten in de herinnering blijven en herdacht blijven worden.
Algemeen wordt bij het noemen van deze massamoorden gesproken over de Armeense genocide, iets iets waarmee ik het niet eens ben. Let wel, dat doet niets af aan de misdadigheid van wat heeft plaatsgevonden, met als gevolg naar schatting meer dan 1 miljoen Armeense slachtoffers.
Achtergrond
Sinds het eind van de 19e eeuw was er steeds meer Armeens verzet tegen het Turkse gezag, dat hierop reageerde met moordpartijen. Gevolg was, dat het Armeense verzet steeds meer aansluiting zocht bij Rusland, dat, evenals de Armeniërs, Grieks-orthodox was, al was het vooral een Armeens nationalistisch streven. Het broeide dus al veel langer.
De massamoorden, die algemeen ”genocide” worden genoemd, hebben echter plaatsgevonden onder het regime van de Jong Turken, een groep Turkse officieren, die in 1908 een staatsgreep pleegde, waarbij de macht van de Sultan behoorlijk werd gekortwiekt. In feite had hij nauwelijks macht meer. Hij werd binnen het jaar door zijn broer vervangen, die alleen nog maar in naam Sultan was.
De relatie van het Armeense verzet met Rusland intensifieerde zich door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Want het Turks-Ottomaanse Rijk koos de kant van de Centrale Mogendheden [Duitse Keizerrijk, Oostenrijks-Hongaarse Monarchie, Bulgarije], terwijl delen van het Armeense verzet aan de kant van de Geallieerden [Groot-Brittannië, Frankrijk en het Russische Keizerrijk] stond.
Ondertussen hadden de Jong Turken in 1913 opnieuw een staatsgreep gepleegd, waarbij een triumviraat, bestaande uit Talaat Pasja, Enver Pasja en Djemal Pasja het voor het zeggen kreeg. Het bewind was extreemnationalistisch van aard en streefde een moderne Turkse Staat na, waarin geen plaats was voor minderheden als de Armeniërs. Dat legde de fatale basis voor de massale etnische zuiveringen van de Armeniërs.
Opstand in Van
Na een gevoelige Turkse militaire nederlaag, waarbij Enver Pasja de Armeniërs openlijk beschuldigde van verraad, begon de ellende pas goed. Een Armeense opstand in de stad Van brak uit op 20 april 2015, de Russen intervenieerden, maar uiteindelijk moesten de Armeniërs het veld ruimen. Tijdens die opstand werd een groot aantal Armeniërs gedood.
Arrestatie, deportatie en executie van Armeense elite
Algemeen wordt aangenomen, dat het startpunt voor de massaslachtingen en etnische zuiveringen, de arrestatie van 50 vooraanstaande Armeense hooggeplaatsten en intellectuelen was, die later werden geëxecuteerd. Ze werden weggezet als ”verraders” door de Turkse propagandamachine, die reeds lang op volle toeren draaide. Uiteindelijk werden honderden Armeense intellectuelen gedeporteerd, gedetineerd en tenslotte gedood. Opdracht tot deze arrestaties werd op het hoogste niveau gegeven, door Talaat Pasja, een van de leden van het Jong Turken Driemanschap. Armeniërs in het Ottomaanse leger werden ontwapend en gedood. Armeens bezit werd geconfisqueerd. Vervolging was het dus duidelijk, maar was het ook genocide?
Etnische zuiveringen en massaslachtingen
Maar dit was nog maar het begin van de nachtmerrie: In de zomer van 1915 startten de massale deportaties [etnische zuiveringen dus] van Armeniërs,, die grofweg de woestijn ingejaagd werden en massaal gedood. Huiveringwekkende aantallen doden, variërend van 800. 000 tot meer dan 1 miljoen.
”In the present Convention, genocide means any of the following acts committed with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, as such: (a) Killing members of the group;” ……… ………. Artikel 2, Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide [Genocideverdrag] Een onvoorstelbaar menselijk drama. Gruwelijke misdaden tegen de menselijkheid. Dat staat als een paal boven water. Dat de opdrachten tot deportatie en zelfs massaslachtingen op het hoogste niveau werden gegeven, staat zonder meer vast. Zulke massale deportaties en gruwelijkheden kunnen anders niet plaatsvinden, want excessen waren het niet. We praten over een periode van 1915-1917.
Bovendien heeft Talaat Pasja, een van de leden van het Jong Turken Driemanschap, opgemerkt: “Door de voortzetting van de deportatie van de weeskinderen naar hun bestemming gedurende extreme koude, verzekeren wij hun eeuwige rust.” Een griezelige uitspraak, die vaak wordt aangehaald om de vooropgezette intentie om de Armeniërs te ”vernietigen” hard te maken. Maar hoewel duidelijk is, dat Talaat Pasja en zijn trawanten van het Driemanschap oorlogsmisdadigers en misdadigers tegen de menselijkheid waren, is dat nog iets anders dan genocide.
Wat is genocide?
Ik citeer uit de Mensenrechtenencyclopedie van Amnesty International: ”Volkenmoord, de misdaad van stelselmatige en opzettelijke uitroeiing van een etnische groep, of van een deel daarvan. Genocide is een bijzondere en massale vorm van buitengerechtelijke executies (zie dat trefwoord voor cijfers van slachtoffers) of democide.”
Het Genocideverdrag spreekt in artikel 2 van ”intent to destroy”. Dus voordat er gesproken wordt over ”genocide” moet ”beyond doubt” bewezen zijn, dat er sprake geweest is van een VOOROPGEZETTE BEDOELING tot ”vernietiging” [doden] van ”a national, ethnical, racial or religious group”. Dat is nogal wat.
In het geval van de Holocaust en Rwanda massaslachtingen in 1994 was dat duidelijk. Joden [en zigeuners] werden massaal gedood, omdat zij Joden en zigeuners waren. Op de Wannsee Conferentie werd besloten tot de ”Endlosung der Judenfrage”, maar al vanaf de opkomst van Hitler werden Joden systematisch vervolgd, gedood, vernederd, omdat ze Joden waren en het nazi-regime was op hun vernietiging uit. Met Rwanda hetzelfde. De vernietiging van de Tutsi’s omdat ze Tutsi’s waren, was huiveringwekkend duidelijk en gericht. Geruime tijd voor het doden werd daarvoor uitgebreid propaganda gemaakt.
Maar bij de Armeense massaslachtingen lag het ingewikkelder.
Nog eens een overzicht van de gebeurtenissen uit 1915:
· januari: Het Ottomaanse leger lijdt bij Sarıkamış een zware nederlaag tegen de Russen
· februari: Brits offensief bij Gallipoli om de toegang tot de Bosporus te verwerven.
· april: Armeense opstand in Van. Het bevel tot deportatie wordt gegeven van Armeniërs uit de oostelijk gelegen provincies. Op 24 april wordt een groot deel van de Armeense elite in Istanboel opgepakt, weggevoerd of vermoord.
· mei: De Britse, Franse en Russische regeringen waarschuwen dat ze de Ottomaanse leiders persoonlijk verantwoordelijk zullen stellen voor de bloedbaden
· zomer 1915: start van deportaties en moordpartijen van Armeniërs in het binnenland en aan de Middellandse Zeekust.
· september: uitvaardiging van een wet voor de onteigening van de bezittingen van de weggevoerden.
Duidelijk wordt, dat er een direct verband was tussen de misdadige acties tegen de Armeniërs en de Eerste Wereldoorlog. De Ottomaanse nederlagen tegen de geallieerden, het tot zondebok maken van de Armeniërs wegens de steun van een deel van de oppositie voor Rusland [geallieerde kamp]. En daarbij kwam het Turks extreemnationalistische streven van het Jong Turkse Driemanschap, dat geen ruimte liet aan niet-Turkse minderheden.
Van zowel dat ”vijfde colonne idee” [alle Armeniërs zijn verraders] als het extreem Turks nationalistische streven werden honde
rdduizenden Armeniërs de dodelijke slachtoffers. Die etnische zuiveringen en massaslachtingen vonden natuurlijk in opdracht van de hoogste autoriteiten plaats, een ”collectieve straf” in de zin van: ”Een deel van de Armeniërs heeft al dan niet in de strijd [want zo luidden de beschuldigingen op een gegeven moment] de kant van de Geallieerden gekozen en plegen daarmee verraad. Dus zijn alle Armeniërs verraders en moeten ze worden gestraft.”
Maar dat is niet voldoende om er het woord ”genocide” aan te verbinden. Genocide is moord op een groep voorbedachten rade, OMDAT ze behoren tot een bepaalde etniciteit, religie. Na een zorgvuldig georchestreerde jarenlange [of maandenlange] hetze en begeleid van een vooropgezet plan. Hier zie ik geen vooropgezetheid, maar misdadige regime-maatregelen als gevolg van de Eerste Wereldoorlog en de al dan niet deelname van Armeense kringen aan de geallieerde strijd, wat werd afgerekend op een weerloze burgerbevolking.
Het Turkse nationalisme, dat de Armeniërs wilde verdrijven, had een element van vooropgezetheid, maar niet tot vernietiging, maar verdrijving. En ook niet OMDAT ze Armeniërs waren. Trouwens, minder bekend is, dat ook andere niet Turkse minderheden, zoals de Koerden, zijn verdreven.
Bovendien: Als het genocide [moord op een etnische groep met voorbedachten rade] geweest was, waar lag dan het vooropgezette plan, de jarenlange [genocide is een langer proces] propaganda, de bewuste haatzaaierij?
Dan was van etnisch gestook hiervoor al lang voor de Eerste Wereldoorlog sprake geweest. Genocide komt echt niet uit de lucht vallen. Daarvoor is een ”intent to destroy” nodig, een voorbereidingsplan en een jarenlange hetze, zoals bij de Holocaust en de massaslachtingen in Rwanda.
Ten slotte
Genocide. Zo noemen een twintigtal landen, politici en historici en ook de Paus, de op de Armeniërs gepleegde massamoorden [waarvan trouwens ook andere minderheden slachtoffer zijn geworden]. Volgens mij is dat niet zo, omdat nergens is aangetoond of bewezen, dat er een vooropgezet plan was om de Armeniërs te doden, vanwege hun afkomst. Dat maakt wat gebeurd is niet minder misdadig, maar genocide? Nee.
Juist bij dergelijke gruwelijkheden is het belangrijk, zorgvuldig te definiëren en de feiten goed te onderzoeken en op een rijtje te zetten. Ook zonder het genocide woord is wat er gebeurd is, al erg genoeg. Laten we dergelijke misdaden blijven herdenken. Als veroordeling van wat er gebeurd is en waarschuwing voor de toekomst.
Zie voor de tekst, met voetnoten: http://www.astridessed.nl/armeense-genocidegeen-vooropgezet-plan-tot-vernietiginggeen-genocide/
