De voorbije maand stuurde Wouter ter Heide vijf commentaren op in verband met de financiële crisis. We publiceren ze hier achter elkaar.
1. Volgens Europees commissaris van financiën Joaquin Almunia, is de crisis voorlopig nog niet voorbij en komt de economische groei in de EU volgend jaar vrijwel tot stilstand. Deze realiteit maakt duidelijk dat het kapitalistische systeem, hoe briljant de gedachte daar achter ook is, aan zijn eigen succes ten onder gaat. Dankzij de kredietcrisis komen er namelijk systeemfouten aan het licht, die het systeem zelf niet kan oplossen. Zo blijkt het streven naar deregulering en privatisering (dat na de val van de Muur wereldwijd een hoge vlucht heeft genomen) een doodlopende weg te zijn, waarop het systeem geen antwoord heeft, of het zou zichzelf moeten verloochenen. En datzelfde geldt ook voor de onderlinge spanningen in de samenleving die worden opgeroepen door het grote verschil in welvaart, zonder welke het kapitalistische systeem niet kan functioneren.
Om zowel uit de doodlopende weg te ontsnappen als de onderlinge spanningen teniet te doen, heeft het dan ook geen enkele zin om het systeem met kapitaalinjecties nieuw leven in te blazen. Een mission impossible die neerkomt op pure geldverspilling, omdat onze financieel deskundigen niet inzien of wensen toe te geven dat het kapitalistische systeem (alle goede bedoelingen van de ontwerpers ten spijt) gefaald heeft. De alom beoogde samenleving waarin niemand tekort komt en iedereen in zijn waarde wordt gelaten, dus zowel letterlijk als figuurlijk aan zijn trekking komt, zal nu eenmaal nooit het resultaat kunnen zijn van een systeem dat te eenzijdig werkt in het voordeel van bepaalde groepen.
2. Wat ontbreekt in de discussie over de kredietcrisis, is het besef dat niet alleen deregulering en privatisering indruisen tegen het niet te stuiten proces van mondialisering of mondiale eenwording, maar ook dat het dictatoriale karakter van de kapitalistische orde (wie betaalt, bepaalt) indruist tegen het democratische karakter van onze tijd, zoals dat spreekt uit de alom onderschreven mensenrechten. De tijdgeest die zich eenvoudig door niemand laat sturen, omdat hij nu eenmaal niet persoonsgebonden is. Daardoor zal hij uiteindelijk aan het langste eind trekken, dus zegevieren over het alles bepalende ondemocratische vrijemarktdenken, hoe groot de weerstand daartegen onder politici en economen ook zal zijn. De dames en heren van de gevestigde politiek-economische orde zullen er namelijk (alleszins begrijpelijk trouwens) grote moeite mee hebben de touwtjes uit handen te geven, hoewel het uiteindelijke resultaat; de vrede (de mondiale rechtsstaat gestoeld op de mensenrechten, ofwel een wereldbeleid onder auspiciën van een grondig gereorganiseerde VN), toch ook (naar ik mag aannemen) hun ideaal is.
3. Wat de bestrijding van de kredietcrisis betreft, is de prestigieuze G20-top afgelopen weekend in Washington blijven steken in een slotverklaring die bol staat van intentieverklaringen. Meer zit er ook niet in, omdat de financiële wereld van nature niet zelfdragend is. Daardoor moet zij bij een crisis met kunstgrepen (kapitaalinjecties, renteverlagingen e.d.) staande gehouden worden. Bij deze reddingsoperaties staat echter niet het algemeen belang maar het eigenbelang – de machtspositie van de financiële wereld – centraal. Vandaar dat de strategie van de G20 (onder aanvoering van de VS) er in wezen op gericht is de dictatoriale wereldorde in stand te houden, waarin het principe ‘wie betaalt, bepaalt’ koning kraait.
Om hieraan een eind te maken, zal deze absurde realiteit publiekelijk aan de kaak gesteld moeten worden, waarvoor de publieke omroep zich bij uitstek leent. Automatisch komt daardoor de weg vrij voor de creatie van een democratisch geordende wereld. Een mondiale samenleving waarin niet het geld maar de mens bepalend is, ofwel waarin de plaats- en tijdgebonden wetten van de vrije markt zijn overruled door de universele rechten van de mens. Een wereld waarin het algemeen belang feilloos spoort met het eigenbelang. Kortom, de democratie in optima forma.
4. Naar een democratische wereldorde, dankzij kredietcrisis.
Barack Obama maakte in Chicago duidelijk dat de Verenigde Staten de kredietcrisis niet alleen kunnen oplossen. “We moeten andere landen over de hele wereld benaderen om tot een wereldwijd antwoord te komen”, aldus de nieuwe president. Voor een adequaat mondiaal antwoord zal echter niet gefocust moeten worden op de ellende die de kredietcrisis veroorzaakt, maar op het idee van de aarde als een levend organisme dat terminaal ziek is en met kapitaalinjecties e.d. niet in leven te houden is. Dáárover zal mondiaal gediscussieerd moeten worden als (indirect) antwoord op de kredietcrisis.
Met andere woorden, wereldwijd zal de discussie niet moeten gaan over het behoud van het bekende, de huidige wereldorde met zijn ‘wie betaalt, bepaalt’, maar over de transformatie daarvan naar een democratische wereldorde waarin de primaire levensbehoeften van een ieder – waar ook er wereld – verzekerd zijn. Uiteindelijk zal daardoor iedereen optimaal tot ontwikkeling en daarmee tot zijn/haar recht kunnen komen, met alle positief maatschappelijke consequenties van dien. Deze transformatie beschouw ik als ‘de taak van onze tijd’, om met José Ortega y Gazet te spreken. De enige transformatie die het alomvattende ideaal van wereldvrede, dus de verwerkelijking van de mensenrechten, mogelijk maakt. De mogelijkheid die wij met elkaar, als mensheid, gestalte moeten kunnen geven in de komende jaren. Om in lijn met Barack Obama te blijven, durf ik dan ook te zeggen “Yes we can, if we ALL want to”
5. De hoofdeconoom van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), Olivier Blanchard, is heel somber over de nabije toekomst van de wereldeconomie. “Het ergste moet nog komen”, zei hij afgelopen zaterdag (23 november) in de Zwitserse zakenkrant Finanz und Wirtschaft. Daarmee geeft hij aan totaal geen oog te hebben voor het wenkend democratisch perspectief dat uit de crisis is op te maken. Als uiting van de tijdgeest verwijst de crisis namelijk naar een kanteling van de huidige wereldorde, waarin het dictatoriale ‘wie betaalt, bepaalt’ koning kraait, naar een democratische wereldorde, waarin de wereldbevolking het heft in handen heeft. De pogingen van de diverse regeringen om de kredietcrisis het hoofd te bieden, zijn dan ook krampachtige pogingen om (tegen de tijdgeest in) de huidige ondemocratische wereldorde te bestendigen. Daarnaast getuigen zij niet van gezond verstand, omdat niet staande gehouden kan worden dat een mondiale crisis met nationale oplossingen effectief bestreden kan worden. De paniekerige “Balkenende-Bos-aanpak” (kapitaalinjecties, renteverlaging, nationalisering banken, werktijdverkorting e.d.) is dan ook te kwalificeren als ‘pleisters plakken’, dus als uitzichtloze kortetermijnpolitiek. Een wijze van politiek bedrijven die achterhaald is, omdat zij volledig voorbijgaat aan de richting waar de democratiserende tijdgeest (die niet persoonsgebonden is, maar desondanks wereldwijd een ieder aangaat) anno 2008 naar verwijst.
Wouter ter Heide
(Uitpers, nr 104, 10de jg., december 2008)
