50 jaar na de overwinning laat lange oorlog nog altijd veel sporen na
Het Feest van de Arbeid had in 1975 wereldwijd een aparte dimensie – na jaren strijd trokken de communistische guerrillastrijders van de Vietcong Saigon binnen. Het regime dat de Amerikanen hadden opgezet, stortte in. Wereldwijd genoten we, als ‘Vietnam-generatie’ van de spectaculaire beelden met vluchtende soldaten. Het vernederende einde van een genadeloze neokoloniale oorlog waarvan de gevolgen vandaag nog altijd voelbaar zijn.
Heel voelbaar. Het Belgisch bedrijf Haemers Technologies maakte onlangs bekend dat het in Vietnam giftige chemicaliën uit de grond gaat halen. Een werk van vele jaren. Het gaat hier vooral om het zogenaamde ‘Agent Orange’ dat nog massaal in de bodem zit en grote delen van Vietnam dood maakt. Er worden nog steeds kinderen geboren met zware handicaps te wijten aan Amerikaans gif.
Agent orange’ (naam verwijst naar kleur verpakking), is een ontbladeringsmiddel met dioxine dat jarenlang massaal werd gebruikt in Vietnam en omgeving. Het was oorlogspresident John Kennedy die in 1961 de start gaf voor Operation Ranch Hand. Door de ontbladering wilden de Amerikanen de Vietnamese strijders blootleggen. Dat middel was erg dodelijk, tot op vandaag sterven nog mensen aan de gevolgen van de 75 miljoen liter dioxine bevattende stoffen die over Vietnam werden gedropt. Tot in de vierde generatie duiken ziekten en misvormingen op.
(https://www.uitpers.be/immuniteit-voor-chemische-oorlogsvoering/)
Dien Bien Phu
De beelden over “de val van Saigon” gaven enorme voldoening aan al wie jarenlang op straat was gekomen tegen die oorlog. Dat verzet tekende een ganse generatie. Mei 68 was er een moment van: de mobilisatie in Parijs was een reactie op de repressie tegen activisten van een Vietnamcomité. Jarenlang waren we voor Vietnam op straat gekomen, de ene voor “Vrede in Vietna”, anderen zoals ik voor de overwinning van de Vietcong.
Eind april 1975, het was de “val van Saigon” voor de verliezers, de overwinning van de Vietnamezen voor de rest van de wereld. Die Vietnamezen bewezen dat een machtig imperialisme als dat van de VS, et al zijn middelen en spijts zijn massale oorlogsmisdaden, toch kon overwonnen worden. Die zege kwam een jaar nadat het Portugese kolonialisme was ingestort. Enkele weken eerder hadden de Rode Khmers het VS-regime van Lon Nol verjaagd. (Dat bleek later voor de Vietnamezen geen onverdeeld goed nieuws.)
De Amerikanen hadden twintig jaar eerder de plaats ingenomen van het Frans kolonialisme. Op school had ik nog iets geleerd over “Frans Indochina” – Vietnam, Laos en Cambodja die sinds 1887 onder Frans bewind zaten. Tegen dat bewind was in 1930 de Communistische Partij van Vietnam opgericht, met Ho Chi Minh als boegbeeld. Het was een stalinistische partij die interne opposanten brutaal opzij schoof. Een zeer verticale partij, wat ze vandaag nog altijd is.
De Vietnamese communisten hadden het niet voor lief genomen dat de Fransen na de Japanse nederlaag hun koloniaal bewind hervatten. Ze hadden heel beperkte middelen tegen een beroepsleger, en de Chinese communisten waren vooral betrokken bij de oorlog in Korea. Toch beten de Fransen in het zand tegen de guerrilla van generaal Vo Nguyen Giap die in april 1954 het Franse leger in Dien Bien Phu omsingelde en versloeg.
Dat leidde tot de Conferentie in Genève die in 1954 tot een akkoord leidde met voorlopige opdeling van het land in Noord- en Zuid-Vietnam. De toegevingen van Vietnamese kant kwamen er vooral door toedoen van de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Zhou Enlai. Toen al bleek dat de Vietnamezen hun Chinese buren wantrouwden.
Vietcong
De voorlopige opdeling bleek niet zo voorlopig. Er zouden binnen de twee jaar verkiezingen komen die tot hereniging zouden leiden, maar in plaats daarvan nam Ngo Dinh Diem in Saigon alle macht in handen. Toen het duidelijk werd dat ervan verkiezingen niets in huis kwam, startten de communisten in het zuiden een guerrillaoorlog en richtten het Nationaal Bevrijdingsfront op, wereldwijd bekend als de Vietcong.
Het was Kennedy die de escalatie inzette, hij stuurde ‘groene baretten’, beval geheime operaties en startte dus Ranch Hand, een chemische oorlog die nog altijd slachtoffers maakt. Wat in Vietnam gebeurde, begon langzaam door te dringen bij de Amerikaanse opinie en even later in Europa. Het allereerste stukje dat ik in het blad van de Vlaamse communistische studenten (VKS) schreef, ging over die Amerikaanse oorlog. Op Amerikaanse campussen werden teach-ins gehouden, debatten over de oorlog, wat bij ons navolging kreeg.
Washington bedacht een voorwendsel om de oorlog op te voeren en ook het noorden te kunnen treffen: het Tonkin-incident. Vietnamezen hadden in de Golf van Tonkin VS-vaartuigen aangevallen, loog het. Vanaf dan was ook het noorden een doelwit. Het was niet de eerste of de enige grote Amerikaanse leugen in die oorlog. De Pentagon Papers legden in 1971 bloot dat geheime operaties schering en inslag waren. Zoals ook de zware bombardementen op Cambodja waar volgens het Pentagon het hoofdkwartier van de Vietcong zou zijn. Het illustreert de dwaasheid van sommige geobsedeerde militaire leiders die denken dat een guerrilla een uitgebreid hoofdkwartier zou hebben.
Verzet
Maar Washington was bezeten door de domino theorie, de stelling dat als Zuid-Vietnam zou “vallen”, de rest van Zuidoost-Azië snel zou volgen. De vele tegenslagen op het terrein, moedigden de president Lyndon Johnson en Richard Nixon alleen maar aan nog meer troepen te sturen, met een climax van 550.000 manschappen in 1968.
Het verzet in de VS werd er alleen maar groter door. De vele Amerikaanse doden, soms meer dan 500 op één dag, brachten aan VS-burgers aan het twijfelen. Het grote Têt-offensief van de Vietcong in januari 1968, met acties op meer dan honderd plaatsen en de bezetting van een groot deel van Saigon, maakte enorme indruk. Ook al werden al die acties toen afgeslagen, de Vietcong had zijn kracht gedemonstreerd.
Niet alleen de burgers twijfelden. Ook Henry Kisisnger, toenmalig nationaal veiligheidsadviseur, had blijkbaar toch twijels over de geode afloop. Hij ging in 1970 in Parijs praten met de Vietnamese minister van Buitenlandse Zaken Le Duc Tho – later zouden die twee de Nobelprijs voor de Vrede delen. Het maakte toen nog geen einde aan de Amerikaanse oorlog. De troepensterkte werd wel verminderd, maar bij voorbeeld op kerstmis 1972 werden Hanoi en omgeving bedolven onder 20.000 ton bommen.
Nixon was begin van dat jaar op bezoek geweest in Peking, dat toen overhoop lag met Moskou. Dat was de tijd van het Sino-Sovjetconflict waarvan Hanoi de dupe was omdat het gene partij koos voor de Chinese kameraden. De Vietnamezen vreesden zelfs dat achter hun rug van alles werd beklonken.
Vietnamisering
Maar op 27 januari 1973 was het zo ver: Nixon ondertekende de vredesakkoorden van Parijs. De oorlog in Zuid-Vietnam zou “gevietnamiseerd” worden, met Amerikaanse bijstand. Die vietnamisering kwam neer op nog meer corruptie van het bewind in Saigon, dat ondanks de blijvende VS-steun weerstand te bieden. Wat we in de zomer van 1981 in Afghanistan zagen, gebeurde in de lente van 1975 in Zuid-Vietnam: een collaboratieregime dat gewoon instortte. De westerse ‘voorspellingen’ dat de communisten wraak zouden nemen, kwamen helemaal niet uit.
Drie maanden later werden de twee helften van Vietnam herenigd. Vier jaar later, eind 1979, vielen Chinese troepen Vietnam aan. Het was een strafexpeditie omdat de Vietnamezen hadden geholpen de doro China gesponsorde Rode Khmers uit Phnom Penh te verjagen.
De Vietnamezen hoefden niet eens hun leger in te zetten, de grensposten volstonden om de invallers tegen te houden. Pekings sterke man Deng Xiaoping besefte toen dat de geplande modernisering van de Chinese strijdkrachten wel heel dringend was.
Veel westerse leiders zijn lang rancuneus gebleven tegenover de Vietnamezen. Westerse regeringen, waaronder de Belgische, hebben zo lang mogelijk het regime van de Rode Khmers als het enige wettige erkend. De Belgische minister van Buitenlandse Zaken Leo Tindemans, een van de meest sinistere figuren ooit ontmoet, was daarin haantje vooruit; hij deed al het mogelijke om een project voor de modernisering van het spoor tussen Hanoi en Saigon (nu Ho-Chi-Minh-stad) te saboteren.
Peking heeft lang mee gesaboteerd, de plooien zijn min of meer gladgestreken, het wantrouwen blijft. Ze hebben wel veel gemeen. De Vietnamese ‘Doi Moi’ lijkt heel sterk op de politiek die Deng in China na 1978 voerde. Met vergelijkbare resultaten: sterke economische groei en welvaart, wel met grote ongelijkheden. Beide handhaven hardnekkig het éénpartijsysteem dat ze als garantie zien voor groei en stabiliteit.
