De Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini gaat diep graven om de schuldigen te vinden voor de ramp in Genua. Als dat inderdaad gebeurt, krijgen we een interessant stuk recente Italiaanse geschiedenis opgediend. De jaren van de ‘lottizzazione’ (politieke verkaveling), van ongebreidelde corruptie, van nauwe banden tussen politiek en maffia. Voor de uiterst-rechtse Salvini, die zich opwerpt als de echte premier van Italië, een buitenkans voor enkele afrekeningen.
Smeergelden
De brug Morandi in Genua kwam er in 1967 toen men nog sprak van een Italiaans economisch mirakel. Italië kende sinds de jaren 1950 een snelle economische groei met grootscheepse infrastructuurwerken die bijna altijd ook partijkassen spijsden. Ik citeer voor de gelegenheid en voor het gemak vrij uit mijn boekje “Italië, moeder van alle smeer” (Davidsfonds 1994):
‘Italië is de grootste producent en verbruiker van cement in de wereld, met alle rampzalige gevolgen voor het milieu. Het systeem van het smeergeld en de invloed van de maffia is daar niet vreemd aan. Cement is immers een voor de hand liggende bron van smeergeld.
Bij ‘Anas’ (de overheidsdienst voor wegenbouw) was het regel om de ‘openbare aanbestedingen’ niet openbaar te laten verlopen. Het argument was steeds: hoogdringendheid. Op aanbestedingen voor 17.324 miljard lire tussen 1987 en 1991 was er voor 10.945 miljard, 63 percent, onderhands uitbesteed. Bij de wegenbouw was dat zelfs 86 percent. Het vergde maandenlang werk om een lijst op te maken van alle stukken autowegen die op smeergeld waren gebouwd.’
Verdeelsleutels
En dat systeem werkte al sinds de jaren 1950, maar werd steeds verfijnder.. De Democrazia Cristiana die de Italiaanse naoorlogse politiek domineerde, werkte een systeem uit voor de verdeling van de smeergelden. Dat gebeurde in eerste instantie door overheidsbedrijven over de partijen te verdelen, met zijzelf het grootste aandeel, de rest te verdelen onder haar kleine regeerpartners. Er ging meer en meer naar de socialistische PSI die moest helpen om de communistische PCI van de macht te houden. Zo kreeg die PSI overheidsbedrijf Efim toegewezen, met daarbij het bij ons berucht geworden Agusta.
Bij Ansa werd er voor gezorgd dat alle bestuurspartijen aan de bak kwamen. Op lokaal vlak werden ook de oppositiepartijen niet vergeten, maak iedereen medeplichtig en er komt geen heibel, luidde het uitgangspunt. Bij de bouw van de Milanese metro had bij voorbeeld de communistische PCI ook 18,5 percent commissie gekregen.
Uiteraard spaarden veel ondernemers hun commissies uit door minder materiaal of materiaal van mindere kwaliteit te gebruiken. Italiaanse ingenieurs vermoeden dat dit het geval was bij de bouw van de Morandi-brug.
Maffia
De maffia’s, die verschenen op het toneel met hun bouwmaatschappijen die deelnamen aan de “openbare” werken. Vooral in de zuidelijke regio’s waar ze goed waren ingeplant, maar ook meer en meer in het noorden, want Milaan werd de echte draaischijf van de maffiawereld.
De onderzoekers van Mani pulite, Schone Handen, merkten in 1992 en de jaren daarop dat veel werken vooral waren uitgevoerd met het oog op de “commissies”. Na de aardbeving van 1980 die Napels en omgeving teisterde, werden talrijke volkomen nutteloze autowegen gebouwd en zelfs concertzalen opgetrokken waar nooit een noot muziek weerklonk. Als er maar commissies werden betaald.
Atlantia
Bevriende gulle zakenlui zoals Silvio Berlusconi, deelden in de buit. Berlusconi’s politieke vrienden – christen-democraten, republikeinen en vooral socialisten – maakten speciale wetten zodat hij onder meer zijn mediarijk ondanks grondwettelijke beperkingen toch kon uitbreiden.
In verband met de brug Morandi: krijgen we ook een onderzoek naar de rol van uitbater Atlantia, de gigant die autowegen, luchthavens en waarvan de belangrijkste aandeelhouder de familie Benetton. Maar hoe kan het dat een privémaatschappij zoveel greep heeft op weg- en luchtverkeer? Privatisering blijkt alweer geen remedie voor meer veiligheid, voor Atlantia tellen in de eerste plaats de winstcijfers. In de eerste helft van dit jaar bedroeg de winst 531 miljoen euro. Atlantia is kandidaat om de Parijse luchthavens over te nemen als Macron ze volgend jaar privatiseert.
Politieke exploitatie
Het systeem is met de acties van Manipulite een kwarteeuw geleden niet verdwenen, het is wel minder omvangrijk en discreter geworden. Sindsdien kwamen zeer veel andere affaires aan het licht waarbij ook de “nieuwe” politieke acteurs, zoals Forza Italia van Berlusconi en de Lega Nord, betrokken waren. Salvini, nu chef van bijna verenigd uitersrt-rechts, kan het drama in Genua zelfs aangrijpen om af te rekenen met zijn interne tegenstanders in de Lega.
Op de catastrofe in Genua volgen nu ongetwijfeld politieke afrekeningen waarbij de regeringspartijen, de uitrst-rechtse Liga van Salvini en de Vijfsterren van vice-premier Luigi Di Maio, met hun schone handen zullen wijzen naar de Democratische Partij, een gedrocht dat erfgenaam is van de christen-democratie en van de communisten.