“Onze prioriteit in Griekenland is het handhaven van de orde aan de buitengrenzen van de EU.” Alzo sprak Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, op woensdag 4 maart 2020 in Kastanies, een klein Grieks dorp op een steenworp van de grens met Turkije. Woorden die heel anders klinken dan het “Wir schaffen das” van Angela Merkel op 31 augustus 2015, toen honderdduizenden migranten, oorlogsvluchtelingen en asielzoekers naar Europa trokken.
Toen, in 2015, was von der Leyen nog minister van Defensie in de regering Merkel. Toen waren er al hevige discussies over de dringende maatregelen die moesten genomen worden om een Europees gemeenschappelijk antwoord te geven op wat heette ‘de migratiecrisis’. Tussen 2013 en de eerste helft van 2015 was vooral Italië ‘getroffen’. Er waren de pogingen om de ‘stromen’ te verminderen (met de lancering van het Trust Fund for Africa en de intensivering van de ‘terugkeer’). Er werden ook voorstellen geformuleerd over de noodzaak van een grotere solidariteit tussen Europese landen en de humanitair aanpak van de ‘zaak’. Wat de interne solidariteit betreft, werden nationale quota voorgesteld om asielzoekers die in Italië en Griekenland waren aangekomen te verdelen onder de lidstaten, zodat elk land zijn ‘faire’ bijdrage op het gebied van opvang zou leveren. Toen, in die tijd, viel de humanitaire respons op door de reddingen op zee. EU-landen stelden marineschepen ter beschikking en zetten zelf operaties op om tienduizenden mensen te helpen en in veiligheid te brengen op de Europese kusten.
Maar dat was toen. Vandaag zijn we in 2020 en het is duidelijk dat de tijden veranderd zijn. Terwijl de voorzitter van de Europese Commissie haar toespraak aan de ene kant van de grens houdt proberen aan de andere kant van de grens tussen de 10.000 en 20.000 mensen, zoals dat heet ‘illegaal’, Europa binnen te komen. Ze worden daartoe aangemoedigd door de woorden van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan die vorige week de grenzen naar Griekenland ‘open’ verklaarde.
Nu is 20.000 mensen een aantal dat absoluut niet vergelijkbaar is met de miljoen migranten van 2015-2016. Maar het antwoord komt (naar Europese normen) vliegensvlug. Er wordt een buitengewone missie opgezet. De drie “Europese voorzitters”: von der Leyen (Commissie), David Sassoli (Parlement) en Charles Michel (Europese Raad) gaan zich persoonlijk op het terrein vergewissen van de situatie. Ze vliegen naar Griekenland om hun solidariteit te betonen. Niet met de mensen die de grens proberen over te steken maar met de regering van Athene.
Een regering die net had besloten het recht om asiel aan te vragen voor een maand op te schorten. Dat was nog nooit gebeurd, zelfs niet in 2015. Geen van de drie voorzitters piept met een woord over het Griekse besluit. “De commissie is geen rechtbank en heeft niet de bevoegdheid om een definitief juridisch advies te hebben,” vertelde Pontius Pilatus, pardon Adalbert Jahnz, een woordvoerder op dinsdag 3 maart aan de pers, toen hem werd gevraagd of het besluit van de Griekse premier Mitsotakis in overeenstemming was met de EU-wetgeving.
Terwijl de EU “geen abstract commentaar” kon geven en opmerkte dat “het eerst de Griekse beslissing moet bestuderen”, draaide de VN er niet omheen: “Griekenland kan niet afzien van zijn verplichting om asielzoekers te helpen door EU-protocollen te citeren”. De VN veroordeelt rechtstreeks het Griekse besluit dat het omschrijft als een schending van het internationale en het EU-recht.
“Ik dank Griekenland dat het ons Europese ‘schild’ is in deze tijden,” zegt von der Leyen nog terwijl ze meer geld voor Griekenland en de inzet van meer Frontex-bewakers in het vooruitzicht stelt. Griekenland krijgt onmiddellijk 350 miljoen euro voor ‘migratiebeheer’ en infrastructuur. Dat bedrag kan later eventueel verdubbeld worden. Het zogenaamd ‘rapid response-team’ van Frontex (Europees Agentschap voor de grens- en kustwacht) wordt verstrekt met “één offshore-vaartuig en zes kustvaartuigen, twee helikopters, één vliegtuig, drie thermal vision-voertuigen en 100 grenswachten, naast de huidige 530 grenswachten, die door Frontex aan de land- en zeegrenzen zullen worden ingezet”, aldus nog von der Leyen. Wees echter gerust, Griekenland zal ook mogen rekenen op dekens, medische apparatuur, medische teams en tenten.
Het antwoord van Europa, dat wil zeggen het onmiddellijk dichtgooien van de grenzen en het gebrek aan flexibiliteit ten aanzien van potentiële vluchtelingen, is het perfecte bewijs van de zeer geringe vooruitgang (om niet te zeggen de zeer grote achteruitgang) die de afgelopen jaren op het gebied van migratie is geboekt. De intra-Europese solidariteit is roemloos onderuit gegaan. Er is gekozen voor het enige antwoord dat lijkt te werken, tenminste op korte termijn: niet-EU-landen langs de routes van de vluchtelingen en migranten vragen (“het moet niet gratis hoor, we betalen jullie ervoor”) er alles aan te doen wat mogelijk is om te voorkomen dat ‘Ze’ oversteken in de richting van het Oude Continent.
Het Europa van de (nu) 27 lidstaten kwam met geen enkel ander antwoord. Noch op het vlak van een grotere openheid voor ‘reguliere’ toegangskanalen, noch op het vlak van een beter en gecoördineerd beheer van het asielrecht. Nochtans zou de kalmere periode van het aantal asielzoekers sinds ten minste medio 2017 daar goed voor kunnen gebruikt zijn. Maar misschien is er wel bewust voor gekozen om er niets aan te doen. Het probleem zou vanzelf wel weggaan moeten ze gedacht hebben. Was het immers niet in maart 2019 dat de Europese Commissie de migratiecrisis als
Het is daarom wellicht ook geen toeval dat er vandaag nog steeds 42.000 mensen op de Griekse eilanden vastzitten, opeengepakt op een ruimte die geschikt is voor maximum 7000 van hen. En het is ook geen toeval dat Erdogan de migranten en vluchtelingen misbruikt om de EU op de zenuwen te werken en te confronteren met haar hypocrisie. Door de Turkse grens met Griekenland open te zetten, heeft Erdogan een angstreactie van de EU op gang gebracht waarmee hij de bange 27 kan chanteren. Hij bewijst daarmee dat hij niet de enige is die gelooft dat migranten en asielzoekers een ‘probleem’ zijn.
Met zijn cynische zet bewijst Erdogan Europa misschien een dienst. De ‘noodsituatie’ van vandaag zal waarschijnlijk opnieuw voorkomen, het is niet de laatste keer. Europa heeft geen structureel antwoord op migratie. Misschien gaat het eindelijk beseffen dat de kop in het zand steken niet de ideale oplossing is en dat een Europees beleid voor de ernstigste humanitaire crises van de afgelopen decennia net buiten de grenzen van Europa absoluut dringend noodzakelijk is.
