Vermijden dat er referendums komen, dat is nu wat telt

De Europese Raad heeft op 21 en 22 juni in Brussel een mandaat uitgewerkt voor de intergouvernementele conferentie, die een “hervormingsverdrag” op punt moet stellen om de ter ziele gegane “grondwet” te vervangen. De belangrijkste zorg van de Europese leiders blijkt daarbij te zijn nieuwe referenda te vermijden.

De intergouvernementele conferentie nam op 23 juli een vliegende start(1). De tijd is krap. De tekst van het “hervormingsverdrag” moet klaar zijn voor de Europese Raad in Lissabon op 18 en 19 oktober. De plechtige ondertekening door de staatshoofden en regeringsleiders is voorzien op de Europese Raad van december 2007. Daarna blijft er anderhalf jaar voor de moeilijke klus van de ratificatie door de lidstaten, die men geklaard wil hebben vóór de Europese verkiezingen anderhalf jaar later, in juni 2009(2). Door het krappe tijdschema wil men een debat ten gronde zoveel mogelijk uit de weg gaan.

De Europese leiders zijn er vooral op uit nieuwe referenda te vermijden(3). Zij weten dat zij risico’s lopen indien zij de mening van de bevolking vragen. Het gekonkelfoes komt hun legitimiteit niet ten goede, maar dat nemen zij er voorlopig bij. Nu eerst en vooral de EU terug op de sporen zetten. Gemakkelijk zal het echter niet zijn: het volstaat dat in één land toegegeven wordt aan de druk een referendum te organiseren, en het hek is van de dam. In heel wat landen is de druk voor nieuwe referenda reëel.

In Nederland, waar het parlement ook zonder akkoord van de regering de beslissing kan nemen tot een referendum, heeft een meerderheid van de gekozenen zich in de verkiezingscampagne daartoe verbonden. In Frankrijk kan president Nicolas Sarkozy een referendum enkel vermijden door de noodzakelijke wijziging van de Franse grondwet te laten goedkeuren door een drie vijfde meerderheid van het ‘Congres’ (de verenigde Kamer en Senaat). Daartoe heeft hij de steun van de socialisten nodig. In Groot-Brittannië staat de Britse premier Gordon Brown onder druk, niet enkel van de Conservatieven, maar ook van enkele grote vakbonden die een referendum willen omdat ze ontevreden zijn met de opt out uit het Handvest van de grondrechten. De Britse vakbonden congresseren op 10 september, en twee weken later congresseert Labour. Volgens een poll zou Brown tot een vierde van zijn Labour-kiezers kwijtspelen indien hij geen referendum organiseert.

Ook in Tsjechië en Polen blijft de kans bestaan op een referendum met een meerderheid van nee-stemmers, al lijken in Polen de tegenstanders van het “hervormingsverdrag” af te stevenen op een nederlaag in de komende verkiezingen. Ook in Denemarken, Spanje, Luxemburg,…, blijven referenda mogelijk.

In juli hadden de Franse president Nicolas Sarkozy en de Britse premier Gordon Brown een belangrijke bilaterale ontmoeting. Naar aanleiding van die ontmoeting zagen commentatoren in het hart van Europa een triumviraat Merkel-Sarkozy-Brown ontstaan, nu Schroeder, Chirac en Blair het Europese toneel hebben verlaten.

De vorige Britse premier Tony Blair heeft door deel te nemen aan de oorlog tegen Irak de kans gemist zich in het centrum van Europa te plaatsen. Met Brown krijgt Groot-Brittannië een nieuwe kans, zeker als Brown erin slaagt het hervormingsverdrag te ratificeren. Om duidelijk te maken dat de bladzijde van de Irakoorlog is omgedraaid namen Sarkozy en Brown al op hun eerste ontmoeting een belangrijk initiatief in de buitenlandse politiek, meer bepaald rond de crisis in Darfur (zie verder). Afgesproken werd ook systematisch onderling te overleggen vóór belangrijke Europese of internationale bijeenkomsten. Verder werd een gemeenschappelijke commissie opgericht om informatie uit te wisselen in de “strijd tegen het terrorisme”.

Om te tonen dat hij een goed Europeaan is maakte Brown na zijn aanstelling tot premier tegen de traditie in eerst een trip naar Berlijn en Parijs, voor hij de oceaan richting Washington overstak.

Sarkozy stuurde dan weer zijn minister van buitenlandse zaken naar Irak in een poging de bladzijde van de Europese verdeeldheid rond de Irakoorlog om te draaien, en een gemeenschappelijk Europees platform voor actie in het Midden-Oosten te formuleren.

De Europese leiders weten dat de “operatie grondwet” om 25 jaar Europees neoliberalisme democratische legitimiteit te geven, mislukt is. Door het “hervormingsverdrag” ver van de schijnwerpers te houden geven zij dit toe. Het komt er nu op aan de Europese motor weer te doen draaien.

Dat betekent niet dat zij de legitimiteitscrisis van de Europese Unie voor onbepaalde tijd voor zich uit kunnen schuiven. In juni 2009, wanneer het Europees Parlement opnieuw moet verkozen worden, komt er onvermijdelijk een nieuwe confrontatie met de kiezer.

De Europese Commissie neemt initiatief na initiatief om de EU populairder te maken, maar geloofwaardig is het allemaal niet. Zo volstaan bosbranden opdat de Commissie een Europese brandweer aankondigt, en heeft de Europese Commissie in het kader van de strijd tegen discriminatie de Europese mannen opgeroepen meer taken op te nemen in het huishouden. Elke dag vinden ze wel iets nieuws. Bezoek de homepage van de Commissie: op het belachelijke af(4). Een zorgeloze zomervakantie dank zij Europa…

Maar er wordt ook aan serieuzere initiatieven gedacht. Zo heeft de onvermijdelijke Sarkozy het voorstel gelanceerd een Europese groep van wijzen aan te duiden, die tegen de Europese verkiezingen een rapport moet opstellen over de grenzen en de identiteit van de Europese Unie. Hij weet dat Europa nooit een rivaliserende supermacht kan worden als het de harten van de bevolking niet verovert. Een markt en concurrentievermogen volstaan daartoe niet, Europa heeft net als Japan of de VS ook patriottisme en chauvinisme nodig.

Het debat over de identiteit en de plaats van Europa in de wereld blijft dus geopend. Attac stelde daarom terecht dat het succes van de Europese Raad van Brussel de legitimiteitscrisis die tot uiting kwam in de twee “neens” niet heeft weggegomd. Dit debat kan niet worden weggeduwd. Zal de antineoliberale en de altermondialistische stem in het Europese debat doordringen? Dat is een andere vraag. Een begin van antwoord krijgen we half september misschien in Stockholm(5), en ook in september is er een mogelijk interessante bijeenkomst voorzien in Brussel(6).

De lidstaten hebben een zekere controlebevoegdheid wanneer de Europese Commissie uitvoeringsmaatregelen neemt op gevoelige terreinen(7). Om die bevoegdheid uit te oefenen moeten de lidstaten echter een voldoende meerderheid verzamelen. Anders beslist de Commissie soeverein. Dit dreigt te gebeuren in het Amfloradossier.

De Amflore is een genetisch gemanipuleerde aardappel, ontwikkeld door de Duitse chemiereus BASF, die er 20 jaar onderzoek in investeerde en er enorme winsten van verwacht. De aardappel is niet eetbaar, maar wordt gebruikt als grondstof voor papier, kleding, cement, dierenvoeding, enz. De Amflora zou het eerste genetisch gemanipuleerd organisme zijn dat in Europa wordt goedgekeurd sinds 1998. Volgens de industrie is de Amflora ongevaarlijk, omdat er geen rasgenoten zijn waarmee kruisbestuiving mogelijk is. Milieugroepen betwisten dit, en zeggen dat de Amflora ondermeer is uitgerust met een gen dat, indien het in het milieu raakt, de bestrijding van bacteriën zal bemoeilijken. Omdat geen gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten kon gevonden worden, noch voor noch tegen de aardappel (België stemde voor!), mag de Europese Commissie in dit supergevoelige dossier nu helemaal alleen beslissen. Zo werkt de Europese democratie!

Achter hooggestemde discussie over vrijhandel blijken steeds weer individuele belangen van kapitaalsgroepen te zitten. Zo vraagt Europa zich af of het door moet gaan met de antidumping heffingen op energiebesparende lampen geproduceerd in China. De Duitse producent Osram vindt van wel, maar de andere grote Europese producent, het Nederlandse Philips, voert campagne voor de afschaffing van de heffingen. Philips produceert het grootste deel van zijn lampen in… China.

Ook in de discussie over de Europese wijnmarkt spelen tegengestelde belangen. De gemeenschappelijke vijand zijn de wijnproducenten uit de VS, Argentinië, China, Australië, Zuid Afrika en Chili. Door de concurrentie uit deze nieuwe wijnlanden zit Europa met grote overschotten. De Europese Commissie wil daarom af van de subsidies, en wil tegelijk de Europese producenten die wel concurrentieel zijn op de wereldmarkt toestaan hun areaal uit te breiden. Kort samengevat: laat de markt zijn werk doen, de grote vissen eten de kleine op. Om het imago van Europese wijn op te krikken wil de Commissie het toevoegen van suiker aan wijn verbieden. Dit laatste stuitte op verzet van alle wijnproducenten uit meer noordelijke landen, die wegens te weinig zon suiker bij de wijn doen. Frankrijk en Duitsland verzetten zich tegen gans het voorstel van de Commissie, terwijl Spanje en Italië voor zijn.

De Europese Centrale Bank (ECB) speelde de afgelopen weken dank zij de crisis op de kredietmarkten een hoofdrol. De ECB heeft officieel als missie het bestrijden in alle onafhankelijkheid van de inflatie, wat een andere manier is om te zeggen dat de economie niet te sterk mag groeien, omdat sterke groei de werkloosheid doet dalen en een opwaartse druk uitoefent op de lonen(8).

Wanneer speculanten hun vingers dreigen te verbranden is inflatie echter plots geen probleem meer, en spuit de ECB vers geld in de economie. Bij het uitbreken van de kredietcrisis besliste een clubje van zes mensen aan het hoofd van de ECB onmiddellijk 94,8 miljard euro te plaatsen aan lage rente(9). Voor het eerst sinds de aanslag op de Twintowers in New York op 11 september 2001 werd dergelijke maatregel genomen. Dat een aanzienlijke groei van de geldmassa volgens de theorie van de ECB zelf de inflatie in de hand werkt leek in deze context geen probleem.

Eenmaal de kredietcrisis onder controle en de speculanten gered verklaarde de voorzitter van de ECB, de Fransman Trichet, dat de economie weer op het goed spoor zat, zodat de ECB haar perspectief handhaafde van renteverhogingen om een te grote groei af te remmen… De groei in Europa zou in 2007 rond de 2,8% liggen, onvoldoende om iets te doen aan de nu al decennia lang aanslepende massawerkloosheid. Volgens de recentste cijfers zou de groei nog lager liggen, wat de druk op Trichet om de rente toch maar niet te verhogen vergroot.

Dit beleid wordt gevoerd los van enige controle. Trichet ging zelfs zover een brief te schrijven aan de Europese leiders om te protesteren tegen het feit dat de ECB in het hervormingsverdrag wordt opgesomd als een instelling naast de Commissie, het Parlement enz., wat zou kunnen impliceren dat de ECB zich moet inschakelen in een globaal economisch en monetair beleid in overleg met deze instellingen. Deze laffe aanval op de onafhankelijkheid van de ECB kon voor Trichet absoluut niet door de beugel…

Het Europees Vakverbond vindt dat er meer democratische controle moet komen op de speculatieve kapitalen, maar de Europese Commissie wil niet verder gaan dan maatregelen om meer transparantie te krijgen op de financiële markten: het volstaat dat de “investeerders” weten waar zij aan toe zijn, de samenleving hoeft er zich niet mee te bemoeien(10).

De initiatieven om het veiligheids- en defensiebeleid te versterken volgen elkaar op. In de vorige nieuwsbrief meldden we al de politiehulp aan Afghanistan. In juli beslisten de Europese ministers van buitenlandse een troepenmacht van 1500 tot 3000 soldaten te zenden naar Tsjaad, om er aan de grens met Soedan te helpen met de opvang en bescherming van vluchtelingen uit Darfur. De missie zou twaalf maanden duren. VN secretaris-generaal Ban Ki-moon is voorstander van Europese troepen in Chad en in de Centraal Afrikaanse Republiek.

Nicolas Sarkozy en Gordon Brown hadden na hun bilaterale ontmoeting eerder al het initiatief genomen samen in de Veiligheidsraad aan te dringen dat er in Soedan zelf een peacekeeping force komt, onder verantwoordelijkheid van de Verenigde Naties.

In Darfur lieten ten gevolge van het geweld al 200.000 mensen het leven.

De humanitaire crisis in Darfur lijkt echter vooral een voorwendsel om een stapje vooruit te zetten in de ontwikkeling van de militaire capaciteiten van de EU. Tegenover het leed in Palestina volgt de EU immers een ander beleid. De financiering van een elektriciteitscentrale in Gaza door de EU werd stopgezet, zodat tienduizenden mensen in Gaza zonder stroom vielen, omdat de EU vreesde dat geld in handen zou komen van Hamas. Voor de rest moeten de Palestijnen het stellen met veel Europese politieke spin in de voorbereiding van de zoveelste vredesconferentie voorzien in september. Maar wat kan je anders verwachten dan politieke spin, nu Tony Blair met Midden-Oosten heeft gekozen als volgende stap in zijn carrièreplan.

De Europese Unie beperkt zich niet tot politieke spin wanneer het gaat om het olierijke Libië. De Bulgaarse verpleegsters waren amper vrij, of er werd gesproken over een nieuw tijdperk in de relaties tussen Libië en de Europese Unie. Libië is voorlopig het enige land aan de Middellandse Zee dat niet deelneemt aan het euromediterrane partnerschap en evenmin is opgenomen in het Europees nabuurschapsbeleid.

(Uitpers, nr 89, 9^de jg., september 2007)

(5) Onlangs werd beslist dat het vijfde Europees Sociaal Forum in september 2008 wordt georganiseerd in Malmö, Zweden. De eerste voorbereidende Europese vergadering komt nu in september samen in Stockholm. Daar zal blijken waar de Europese sociale bewegingen staan. Attac lijkt geherlanceerd, nu de crisis van Attac in Frankrijk overwonnen is, en na de succesvolle mobilisaties tegen de G8 in Duitsland. Een verslag van Stockholm volgt in het volgende nummer van Uitpers. Zie ook www.wsf.be

(6) Van de meer « politieke » vleugel van het Europese altermondialisme. Zie http://www.europe4all.org/

(7) De zogenaamde comitologieprocedure

(8) De Amerikaanse tegenhanger van de ECB, de Federal Reserve, heeft meer armslag, omdat de arbeidersbeweging er zwakker staat en de arbeidsmarkt er veel onzekerder en flexibeler is. Groei gaat er daarom al jaren gepaard met stagnatie van de lonen.