Ten noorden van de Noordpoolcirkel beweegt er de laatste tijd heel wat. De ijsoppervlakte wordt er kleiner, de wateren zijn langer ijsvrij. De temperatuur stijgt er sneller dan op de rest van het aardoppervlak. De militaire activiteit neem er gestaag toe: drones, gevechtsvliegtuigen, nieuwe Russische militaire basissen, gezamenlijk manoeuvres tussen de VS en Noorwegen, en in 2018 de grootste NAVO-manoeuvres in het Noordpoolgebied ooit.
Begin februari 2021 kondigde Denemarken aan dat het zijn defensie in het poolgebied zal versterken, door inzet van langeafstandsdrones en uitbreiding van de radarcontrole. Denemarken staat in voor de militaire verdediging van Groenland, buitenlands beleid en financiën. Meer dan 200 miljoen euro gaat naar een dronesprogramma voor Groenland, zowat 400 miljoen naar radarluchtbewaking voor de Faeröer eilanden, een groep van 18 eilanden in de driehoek IJsland, Noorwegen en Groot-Brittannië, met een gelijkaardig statuut als Groenland.
Dit heeft alles van doen, wordt uitgelegd, met de uitbreiding van de Russische militaire activiteiten in de regio, en de groeiende interesse in dit gebied vanwege China.
China, heeft zichzelf tot semi-poolstaat gecatalogeerd, een “near-Arctic state”. China respecteert de soevereine rechten van de poolstaten (Rusland, Finland, Zweden, Noorwegen, IJsland, Denemarken, Canada, Verenigde Staten) maar wil opkomen om het poolgebied te zien als een mondiaal gedeeld gebied, een “gemeenschap met een gedeelde toekomst voor de mensheid”. China komt op voor z’n recht op wetenschappelijk onderzoek, doorvaart, vluchten over het gebied, het leggen van onderzeese kabels en pijpleidingen, en exploiteren van de natuurlijke rijkdommen van de poolzeeën.
Officieel heeft China een statuut van waarnemer in de ‘Arctic Council’, samen met Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, Nederland, Polen, India, Zuid-Korea, Singapore, Spanje, Verenigd Koninkrijk en Zwitserland.
De recentste maatregel vanwege Rusland betreft de nieuwe classificatie voor de Noordelijke Vloot, die nu als een apart, zelfstandig militair district wordt beschouwd, zodat de Russische defensie nu uit vijf districten bestaat. Het werkterrein omvat het poolgebied, de Russische noordelijke kust, en de Noordelijke Zee Route, en heeft naast de zeebasis van Serveromorsk nabij Moermansk, nog zes andere basissen in het district. Hiermee benadrukt Moskou opnieuw het belang dat gehecht wordt aan de ontwikkelingen in het poolgebied. De Noordelijke Vloot is ook deel van de Russische nucleaire afschrikking inclusief de aanwezigheid van het gemoderniseerde S-400 raketsysteem en de hypersonische kernwapenraket Kh-47M Kinzhal, ook gekend als de ‘dolk’. Het gaat om een middellangeafstandsraket die een snelheid haalt van 10 maal het geluid en een reikwijdte heeft van 2000 kilometer. Het is deel van het Russische antwoord op de ontwikkeling van het raketschild van de Verenigde Staten en de Westerse bondgenoten. De Mig jachtvliegtuigen uitgerust met Kinzhal raket, worden gestationeerd op het Kola schiereiland nabij Moermansk.
Reeds in september van 2020 hadden Noorwegen, Zweden en Finland hun onderlinge militaire samenwerking herbevestigd en vernieuwd. Wellicht gaat het om het moderniseren van een geheim militair pact uit de beginjaren 1950. Waarnemers menen dat het er de drie landen vooral om te doen is om zich te positioneren in geval van een gevreesde overreactie van Washington tegenover de groeiende activiteitsgraad van Rusland en China in het noordpoolgebied. De toenmalige VS minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, had het in 2019 op een vergadering van de Arctic Council over de noodzaak om op ‘veiligheidsvlak’ de Russische en Chinese activiteiten te monitoren, aangezien de regio een ‘arena voor macht en concurrentie’ is geworden. Hij richtte toen ook een ultimatum aan Beijing en Moskou door hen te waarschuwen voor de grote gevolgen mochten ze de VS belangen in de regio niet respecteren.
Er heerst dus enige vrees bij de betrokken Scandinavische spelers dat de perceptie van bepaalde ontwikkelingen, bij de grootmachten tot grote onvoorspelbare reacties zou kunnen leiden. Met hun militaire samenwerking willen de drie Scandinavische landen enerzijds de Amerikaanse perceptie van Russische bedreiging verkleinen. Anderzijds moet hun vernieuwde militaire overeenkomst een soort garantie creëren voor Moskou dat Washington niet onmiddellijk rechtstreeks zou overstappen naar een militaire vertaling van de onenigheid in dit gebied.
Half maart 2021 werd de nieuwste strategie bekend gemaakt van het North American Aerospace Defense Command en de US Northern Command, zeg maar de gezamenlijke visie van de VS en Canada. “Vermindering van de ijsmassa en concurrentie over grondstoffen vormen overlappende uitdagingen in dit strategisch belangrijk gebied. China wil meer dan een gewone waarnemer zijn in de groeiende concurrentie, noemt zichzelf een ‘near-Arctic state’ en stelt alles in het werk om z’n aanwezigheid met scheepvaart en handel te doen accepteren, om aldus z’n toegang tot winstgevende grondstoffen en scheepsroutes te verbeteren. De Russische militaire ontwikkeling groeit uit tot de dominante militaire bedreiging in het gebied omdat ze Moskou in staat stelt doelwitten aan te vallen in de VS en Canada.” Aldus het rapport.
Het Noordpoolgebied wordt dus door de tandem VS-Canada beschouwd als een “zone van internationale concurrentie”, met het potentieel uit te groeien tot een conflictgebied waarin de grote rivalen, Rusland en China, hun militaire en economische macht willen versterken en toegang tot het gebied claimen ten nadele van de VS belangen. “
Het lijkt erop dat de opwarming van de temperaturen voor een serieuze verkilling van de relaties zorgt.
