Soms is het goed je popklassiekers te kennen. Bij de gedeeltelijke, plaatselijke verkiezingen in Engeland en Wales op 2 mei, stonden de Brexiteers van de Tories beteuterd te kijken naar de uitslagen. Vol onbegrip over het gedrag van de kiezer. Die is het kotsbeu dat de Conservatieven er een zootje van gemaakt hebben. Maar van een spiegel hebben die nog nooit gehoord, tenzij om zichzelf erin te bewonderen. Er is namelijk één goede reden om de déconfiture van de huidige regering Sunak te begrijpen, en die ligt vervat in een omineuze calypso song uit 1943. “Sir Lancelot” zong toen: “Woe is me, shame and scandal in the family” in de film I Walked with a Zombie.
Alle woorden kloppen: de partij was tot zombie gedegradeerd, met nu al liefst 65 Lagerhuisleden die het zinkende schip verlaten hebben, en weigeren nog op te komen bij de nakende parlementsverkiezingen – ten allerlaatste in januari 2025. Sunak, heeft de hele tijd volgehouden dat het in de vroege herfst zou gebeuren (het is het voorrecht van de eerste minister om een datum uit te pikken). Met de rampzalige uitslagen voor ogen is alles uitgesteld tot een niet nader bepaalde datum.
Complotten
De voorbije tien jaar is de regeringspartij van ruzie naar complot gegaan, van wetsnegering naar onbegrijpelijk opbod. Liefst vijf eerste ministers hebben elkaar de das omgedaan: David Cameron zichzelf, door een ondoordachte volksraadpleging te houden over de Brexit, die hij verloor. Zijn tweede regering (2015, referendum in 2016) zat met de gebakken peren. Populisme, vergane imperiumdromen, de Thatcherjaren die de vakbonden en de arbeiders monddood maakten – nog verergerd door een slordige inwijkingscrisis -, onvrede met de Europese regelgeving, dat had de atmosfeer vergiftigd. De loze beloften en de stralende toekomst die Nigel Farages UKIP-partij in het vooruitzicht stelde, waren voorspelbaar onhoudbaar. Kwamen daarbij de pandemie, de (burger)oorlogen in het Midden-Oosten en Noord-Oost-Afrika, de politieke crisis in Noord-Ierland en de innerlijke partijtwisten bij de Conservatieven. Het recept voor totale chaos lag klaar.
De nationale gezondheidsdienst (NHS), de schamele huisvesting, de infrastructuur, de geprivatiseerde spoorwegen, de uitbuiting in de zwarte tewerkstelling, het wegvallen van de Vrije Europese markt, het gekissebis over de afscheiding, de nog altijd gecentraliseerde belastingen, het is maar het topje van de ijsberg der problemen waarmee Groot-Brittannië kampt. Al die punten staan nu al in de partijprogramma’s voor de komende verkiezingen. Het roulettespel dat de Tories onder elkaar speelden en met de dag engnationalistischer vormen aannam, dreigt ze nu de kop te kosten, na 14 jaar bewind.
Ze schoten onder elkaars duiven. Twee regeringen van Theresa May, die eerst tegen Brexit was, maar de kaap keerde naar stugge verdediging ervan, lieten al het slechtste vermoeden. Haar akkoord met de EU, het Brexit Withdrawal Agreement (2020), werd tot driemaal toe verworpen door het Lagerhuis. Vooral onder impuls van de anti-Europese ex-journalist Boris Johnson die het vertrouwen in May uitholde, om zelf premier te worden. Het waren hilarische toestanden maar ook pijnlijke veldslagen in Westminster (“Order ! Order !”).
Maar vooral beschamend, hoe het cynisch vastklampen aan de macht alle politiek fatsoen versmachtte. Leugens konden Johnson niet redden. Hij had zich niet aan de verbodsregels gehouden in de coronatijden, en moest na goed drie jaar, ook voor nog meer fratsen, uiteindelijk de laan uit. Volgde de mislukte ijzeren dame Liz Truss, die het exact 50 dagen volhield, om ingeruild te worden voor Rishi Sunak, wiens Engels beter is dan zijn politiek genie. Hij verwart het beleid met de belangen van de banken (hij werkte eerst bij de investeringsbank Goldman Sachs) en de speculatieve vorm van hefboomfondsen (hedge funds), waarin hij zich daarna bekwaamde.
Wat heb ik een heimwee naar Lord Peter Carrington (1919-2018). Ik leerde hem kennen omdat hij zijn optrekje, The Manor House, had in het gehucht Bledlow, waar toevallig ook mijn Engelse familie woont (in een bescheidener pand, dat wel). Maar zelden zo’n eenvoudige, begripvolle en zachte man gekend. Zat op defensie, op buitenlandse zaken tijdens de Falklandoorlog, bracht een vredesbestand in Rhodesië, werd secretaris-generaal van de NAVO. Maar harkte na zijn politieke carrière het gras aan het graf van mijn oom, plantte bloemen, bewoog zich tussen de marktgangers en de vaste klanten van Freehouse The Lion of Bledlow, deed vrijwilligerdienst. Wat moet ik dan met het Toryjanhagel van vandaag ?
Verliezen
Van de Tory blijft alleen een romp over, een stronk. Komt rechtstreeks uit het gevecht met de Black Knight uit Monty Pythons The Holy Grail: wordt een arm afgehakt door Arthur. “’t Is but a scratch”; tweede arm af? “Just a flesh wound”. Been af. “I’m invincible”. Tweede been af? “All right, we’ll call it a draw”. Dat soort zinloze koppigheid van het eigen gelijk. Talisman van de wereld, zoals in Van Ostaijens “Bende van de Stronk”.
Wie de feiten negeert, moet op de blaren zitten. Het waren plaatselijke verkiezingen, maar als je verkozenen gehalveerd worden (van 991 naar 515, voorbijgestoken zelfs door de liberaal-democraten), als je 20 stadsraden verliest, alle grote steden in handen van Labour ziet komen of blijven (vooral Londen, waar burgemeester Sadiq Khan voor de derde keer verkozen werd met een nooit gezien miljoen stemmen, 44 %), 10 van de politiecommissarissen moet overdragen, en in twee by-elections de conservatieve kandidaten billenkoek kregen met een ongeziene verschuiving naar Labour dat de zetels inpikte (Wellingborough en Kingstone), dan volstaat fluiten in het donker niet meer.
Want wat was de reactie van Sunak ? Toeteren dat één conservatieve burgemeester comfortabel zijn meerderheid behield, Ben Houchen in Tees Valley, een notoire aanhanger van Boris Johnson. En het verlies wijten aan onbegrip van de kiezer, want “wij Conservatieven hebben getoond dat we een visie hebben” en dat “Labour geen plan heeft om het land vooruit te helpen”. Sunak heeft één geluk gehad: de inflatie die een paar maanden geleden nog boven de 10 % was gestegen is door de internationale trend teruggezakt naar 4,2 %. Maar dat is ook het enige, want de vooruitzichten zijn somber. Nog meer geld toesteken aan de wapenindustrie, de NAVO en Oekraine kan alleen de sociale politiek doen krimpen.
Knoeiwerk
Nee, een tweede adem is nog niet voor morgen, de groei van de economie is verwaarloosbaar (0,1 %), het laatste kwartaal is het BBP met 0,9 % afgenomen, de rente ligt op 4,3 % (ter vergelijking België: 3 %) – de cijfers komen van The Economist. Erger is dat de kiezer stilaan doorheeft dat de gouden bergen die de Brexit beloofde een hersenschim zijn gebleken. Een “Megapoll” van Survation bij 15.000 kiezers wees uit dat de helft dringend betere banden met de EU wil en amper 15 % voor meer eigen beslissingsrecht is. Best for Britain, een onafhankelijke groep van wetenschappers, statistici, strategen en fixers, heeft berekend hoeveel pond sterling de regering heeft verknoeid sinds 2019: hun “Scandalous Spending Tracker” komt uit op het astronomische bedrag van £125,554,393,254. En wie was er bevoegd voor begroting en financiën vrijwel vijf jaar lang ? Juist. Sunak.
En dus schrikt chief executive Naomi Smith niet terug voor een zware uithaal: “Acht jaar na de volksraadpleging en drie jaar sinds Boris Johnsons broddeldeal van kracht werd, kan geen ernstige mens nog beweren dat de Brexit goed was voor het VK, met minder kansen en verhoogde kosten voor verbruikers en bedrijven. Nauwere banden met de EU zijn niet alleen mogelijk, maar onmisbaar om de aangerichte schade terug te schroeven (…) De kiezers willen het, de ondernemingen hebben er nood aan, de volgende regering moet daarin slagen” (The Mirror, 12 april 2024).
Tweede groot probleem voor Sunak is de leegloop van zijn parlementsfractie. In de paar weken voor de verkiezingen hebben belangrijke Lagerhuisleden hem de rug toegekeerd. Het meest opvallend was het vertrek van drie ministers: Graham Stuart (Energie en Internationale Handel), Robert Halfon (Bekwaamheid) en James Heappey (Defensie). Ruchtmakender was het aftreden van voormalig kanselier en partijvoorzitter Nadhim Zahawi, die Sunak opvolgde op financiën, maar zich onmiddellijk aansloot bij het front dat Johnson weg wou. Hij moest weg toen hij “vergat” een bijverdienste aan te geven. Nog meer heisa ontstond toen de keiharde brexiteer Natalie Elphicke van kamp wisselde omdat “conservatief vandaag een ander woord is voor onbekwaamheid en verdeeldheid” (The UK News – Voice of America, 9 mei 2024). Ook Dan Poulter stapte op uit woede over de falende NHS. Bovendien groeit in Noord-Ierland het ongenoegen bij de protestantse bondgenoten.
Aan het infuus
Dat betekent niet dat de rode loper is uitgerold voor Labour. De overstap van Elphicke is moeilijk te verteren voor de uiterst linkse groep Momentum. De winst van Labour nu herstelt maar de ergste klappen die ze vooral in hun bastions van de industriële Midlands hadden gekregen. Eigenlijk winnen alle degelijke oppositiepartijen, ook de Groenen en de Liberaal-Democraten en zelfs de onafhankelijken naar gelang van de streek.
En daarnaast was de UKIP-opvolger Reform nog niet klaar voor alle kiesgebieden. Als Nigel Farage opnieuw politiek actief wil worden, kan Reform een forsere hap uit de conservatieve partij nemen dan de 13 % die nu geschat wordt. Stronken bewegen zelden. Labour erft een geknot productieland, heeft de moslims voor het hoofd gestoten over de Gaza-oorlog, en moet hopen dat er verschuivingen komen in Schotland, weg van de nationalistische SNP. Eigenlijk ligt heel Engeland aan het infuus. Maar ze weten het nog niet. Of zoals een oudminister zei: “Sunak isn’t being challenged only because no-one wants to own the failure” (BBC).
