Een tiental dagen is wat weinig om een grondig contact met een land te kunnen ervaren. Wat ik hier neerschrijf is niet meer dan een indruk van een land in beweging. Drie punten springen eruit: de persoon Chavez, de participatie vanuit de bevolking, en een politiek proces met tegenstrijdigheden.
Chavez
Het is zondag, 13 april 2008. De zesde verjaardag van de “terugkeer naar de democratie”. Chavez werd in 2002 twee dagen opzij gezet door een staatsgreep van het patronaat en enkele hogere officieren uit het leger. De coup werd door het enorme straatprotest van de mensen uit de volkswijken gestopt, en toen bepaalde grote legeronderdelen tot de bevinding kwamen dat Chavez niet zelf was afgetreden, kon hij terugkeren.
Een enorme mensenmassa in de straten rond het Bolivarplein. Tienduizenden en tienduizenden vakbondsmensen, petroleum-arbeiders, partijmilitanten van de Eengemaakte Socialistische Partij (PSUV), aanhangers van de burgemeester van Caracas, mensen uit de volkswijken maken er een rode mensenzee van (iedereen draagt rode t-shirt en rood petje): een groot feest over straten en pleinen verspreid.
“Chavez is socialisme, het volk zal nooit meer verraden worden.” De politieke uitstraling is een uiting van de wil tot (verdere) maatschappelijke verandering onder leiding van de president. Chavez is van ons, zei iemand me, hij is van het volk.
De enorme toespitsing op zijn persoon, (met metershoge Chavezpoppen langs de straten) komt voor een koele westerse kikker als ik behoorlijk vreemd over. Dit is niet ver af van personencultus, van idolatrie?
Dynamiek
Maar allerlei gesprekjes met passanten, mede-cafégangers, eenvoudige mensen die op de bus wachten om weer naar huis te gaan, doen me dat beeld bijstellen. “Wij zijn hier om onze president te steunen, want hij staat onze kant, hij kiest voor het volk.” Het centraal punt in hun redenering, lijkt me, is niet Chavez, maar hun eigen situatie, hun eigen belangen als ‘gewone’ (armere) mensen. Aangezien Chavez programma’s ontwikkelt die goed voor hen zijn, aangezien Chavez hen kansen biedt om de maatschappij te kneden naar een oplossing voor hun noden, zijn ze radicaal chavist.
Het is opvallend hoe makkelijk mensen je aanspreken, je expliciet naar je mening vragen. “Is dat hier een dictatuur zoals onze grote media hier dagelijks verkondigen?” Ze praten honderduit over hun eigen activiteiten: in de wijk, naschoolse opvang, jongerenwerking, gemeenschapsvorming buiten de stad. “Je moet ’s komen kijken wat we allemaal in onze gemeenschap doen.” Ze zijn ook erg trots: “Kijk, wij zijn de samenleving aan het veranderen, samen met onze president”.
Enkele dagen voordien hoorden we een toespraakje van Noheli Pocaterra, een indigena, en lid van de Nationale Vergadering (parlement).
De oorspronkelijke bevolking van Zuid-Amerika heeft een eeuwenlange geschiedenis achter de rug van verdrukking, vernedering, uitmoording, genocide. “Ons wereldbeeld botst met het huidige dominante wereldbeeld. We kennen een eeuwenlange strijd voor ons voortbestaan en voor onze waardigheid.”
“Indigenas hebben een natuurlijke afwijzing van militairen. Maar we hoorden al van volksgenoten dat er officier was die respect had voor onze cultuur. Vandaag stellen we onze hoop in die militair, president Hugo Chavez, dat we de maatschappelijke ruimte kunnen innemen die ons toekomt. Bij de grondwetgevende vergadering was er veel strijd nodig om onze rechten te doen opnemen: erkenning van onze cultuur, onze taal, politieke rechten, onze medicinale kennis, onderwijs in onze taal, onze eigen juridische praktijken, onze cultuur-religieuze locaties, onze collectieve manier van arbeid te verrichten en verdeling van de opbrengst ervan. Dat was niet makkelijk. Militaire leiders waren tegen ons, maar vandaag staan deze rechten in de grondwet.”
“Chavez gaf ons de kans om onze strijd volop te voeren”.
Tv voor en door de gemeenschappen
Vive TV is een van de twee nationale overheidszenders, naast de derde (internationale) Telesur. Er is vooreerst VTV, die voornamelijk toont wat de regering en de president doen. Bij Vive TV gaat het eigenlijk om een volkszender, een gemeenschapszender. Hier geen centrale plaats voor de journalist, die zichzelf ziet uitblinken in nieuwe reportagestijlen, maar televisie gemaakt voor en steeds meer door de mensen zelf. Techniek is ook politiek: de manier waarop iets in beeld wordt gebracht, het woordgebruik bepalen de ‘kleur’ van een reportage. Vive TV laat het de mensen zelf brengen. De 600 medewerkers staan in voor een professionele aanpak. Men beschikt over een uitgebreid netwerk van contacten en lokale tv-makers over het ganse land. Er wordt opleiding voorzien.
Het is een nationale zender, volledig door de overheid gefinancierd. Vive TV hecht er veel belang aan om ook de afgelegen (en dun bevolkte) gebieden te bestrijken. Toch is er kennelijk geen politieke inmenging. Er is absolute vrijheid om te tonen wat men denkt te moeten tonen. Vive TV brengt in beeld wat er gebeurt overal te lande aan gemeenschapsactiviteit: volkseducatie, projecten van groepen mensen of wijken, het leven in de gemeenschappen. Het dagelijks leven, culturele initiatieven maar zeker ook sociale strijd tegen lokale potentaten, tegen corrupte politie of plaatselijke politici of overheden, tegen ministeries… Het is een zender die brengt wat er bij de bevolking leeft, vrij en vrank. “De revolutie is van het volk”, heet het bij Vive TV.
Niet rechtlijnig
De volkswijk die we bezoeken is naar verluidt sterk chavistisch, maar verdeeld. Dat heeft kennelijk te maken met een botsing tussen mensen die zaken in eigen handen hebben genomen, en de wil van de overheid voor meer structuur en inpassing in een nationaal beleid. Het schooltje was vroeger van de stad. De rechtse burgemeester had zich aangesloten bij de lockout van het patronaat en de directies van de stadsscholen opgedragen de scholen te sluiten. Wat geschiedde. Leerkrachten en wijkbewoners namen de school over. Ook buitenlanders kwamen hun diensten aan bieden. Tot later de nieuwe chavistische burgemeester de school wil inschakelen in het (nieuwe) bolivariaans scholennet. Wat niet kan rekenen op de goedkeuring van de sterk investerende zelfbeheerders. Er volgt onenigheid en (onterechte) beschuldigingen dat ze de school willen privatiseren, omgekeerd vallen er grote woorden van ‘bureaucratie’ bijvoorbeeld. Wijkbewoners komen tegenover mekaar te staan. Gevolg is nu ook dat een en ander rond de gezondheidsinitiatieven van het barrio-adentro-programma er onder te lijden krijgen.
Twee dynamieken in een veranderende samenleving die slecht ‘beheerd’ worden en met mekaar in conflict komen. Het is een van contradicties in de Venezolaanse revolutie.
Socialistische onderneming
25 km buiten het centrum van Caracas. Een bedrijf dat reuze-ventielen maakt voor de petroleumindustrie.
De eigenaar had zich aangesloten bij de lockout van december 2002. Maar hij wou nadien het bedrijf niet meer opnieuw opstarten. De arbeiders bezetten eerst de terreinen, later ook het fabrieksgebouw zelf. Ze richtten een coöperatieve op, gingen een joint-venture aan met de overheid, en nu is Inveval al bijna twee jaar een honderd procent overheidsbedrijf, een ‘socialistische onderneming’.
Groot probleem: eigenlijk hebben ze nog haast geen productie gehaald omdat er geen toelevering is van de gietijzeren omhulsels voor de ventielen. De historische leverancier was een gieterij die in handen was van dezelfde eigenaar. Die gieterij is nu echter gesloten. Inveval ging aankopen bij andere gieterijen maar de geleverde kwaliteit was te slecht. Volgens de arbeiders gebeurde dit moedwillig : men wil niet dat een socialistische onderneming goed zou functioneren. Reeds geruime tijd hebben de arbeiders van Inveval een strategie ontwikkeld om die gesloten gieterij te doen nationaliseren zodat er een verticale genationaliseerde keten zou ontstaan. Ze zetten druk op alles en iedereen die hiermee te maken kan hebben. Er zou een soort principe-akkoord met het desbetreffende ministerie hieromtrent bestaan, maar het lijkt maar niet gerealiseerd te kunnen worden. “Bureaucratische tegenwerking” is de analyse.
Volgens een van de arbeiders kan de president ook niet zelf tussen komen omdat er rond de gieterij geen arbeidersstrijd is ontwikkeld. “Bij ons kon de nationalisatie doorgevoerd worden omdat wij, de arbeiders, dat eisten. Bij de gieterij is er geen direct betrokken partij die deze eis stelt. Dus sleept de boel maar aan.”
De voorlopige oplossing waar Inveval nu op hoopt zijn leveringen vanuit Brazilië. Die verwachten ze binnen enkele weken of maanden.
Pervers aan het hele dossier is het feit dat de voormalige eigenaar nu de importeur is van ventielen, die hij dus levert aan de genationaliseerde olie-industrie.
Zoals ik voordien al zei: de Venezolaanse revolutie telt wel wat contradicties.
(Uitpers, nr 98, 9de jg., mei 2008)
