Operatie 1027 heeft in Myanmar voor een kentering gezorgd. Sinds oktober 2023 heeft de opmars van de anti-junta-coalitie van het Arakan-leger (of AA, een voornamelijk Rakhine-groep), het Myanmar National Democratic Alliance Army (of MNDAA, een overwegend Kokang-groep, een Han-Chinese minderheid) en het Ta’ang National Liberation Army (of TNLA, een voornamelijk Ta’ang-groep) alsmaar meer steden kunnen innemen. Belangrijke handelsroutes over land naar China werden afgesneden en tientallen militaire buitenposten in het noorden van Shan werden onder de voet gelopen.
Ook in andere regio’s is het verzet in opmars. Het gewapende conflict tussen de Tatmadaw, het leger van Myanmar, en de United League of Arakan/Arakan Army (ULA/AA) in de noordelijke Rakhine deelstaat is voortgezet en intenser geworden. De ULA/AA riep de inwoners op om te evacueren naar veiliger oorden. Er vallen elke week nog steeds een aantal burgerslachtoffers als gevolg van zowel gerichte als willekeurige artillerie- en luchtaanvallen door het leger van Myanmar. Daarnaast vormen ook niet-geëxplodeerde munitie en landmijnen een risico voor de burgerbevolking.
Op 4 april maakte de NUG-oppositieregering bekend dat verzetstroepen onder haar bevel succesvolle drone-aanvallen hadden uitgevoerd op het hoofdkwartier van het leger van Myanmar, de vliegbasis Alar in de hoofdstad Nay Pyi Taw en de residentie van de SAC-juntavoorzitter aldaar. Ook het zuidelijke regionale militaire commando in de staat Mon kwam onder vuur te liggen.
Daar waar de Tatmadaw vooral gebruik blijft maken van willekeurige luchtaanvallen met gevechtsvliegtuigen, blijkt het gebruik van drones door het verzet alsmaar geavanceerder en slagen ze erin om de verdediging van het leger te omzeilen.
De verovering van Myawaddy vlakbij de Thaise grens
Maar de belangrijkste strijd ontwikkelde zich in de Karen State aan de grens met Thailand alwaar de Karen National Union/Karen National Liberation Army (KNU/KNLA) militaire bases in Thin Gan Nyi Nyaung Village en Myawaddy Town veroverde. De KNU is een van de machtigste ethnische gewapende organisaties van Myanmar. Deze incidenten verdienen bijzondere aandacht vanwege hun potentiële betekenis in termen van de trends in het conflict en het discours eromheen.
Bij de gevechten veroverden de KNU/KNLA op 6 april de Tactical Command Post, de grootste SAC-basis in Myawaddy Township, en gaven 617 soldaten en familieleden zich over. Myawaddy Town, een strategisch belangrijke stad met 200.000 inwoners, ligt op ongeveer 10 km van Mae Sot, de Thaise grensstad. De grensovergang, die onder controle stond van de junta, is van cruciaal belang voor de handel, vooral voor commerciële goederen en voedsel die Myanmar binnenkomen. Het is ook de locatie voor meerdere online zwendelfabrieken/casino’s van miljarden dollars die de afgelopen jaren in de wetteloze grensregio’s van Myanmar/Thailand als paddestoelen uit de grond zijn geschoten. In vele worden ‘buitenlanders’ gedwongen te werken in omstandigheden die lijken op moderne slavernij. De VN schat dat tot 120.000 mensen in dit soort kampementen in Myanmar worden vastgehouden.
Op 9 april (na mislukte pogingen om over een overgave te onderhandelen) viel de KNU/KNLA de resterende troepen van het Myanmarese leger in Myawaddy Town aan. Sommige legereenheden gaven zich niet over en vluchtten naar Thailand.
Hoewel de KNU/KNLA het grootste deel van de stad controleert, wordt nog sporadisch geschoten. De situatie wordt immers nog ingewikkelder gemaakt omwille van strategische meningsverschillen binnen de oppositie. De KNU alleen al bestaat uit 14 aangesloten groepen, waarvan er zeven actief zijn in het noorden van Myawaddy en de overige zeven actief in het zuiden.
Op 6 april stemde Thailand ermee in dat de SAC-junta de Thaise luchthaven van Mae Sot kon gebruiken om mensen uit Myawaddy Town te evacueren op 7, 8 en 9 april. De vlucht arriveerde op 7 april in Mae Sot, maar de SAC annuleerde het verzoek voordat er verdere vluchten plaatsvonden. De rapporten verschillen over wat er op 7 april eventueel werd teruggevoerd naar Myanmar. Het was de bedoeling om de Tatmadaw militairen, die zich hadden overgegeven, te repatriëren, maar Thailand zei vervolgens dat het alleen had ingestemd met de evacuatie van burgers en documenten. Eén mediakanaal meldde dat soldaten waren geëvacueerd, maar andere zeiden dat de mensen op de vlucht civiele bestuurders waren. Weer andere zeiden dat er geen mensen aan boord waren, alleen documenten en koffers met geld van banken in Myawaddy Town.
Het conflict heeft een dramatische impact gehad op de logistieke sector, waardoor vrachtwagens hun route van Mae Sot naar Myawaddy moeten omleiden. Deze omweg voegt naar schatting zeven uur toe aan de reistijd. Als gevolg hiervan pogen veel handelaren, die de door conflicten geteisterde grensgebieden, die nu onder controle van de oppositie staan, proberen te vermijden, hun goederen via de haven van Yangon te vervoeren. Deze haven blijft onder controle van de junta.
Analisten menen dat het verlies van Myawaddy, een essentiële bron van inkomsten uit de grenshandel, de druk nog verder vergroot op de junta, die al kampt met een kelderende economie.
De internationale handel van Myanmar met buitenlandse handelspartners zakte in het afgelopen boekjaar 2023-2024 (april-maart) onder de grens van 30 miljard dollar, een aanzienlijke daling van vier miljard dollar vergeleken met het boekjaar 2022-2023, aldus cijfers in The Global New Light of Myanmar.
Het Thaise leger heeft de veiligheid aan zijn kant van de grens opgevoerd met behulp van legervoertuigen uitgerust met machinegeweren op het dak. Thaise soldaten controleren de tassen en bezittingen van degenen die de grens oversteken.
Er zijn echter ook aanwijzingen dat Thailand deze gelegenheid zou kunnen aangrijpen om vredesbesprekingen te bevorderen. De Thaise premier Srettha Thavisin vertelde aan Reuters dat de junta in Myanmar “aan kracht aan het verliezen was” en drong aan op het openen van gesprekken met het regime. Hij stelde dat de recente gevechten zich niet in het luchtruim van zijn land mogen verspreiden.
Thailand wil officieel neutraal blijven in het conflict en kan tot 100.000 mensen opvangen die door de onrust ontheemd zijn geraakt, aldus Parnpree Bahiddha-Nukar, de Thaise minister van Buitenlandse Zaken.
China, Rusland, de VN, en ASEAN
Volgens Human Rights Watch (HRW) blijven de regeringen in de regio, — met name Thailand, Brunei, Laos, Singapore en Vietnam–, onduidelijke standpunten innemen over de aanhoudende mensenrechtenschendingen in Myanmar. Sinds de staatsgreep van 2021 is dat ook het geval voor de positie van de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN).
De militaire regering in Nay Pyi Taw, die met geweld de macht overnam, worstelt met de escalerende druk van talloze gewapende verzetsgroepen. Het leger heeft de controle over de gebieden langs de grenzen van Myanmar met Bangladesh, China en India al verloren, terwijl het een aanzienlijk verlies aan mankracht heeft geleden. Zij beschouwen Rusland als hun beste bondgenoot, sinds de relaties met China hier en daar bekoeld zijn.
De banden tussen Rusland en het militaire regime zijn sinds de staatsgreep verder uitgebreid dan alleen wapenhandel en militaire training. Ze vormen samen met vier voormalige Sovjetrepublieken (Armenië, Wit-Rusland en Kirgizië, en Kazachstan) de Euraziatische Economische Unie. Tijdens een recente topontmoeting in Nay Pyi Taw bespraken ze handel, directe betalingen, directe vluchten en samenwerking op het gebied van landbouw, olie, gas en textiel.
Tijdens de bijeenkomst van de VN-Veiligheidsraad op 4 april gaf China aan dat het probeert te bemiddelen in een staakt-het-vuren in de deelstaat Rakhine. Lokale en internationale analisten voerden echter aan dat China nog slechts een beperkte invloed heeft op de ULA/AA en dat de ULA/AA waarschijnlijk alleen instemt met een staakt-het-vuren als er aanzienlijke concessies worden gedaan.
China blijft ook bezorgd over de gevechten langs de grens in de staat Kachin. China heeft een belangrijke rol gespeeld bij het faciliteren van dialogen tussen het leger en oppositiegroepen langs de grens tussen Myanmar en China, maar het conflict duurt voort. De bevolking van Myanmar als geheel blijft op haar hoede voor de Chinese betrokkenheid in Myanmar, zoals blijkt uit twee recente enquêtes (één door ISP-Myanmar) en één door The Irrawaddy en USIP.
Ook vorige week maakte secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Antonio Guterres, de benoeming bekend van de nieuwe speciale VN-gezant voor Myanmar: de voormalige minister van Buitenlandse Zaken van Australië, Julie Bishop. De post is vacant sinds juni vorig jaar, toen de ervaren Singaporese VN-functionaris Noeleen Heyzer na twintig onvruchtbare maanden vertrok.
Bishop kan als een controversiële keuze worden beschouwd. Tijdens haar ambtstermijn van 2013 tot 2018 voerde de Australische regering een plan uit om de Rohingya, die gevangen zaten op de Pacifische goelag van het eiland Manus, te stimuleren om terug te keren naar Myanmar – in 2017 – terwijl het leger zijn brute ‘opruimingsoperaties’ uitvoerde tegen de moslim-minderheidsgroep in het noorden van de deelstaat Rakhine.
Thailand
Als reactie op het aanhoudende conflict, zo meldde de Bangkok Post, zijn ook sommige Thaise autoriteiten met gewapende groepen beginnen werken om veilige zones langs de belangrijkste handelsroutes in te stellen, met als doel de veiligheid van inwoners en handelaars te beschermen.
Aan de grensovergang in Mae Sot pogen ongeveer 4000 mensen dagelijks Myanmar te ontvluchten.
Eind oktober nog stuurde het Thaise leger duizenden vluchtelingen, die zich hadden schuilgehouden in de grensgebieden naast de staat Karenni in Myanmar, met geweld terug. Ook recent was er heel wat heisa over 19 niet-begeleide Birmese kinderen van 5 tot 17 jaar ‘zonder papieren’ die Thailand aanvankelijk naar Myanmar wou repatriëren. De vorige regering had in juli 2023 een soortgelijk argument gebruikt om het terugsturen van 126 Myanmarese kinderen zonder papieren van een school in de provincie Ang Thong te rechtvaardigen.
Thaise parlementsleden, mensenrechtengroeperingen en de Nationale Mensenrechtencommissie van Thailand uitten scherpe kritiek op de geplande terugkeer. Vervolgens haalde de minister van Sociale Ontwikkeling en Menselijke Veiligheid, Varawut Silpa-archa, in een media-interview bakzeil en verklaarde dat de 19 kinderen in Thailand konden blijven.
“De Thaise autoriteiten toonden sympathie en steun door 19 kinderen uit Myanmar in Thailand te laten blijven”, zegt Elaine Pearson, directeur Azië van Human Rights Watch. “De volgende stap van de regering zou moeten zijn om al diegenen die Myanmar ontvluchten te verzekeren dat ze bescherming kunnen vinden in Thailand.” “De verslechterende mensenrechtensituatie in Myanmar zou ertoe kunnen leiden dat Thailand in de nabije toekomst veel meer vluchtelingen opvangt”, aldus Pearson. “Terwijl de Thaise regering vluchtelingen moet verzekeren dat ze niet in gevaar zullen worden gebracht, moeten bezorgde regeringen bereid zijn Thailand te steunen om bescherming te bieden.”
Elke gedwongen terugkeer naar Myanmar kan in strijd zijn met de verplichtingen van Thailand als partij bij het Verdrag tegen Folteringen, de Rechten van het Kind, en het beginsel van internationaal gewoonterecht dat de “gedwongen terugkeer van wie dan ook naar een plaats waar hij of zij een reëel risico loopt op vervolging, marteling of andere mishandeling, of een bedreiging voor hun leven”, verbiedt. Thailand moet ook bescherming en steun bieden aan alle vluchtelingen, onder meer door het vluchtelingenagentschap van de VN, UNHCR, toe te staan de vaststelling van de vluchtelingenstatus uit te voeren.
Einde van het junta-regime nog niet in zicht
Zoals ik reeds in vroegere berichten noteerde is het einde van het junta-regime wellicht nog niet voor morgen. Internationale, en vooral westerse, waarnemers hebben zich in het verleden reeds herhaaldelijk vergist ten aanzien van Myanmar.
Een internationale politieke analist hekelde bijvoorbeeld het gebrek aan geloof onder zowel internationale als regionale actoren in de nederlaag en ‘uitroeiing’ van het leger van Myanmar, ondanks de aanzienlijke successen van etnische gewapende organisaties (EAOs) en andere verzetskrachten. De politieke analist concludeerde dat de combinatie van acties en ‘niet-acties’ van internationale actoren ertoe bijdraagt dat Myanmar terugkeert naar de macht van ‘corrupte politieke elites.’
Andere analisten staan sceptisch ten aanzien van beweringen dat de ineenstorting van het junta regime op handen is. Zij erkennen dat de junta grondgebied, steden en militaire kampen verliest en zware verliezen lijdt, maar merken op dat de cruciale factoren in het overlevingsvermogen van het leger van Myanmar de luchtmacht en wapenproductie zijn. De SAC heeft de controle behouden over de grote luchtmachtbases en over zijn netwerk van wapenproducerende locaties in centraal Myanmar.
Om nog maar te zwijgen van het feit dat het land nog steeds vliegtuigbrandstof en militaire benodigdheden kan importeren, ondanks internationale sancties.
Een veiligheidsanalist die zich richtte op de regio Azië-Pacific voorspelde ondertussen dat de gevechten in het komende regenseizoen zich steeds meer naar centraal Myanmar zullen verplaatsen, en dat het onwaarschijnlijk is dat een dergelijk conflict het soort snelle overwinningen van het verzet zal opleveren dat de recente offensieven in de grensgebieden heeft gekenmerkt.
De analist beweerde dat er een duidelijk verschil is in militaire paraatheid en wapens tussen de EAO’s en de People’s Defense Forces (PDF’s). Hij meende dat het gebrek aan strategisch denken onder PDF’s en hun onvermogen om een duurzame militaire reactie te weerstaan, ertoe kan leiden dat het conflict minder georganiseerd en destructiever zal worden, met zelfs nog ernstiger humanitaire gevolgen. Om een dergelijke situatie te voorkomen, deed de analist twee suggesties: dat EAO’s de training en logistieke ondersteuning voor PDF’s moeten vergroten, inclusief het bewapenen van hen met een deel van het zware wapentuig dat op de SAC is buitgemaakt; en dat het verzet de aanvallen zou moeten concentreren op transport- en communicatieroutes, om SAC-troepen uit hun bases te lokken en tijd te kopen om beter georganiseerde en uitgeruste PDF-bataljons en brigades op te bouwen.
Op zoek naar alternatieve vormen van zelfbestuur
Verschillende verzetsgroepen in de staten Chin, Mon en Shan hebben afzonderlijke stappen gezet in de richting van het overeenkomen, ontwikkelen en/of vaststellen van richtlijnen, regels en voorschriften op grond waarvan de respectieve gebieden moeten worden bestuurd. Elke staat opteert voor zelfbestuur binnen een federaal, democratisch raamwerk gebaseerd op gelijkheid en zelfbeschikking.
Er wordt gewezen op de verschuiving in het paradigma van de NUG en de EAO’s, weg van louter angst voor en (gewapend) verzet tegen het leger van Myanmar, maar ook aandacht schenkend aan de totstandkoming van alternatieve vormen van bestuur en administratie.
Hoewel Myanmar behoefte heeft aan een ‘snelle oplossing’, namelijk een einde aan de huidige gevechten, blijft het zoeken van oplossingen voor de onderliggende en decennialange problemen waarmee het land te kampen heeft, een absolute prioriteit.
Gevreesd wordt dat buitenlandse, en vooral westerse, ‘vredestichters’ waarschijnlijk niet in staat zullen zijn om de complexe conflictsituatie in Myanmar aan te pakken, laat staan effectief op te lossen.
