De KUL ruikt geld
In de inleiding tot zijn De Beghinselen der Weeghconst (1587) houdt Simon Stevin een fors pleidooi voor het gebruik van de volkstaal en de begrijpelijkheid van de wetenschap. Hij zingt de lof van het “diets”, de taal van de gewone man, en handelt daar ook naar. “Vytspraeck: vande Weerdicheit der Dvytsche Tael” drukt op het belang om nieuwe kennis te delen in het Vlaams met de hele (taal)gemeenschap: “Maer want een beclaghelicke verblintheyt, als duer * TSCHICSEL veroirdent, t’verstant van velen alsoo verduystert ofte betoouert heeft, dat sy t’licht vande Sonne bouen dat der Sterren, ick meen de weerdicheyt deses Taels bouen al d’ander, niet en connen bemercken, tot groot achterdeel des Duytschen gheslachts”.
Minimaliseren
Wie de verfijningen van zijn taal niet beheerst, is kortzichtig. Hij verkiest het licht van de zon boven het uitspansel. De medemens blijft zo verstoken van vooruitgang. De taak van de wetenschapper is immers te dienen, niet te bankieren. Had de Leuvense rector Luc Sels, en met hem de Vlaamse Interuniversitaire Raad, maar Simon Stevin gelezen, hij zou in plaats van met en op geld te speculeren beter de échte waarde van “universiteit” (alomvattende gemeenschap) beklemtonen.
Sels rakelt andermaal een eng economisch pijnpunt op om de moedertaal te minimaliseren en zich te schikken naar de belangen van het internationaal kapitaal. In de openingsrede van het nieuwe academisch jaar stelde hij voor een werkgroep (verschoning: taskforce) op te zetten met een dubbel doel: een versoepeling van de taalwetgeving – bedoeld is: tegen 2040 een verdubbeling van Engelstalige opleidingen – én meer openheid voor buitenlands talent – lees: minder taalbeheersing van het Nederlands voor docenten uit den vreemde.
In De Standaard legt de Gentse geschiedkundige doctoranda Marie-Gabriele Verbergt de vinger op de wonde: “Vraagt Luc Sels meer Engels of meer geld ?” Het antwoord is allebei, want de twee zijn onlosmakelijk verbonden. Ik herinner me nog levendig het studentenprotest tegen de steeds hogere inschrijvingsgelden (“Nee aan de 10.000 frank”, zes keer meer dan ikzelf betaalde) – want een hogere opleiding moest voor iedereen toegankelijk zijn. Dat bedrag is al ruimschoots overschreden door opsplitsing van de factuur in een vast bedrag en betalingen per studiepunt. Maar wat hebben buitenlanders daarmee te maken ?
Bologna
De Vlaamse universiteiten zijn volstrekt veramerikaniseerd, deels door de Europese Bolognanormen die nu in 48 landen gelden, deels door de opgedreven concurrentiestrijd die Anglosaksisch gedomineerd wordt. Het Bolognaproces had in 1999 lovenswaardige doelen: studentenuitwisseling, afstemming van de programma’s, erkende drietrapsdiploma’s (bachelor, master, doktoraat), gelijkwaardige beoordelingen, grensoverschrijdende samenwerking. Het Erasmusprogramma van de EU is daarvan een geslaagd initiatief.
Nadeel was de optrekking van de studieduur en dus moeilijker toegankelijkheid voor minder gegoede jongeren. Het Verenigd Koninkrijk heeft in navolging van de VS van buitenlanders, onder het mom van (rijke) hooggekwalificeerden, melkkoeien gemaakt, want als inkomstenpost verwerkt in zijn beheersmodel. “De OESO berekende in 2013 dat er wereldwijd meer dan 4 miljoen studenten buiten hun moederland studeerden”, tekent Verbergt aan. “Vandaag zijn er dat waarschijnlijk al 6,3 miljoen”, een aantrekkelijke groeimarkt dus.
Want hoe meer zielen, hoe meer subsidies; en buitenlanders worden zwaarder belast, van 6.000 euro tot “(in de masteropleidingen) uitschieters tot 12.000 euro. Het toverwoord is natuurlijk “concurrentie”. Topindustrieën (farma, scheikunde, IT) investeren graag in universitair onderzoek. Dat geld gaat alleen naar hoogstaande kernen.
Hoe die te onderscheiden is een simpele technocratische optelsom. Het onderwijs wordt nauwelijks verrekend, de sociale taak helemaal niet. Alleen meritocratie, de resultaten van doorgedreven onderzoek. De Shanghai Ranking Consultancy verrekent alleen het aantal Nobelprijswinnaars, geciteerde wetenschappers, en publicaties in topbladen. De World University Rankings van de Times Higher Education legt 13 criteria aan, gaande van onderzoek en onderwijs tot kennisoverdracht en internationalisering. QS World University Rankings Europe, dat een bedenkelijke methodologie heeft en academici betaalt voor overzichten die ze maken, verrekent “20 percent of its ranking on faculty-student ratio, 20 percent on citations per faculty, and 5 percent each on the proportions of international students and faculty” (Elizabeth Redden, “Scrutiny of QS Takings”, 2023).
Dat de KUL nu uitpakt met zijn 21e plek bij QS is niet om victorie te kraaien. UGent bv. staat pas op nummer 54. In de Sjanghai Ranking verliest Gent danig terrein, maar blijft voor Leuven staan (84 vs. 86).
Marketing
Maar de ontwikkelingen laten vermoeden dat de KUL geld ruikt: hoe meer internationalisering, hoe meer kans dat ze wereldwijd opwaardering krijgt. Dat gaat ten koste van de meest genuanceerde taal die (ook wettelijk) dient gebruikt: het Nederlands.
In Nederland (dat helemaal Engelsgek is, en gelooft dat het uitstekend Engels maar ook Frans en Duits spreekt – wellicht in vergelijking met het hilarische taalgebruik van oudminister en NAVO-secretaris-generaal, wijlen Joseph Luns), bleek de onderwijskwaliteit schrikbarend achteruit te gaan: Engelsstudenten hadden minder dan de helft woordenschat van Nederlands opgeleiden; nuancering bleef achterwege; hun taalgevoel verschraalde aanzienlijk.
Sels wond er geen doekjes om waar het kalf gebonden ligt: “Internationale professoren moeten nu het Nederlands na twee jaar op A2- en na vijf jaar op B2-niveau beheersen. B2 is gevorderd taalgebruik dat toelaat deel te nemen aan discussies en gedetailleerde teksten te schrijven en te spreken. (…) Het afschrikeffect daarvan baart me zorgen”. Hij heeft natuurlijk wel gelijk als hij ook Vlaanderen een veeg uit de pan geeft: 350 miljoen is ingehouden op de financiering der universiteiten.
Maar dat de verengelsing vooral te wijten is aan imago-opbouw, aan misleidende reclamedoeleinden, en aan de druk van “de voertaal bij veel internationale organisaties, de wetenschappelijke en de industriële wereld” en aan “economische en marketingmotieven” (Onze Taal, 2018) staat buiten kijf. Ik zie hetzelfde gebeuren in Europa – nu de Britten weg zijn, worden nog nauwelijks teksten vertaald in de 24 erkende talen. Engels en Frans, met wat geluk Duits, Spaans en Pools erbij. Beterschap ? Niet met de unanimiteitsregel die kleinere talen moet erkennen (Catalaans, Galicisch, Baskisch; Letzeburgisch, Fries?).
Simon Stevin draait zich om in zijn graf, de man die onder prins Maurits in Leiden de eerste leergangen in het Nederlands doordrukte (1600). Ook toen al werden ze driekwart jaar later weer omgeturnd naar Latijn. Misschien een suggestie voor Sels ?
