Twee dagen nadat de hoogste Iraanse leider Ali Hosseini Khamenei de herverkiezing tot president van Hassan Rohani op 19 mei goedkeurde, legde deze laatste op 4 augustus in het parlement in Teheran, de eed af voor zijn tweede ambtstermijn. De conservatieven en de aanhangers van de harde lijn morden toen Rohani de stembusstrijd won, maar staken uiteindelijk geen stokken in de wielen. Rohani mag doorgaan met zijn politiek van openheid naar de wereld. De enige die hem wel kan dwarsbomen is de Amerikaanse president Donald Trump, wiens dreigende schaduw over Iran hangt.
Rohani was al vier jaar eerder niet de keuze van de conservatieve clerici, onder wie Khamenei, en van de aanhangers van de harde lijn zoals de Revolutionaire wachters. Ze hoopten Rohani in mei van een nieuwe zege af te kunnen houden, maar de conservatieve tegenkandidaat bleef steken op 38% terwijl Rohani makkelijk won met 57%. Die ruime overwinning maakte het Khamenei vrijwel onmogelijk zijn veto te stellen tegen een tweede ambtstermijn voor de president. Meer nog, bij de ceremonie tijdens dewelke hij het verkiezingsresultaat ratificeerde, toonde hij zich buiten verwachting hartelijk tegenover Rohani. Hij is duidelijk bijgedraaid.
Atoomakkoord
Het grootste succes van de eerste ambtstermijn van Rohani was het in juli 2015 afgesloten Gezamenlijk Allesomvattend Actieplan (Joint Comprehensive Plan of Action of JCPOA), dat de nucleaire activiteiten van Iran sterk aan banden legde en de lont uit een mogelijk nieuw explosief conflict in het Midden-Oosten haalde. Het plan werd ondertekend door Iran en de vier permanente leden van de Veiligheidsraad (de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland en China) plus Duitsland, die er jaren lang hadden over onderhandeld. In ruil voor het afremmen van het nucleair onderzoek en het verrijken van uranium, zouden de sancties die werden opgelegd om Teheran onder druk te zetten geleidelijk worden afgebouwd.
Maar daar schort wat aan, want president Barack Obama was daar maar uiterst traag mee en vooral onduidelijk. Door de sancties kreeg Iran geen toegang meer tot de financiële markten, mochten banken geen leningen meer geven en mochten bedrijven geen investeringen en zaken meer doen met de islamitische republiek. Maar er werden tussendoor ook sancties getroffen die officieel niet direct verband hielden met het atoomdossier, maar met het Iraanse raketprogramma, met de steun van Iran voor de Libanese Hezbollah (voor het Westen een terreurorganisatie), met de hulp aan de Houthi-rebellen in Jemen, voor de Syrische regering van president Bashar al-Assad, voor de Volksmobilisatie-eenheden die in Irak werden opgericht toen Islamitische Staat in juni 2014 plots oprukte naar de Koerdische en Iraakse hoofdsteden Erbil en Bagdad enz. Zo kan het JCPOA omzeild worden.
Extraterritoriale wetten
Teheran ziet het zo en acht de bijkomende sancties een schending van het JCPOA. De VS en ook de Europese Unie niet, ook al ondergraven ze op zijn minst de geest van het JCPOA. Maar Europa en Amerika zitten toch niet op een lijn. Dit vooral omdat de VS de afgelopen jaren hun wetten extraterritoriale kracht gegeven. Zo hebben Europese banken en bedrijven al miljardenboetes opgelegd gekregen, alhoewel zij volgens de wetten van hun eigen landen niets verkeerds deden. Het is een blijk van grote zwakte van de EU dat ze nog altijd niet kordaat is opgetreden tegen die extraterritorialiteit.
Elke bank, elk bedrijf weet dat het door de VS kan worden gepakt als ze investeringen in en zaken met Iran willen doen. Sommige ondernemingen proberen van Washington een fiat te krijgen voor bepaalde projecten in Iran. Maar dat lukt niet met als gevolg dat de onzekerheid blijft en er van de door Iran verhoopte investeringen nog maar weinig is gerealiseerd. Voor de conservatieven in Iran was dit een godsgeschenk. Ze vielen constant de president en de regering aan over dit onderwerp. Maar dat schond, tot hun teleurstelling, de kansen op herverkiezing van Rohani niet. De pogingen van Rohani om niet alleen naar het buitenland toe, maar ook in het binnenland, meer openheid en vrijheid te creëren zijn duidelijk in de smaak van de kiezers gevallen.
Sedert Donald Trump in januari de eed aflegde als nieuwe Amerikaanse president ter opvolging van Obama, is het er niet duidelijker en beter op geworden. Trump, die zich hiermee op de lijn van Israël plaatste, deed tijdens zijn verkiezingscampagne felle uitvallen naar het JCPOA en beloofde het naar de prullenmand te verwijzen. Ook al stelt het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) dat de atoominstallaties in Iran geregeld controleert, dat Teheran al zijn verplichtingen correct naleeft.
Onder de Amerikaanse wet moet de president om de 90 dagen het Congres laten weten of hij van oordeel is dat Iran aan zijn verplichtingen voldoet. Totnogtoe heeft ook Trump dat gedaan, zij het tegen zijn zin. De volgende keer moet dat in oktober gebeuren. Er wordt dan ook al druk gespeculeerd of Trump intussen de spijker op laag water zal gevonden hebben om een negatief oordeel te vellen.
Europese kritiek
De vraag is wel of Trump dit echt zal durven. Hij zit nu al overal in de problemen. Met de Europese bondgenoten is de verhouding koel geworden. Ze durven het al meer en meer aan kritiek te leveren op de Amerikaanse president. Ze appreciëren ook zijn eenzijdige sancties niet erg meer. De nieuwste tegen Rusland kunnen de energieveiligheid van Europa in het gedrang brengen. Die tegen Iran omdat ze de positie van de in Europa gewaardeerde Rohani ondergraven. Het was opvallend dat bij de eedaflegging hoge Europese delegaties aanwezig waren. Naast Federica Mogherini, die verantwoordelijk is voor de buitenlandse politiek en het veiligheidsbeleid van de EU, waren er de Franse minister van buitenlandse zaken Jean-Yves Le Drian, de staatssecretaris bij het Duitse ministerie van buitenlandse zaken Michael Roth en de Britse minister van staat Alistair Burt.
Mogherini & co lieten in Teheran duidelijk verstaan dat ze blijven vasthouden aan Gezamenlijk Actieplan waaraan twaalf jaar is gewerkt. Ook zijn ze voorstander van investeringen en verdere samenwerking met Iran. Frankrijk stak begin juli zijn nek uit met een akkoord over een grote investering van de oliemaatschappij Total in de ontwikkeling van een deel van South Pars, het grootste gasveld ter wereld. Het gaat hier om een bedrag van ongeveer 5 miljard dollar. De vraag is of Europa het zal nemen moest Trump alsnog de confrontatie met Iran zou willen aangaan en bv. Total voor de rechter slepen in de VS.
Confrontaties alom
Confrontaties heeft Trump momenteel meer dan genoeg. Met bijna de hele wereld door de formele opzegging van het klimaatakkoord om de opwarming van het klimaat af te remmen. Met Rusland, dat spreekt van een handelsoorlog door de VS, zitten de relaties op een dieptepunt ondanks de sympathie die Trump al tijdens zijn verkiezingscampagne zegde te koesteren voor zijn Russische collega Vladimir Poetin.
Dat zal zeker gevolgen hebben voor de oplossing van de conflicten in het Midden-Oosten – waarvoor ook de hulp van Iran nodig is. De samenwerking van de VS met Rusland voor de strijd tegen IS in Syrië en Irak, het bereiken van vrede in Syrië, waar de VS helemaal uit de boot dreigen te vallen nu de regeringstroepen op vele fronten aan de winnende hand zijn, de oorlog in Jemen, waar de Amerikanen mede verantwoordelijk zijn voor een dramatische humanitaire situatie. Ook in Afghanistan gaat het slecht en dreigen de Amerikanen na zestien jaar oorlog tegen de Taliban de aftocht te moeten gaan blazen. Nog verder vormt Korea een gebied, waar oorlog dreigt omwille van het Noord-Koreaanse kernwapen- en raketprogramma.
De vraag is of Washington er bij dit alles nog een ernstig conflict met Iran kan bijnemen. Ook dreigt de Amerikaanse economie ernstige schade te lijden als Trump verder de agressieve toer opgaat. De handel met Rusland gaat opdrogen. Met Iran werden door Boeing twee contracten ter waarde van ongeveer 20 miljard $ voor de levering van jets gesloten. Alleen al het kleinere contract (3 miljard $) van april jl. zou volgens Boeing goed zijn voor 18.000 jobs in de VS. Heel wat voor iemand als Trump, die het voortdurend over Amerikaanse jobs heeft.
