Nu de vredesplannen van VS-president Donald Trump voor Oekraïne en Gaza telkens in het water blijven vallen, zoekt de Amerikaanse president zijn Nobelprijs voor de Vrede in de zuidelijke Kaukasus. Met zijn voorstel om de omstreden Zangezur-corridor te laten leasen door de Verenigde Staten wil hij een historische vredesdeal afkloppen met Armenië en Azerbeidzjan. Maar hij riskeert ook een nieuwe Koude Oorlog te ontketenen.
“Armenië en Azerbeidzjan, daar hebben we magie verricht”, zei president Trump op 20 juli tegen enkele journalisten. “Het is dichtbij, en zo niet, dan is het al beklonken.” Hij verwees daarmee een zogezegd nakende vredesdeal tussen de twee Kaukasuslanden die al decennia verwikkeld zijn in conflict. Eerder had hij tijdens een bezoek aan Navo-secretaris-generaal Mark Rutte ook al op een doorbraak gezinspeeld. “We hebben er nog eentje opgelost. Armenië en Azerbeidzjan, het lijkt tot een succesvolle conclusie te komen.”
Toch laat de werkelijkheid zich moeilijker regisseren. Sinds maart ligt er een concept-vredesakkoord op tafel, maar Azerbeidzjaanse eisen (zoals het wijzigen van de Armeense grondwet om historische verwijzingen naar Nagorno-Karabach te schrappen) deden het optimisme snel verdampen. Ook andere gevoelige kwesties, zoals grensafbakening en transitverbindingen, blijven in parallelle, stroef verlopende gesprekken hangen.
Breekijzer
Centraal in de spanningen staat de zogenoemde Zangezur-corridor: een strategische, 43 kilometer lange verbinding door de Armeense provincie Syunik die Azerbeidzjan moet verbinden met zijn exclave Nachitsjevan. Voor Armenië is zelfs de term “Zangezur corridor” beladen; het is een suggestie van territoriale claim. Het idee dat Azerbeidzjan of een andere mogendheid controle zou krijgen over het traject, is daarnaast politiek explosief.
Toch meent Trump dat er nu toch een doorbraak is. Aan de basis van die doorbraak ligt het voorstel van de president om de corridor voor 100 jaar te leasen en beheren door een Amerikaans privébedrijf. Daarmee zou de VS zich een sleutelpositie verwerven in een regio waar Rusland, verzwakt door zijn oorlog in Oekraïne, terrein verliest. De corridor, die goed is voor naar schatting 50 tot 100 miljoen dollar aan jaarlijkse handelsstromen, zou Washington niet alleen economische hefboomkracht, maar ook geopolitieke macht geven op de cruciale scharnierzone tussen Europa, Azië en het Midden-Oosten.
Voor Rusland is het gezichtsverlies intussen voelbaar. Moskou keek passief toe hoe Azerbeidzjan in 2023, tijdens een blitzoffensief, Nagorno-Karabach heroverde. De stilte uit het Kremlin werd door Jerevan geïnterpreteerd als verraad. Sindsdien zoekt Armenië toenadering tot het Westen: het parlement stemde in april voor EU-toetredingswetgeving en intensiveerde de samenwerking met Washington.
Van Teheran tot Erdogan
Maar het is niet alleen Rusland dat zich zorgen maakt. Ook Iran beschouwt de corridor als een strategische bedreiging. Het plan zou Iran beroven van zijn natuurlijke landroute naar de Zuidelijke Kaukasus. Als de corridor onder Amerikaans of Azerbeidzjaans beheer komt, verliest Teheran zijn economische ademruimte. Dat zou de laatste nagel aan de doodskist van Iran’s geostrategische invloed in de regio zijn.
De corridor zou Iran bovendien buitensluiten van cruciale handelsroutes naar Rusland en Europa, en zelfs zijn rol binnen China’s Belt and Road Initiative marginaliseren. Wat Teheran het meeste vreest, is echter de geopolitieke nabijheid van de VS aan zijn noordgrens. Amerikaanse invloed in Syunik zou niet alleen Iran’s rol als regionale speler minimaliseren, maar ook Turkije en Azerbeidzjan, historische rivalen van Teheran, in de kaart spelen.
Sinds 2021 heeft Iran herhaaldelijk militaire oefeningen gehouden aan de Armeense grens, een duidelijk signaal dat het een door buitenlandse mogendheden beheerde corridor niet zomaar zal dulden. De boodschap is duidelijk: geen ongecontroleerde aanwezigheid van Amerika, Turkije of Azerbeidzjan op de noordgrens van de Islamitische Republiek.
Wie wel zou baten bij de corridor, is Turkije. President Erdogan ziet Armenië al langer als een vitale schakel op de weg naar Centraal-Azië en bouwt doelbewust aan de relaties met Jerevan. De ontvangst van premier Pashinjan in Ankara deze zomer, een historisch bezoek, is daarvan een veelzeggend voorbeeld.
Erdogan steunt openlijk de eisen van Azerbeidzjan en prijst de Zangezur-corridor als “een win-win voor de hele regio”. De geopolitieke agenda is duidelijk: het versterken van de Turks-Azerbeidzjaanse as, en het marginaliseren van Iran en Rusland.
Struikelblok
Het voorstel lijkt echter nog lang niet zo beklonken als president Trump doet uitschijnen. In Armenië heerst diepe argwaan over elke vorm van buitenlandse controle. Premier Pashinjan benadrukte recent dat alle goederen en personen aan de Armeense grens onder douane- en veiligheidscontrole moeten blijven vallen, conform internationaal recht. Yerevan verwerpt de term “corridor” zelfs expliciet: die impliceert een verlies van soevereiniteit.
Ook Azerbeidzjan staat huiverig tegenover controle door derden. Voor Bakoe moet de doorgang naar Nachitsjevan onbelemmerd zijn, zonder Armeense tussenkomst en zonder Amerikaanse of Europese bemoeienis. Elke vorm van toezicht van buitenaf, hoe symbolisch ook, wordt als onaanvaardbaar beschouwd.
Daarmee lijkt het plan een klassiek voorbeeld van Trumpiaanse overmoed in een hypercomplexe regio. Is het Amerikaanse initiatief wel een vredesinitiatief? Of is het eerder een snelle vastgoeddeal die de complexiteiten in de regio volledig voorbijgaat?
