Dé grote struikelblok voor een vlotte Brexit-regeling ligt op de grens tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland. Noord-Ierland, deel van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, is na de Brexit geen EU-territorium meer. Maar om te beletten dat het Goede Vrijdagakkoord van 1998, en daarmee de Ierse vrede, in het gedrang komt, mag er geen fysieke grens tussen de twee delen van het eiland komen, dus ook niet tussen EU en het Verenigd Koninkrijk. Een lastige noot om kraken.
Er is een simpele oplossing: maak een einde aan de verdeeldheid van Ierland, erfenis van een eeuwenoude Engelse kolonisatie. Dat was totnogtoe taboe, maar de impasse rond Brexit maakt de hereniging op zijn minst weer bespreekbaar.
Kolonie
De Britse kolonisaties richtten niet alleen in Azië, Afrika, Amerika en Oceanië ravages aan, dat was ook het geval in Ierland. Het “groene Ierland” is een van de gevolgen ervan, want heel veel landbouw moest wijken voor veeteelt, akkers werden graslanden, boeren werden uit de landbouw verdreven. Ierland werd geknecht en ontvolkt, de cultuur gedegradeerd.
James Connolly, een van de helden van de Paasopstand van 1916, analyseert in ‘The Workers Republic’ hoe erg en ingrijpend die kolonisatie wel was. En ook hoe erg de repressie was. Diezelfde Connally, stichter van de Ierse Republikeinse Socialistische Partij, was een van de leiders van de Paasopstand. Hij werd, zwaar verwond, veroordeeld tot executie. Dat hij zelfs niet kon rechtstaan voor het executiepeloton, was geen bezwaar: hij werd op een stoel gezet.
Opdeling
Vijf jaar later kwam er een akkoord met als resultaat de opdeling van het eiland. Drie van de vier historische delen – Leister, Munster, Connacht – kwamen integraal bij de Republiek, de negen counties van Ulster werden opgedeeld, drie in de Republiek, de zes anderen bleven in het Verenigd Koninkrijk.
De grens was zo getrokken dat de Britsgezinden er een meerderheid vormden. Dat waren grotendeels afstammelingen van in het noordoosten geconcentreerde Schotten en Engelsen, in grote meerderheid protestant. Maar in diverse opstanden tegen de koloniale bezetter, speelden protestanten vaak ook een grote rol. Zoals in de opstand van 1798 waarvan enkele leiders protestanten waren. Maar de grote meerderheid van de protestanten zag in de eis voor ‘Home Rule’ (zelfbestuur) eerder ‘Rome Rule’, de paapse heerschappij.
Discriminatie
De discriminatie van katholieke Ieren had wel tot gevolg dat de Republikeinen, de voorstanders van een onafhankelijke Ierse staat, bijna uitsluitend katholieken waren, de Unionisten, voorstanders van de nauwste banden met Londen, protestanten. Na de opdeling in 1921 werd dat nog uitgesprokener, want de grote katholieke minderheid in het noorden werd op alle mogelijke manieren – zoals werk en huisvesting – gediscrimineerd.
Het verzet tegen die discriminatie mondde in de jaren 1960 uit in een sterke beweging voor burgerrechten die zwaar werd onderdrukt. Een kantelmoment was Bloody Sunday, op 30 januari 1972: Britse soldaten schoten in Londonderry 13 mannen dood die deelnamen aan een vreedzame mars voor burgerrechten.
Meer en meer Ieren schaarden nadien zich achter het IRA, het clandestiene Ierse Republikeinse Leger met Sinn Fein als politieke spreekbuis. Aanslagen en moordpartijen volgden elkaar op. Bij de Republikeinen overvleugelde het links-nationalistische Sinn Fein de SDLP (Social Democratic and Labour Party), bij de Uniokisten werd de radicale Democratic Unionist Party (DUP) van dominee Ian Paisley steeds sterker.
Goede Vrijdag
Het Goede Vrijdagakkoord van 1998 moest een einde maken aan dertig jaar geweld. Er kwam een systeem van machtsdeling in het Noord-Iers bestuur en dat werkte tot bijna twee jaar geleden. De verkiezingen voor de Stormont, het Noord-Ierse parlement, van maart vorig jaar moest een einde maken aan een tijdelijke impasse.
Maar de impasse is er nog, Sinn Fein en DUP komen niet meer tot afspraken. In die Stormont is de Republikeinse Sinn Fein bijna even sterk als de DUP: 27 (van de 90) zetels tegen 28 voor de DUP. Met nog 12 zetels voor de SDLP, samen met Sinn Fein 39 tegenover 40 voor alle Unionisten (DUP en de traditionele UUP) samen. Het zegt veel over de verschuivingen binnen Noord-Ierland.
Intussen is er het Brexit-referendum geweest waarin een meerderheid van Noord-Ieren, 56 %, tegen Brexit stemde – onder die 56 % dus ook Unionisten. En intussen hangt de Britse regering van Theresa May voor haar meerderheid in het Lagerhuis af van de tien zetels van DUP die deze sleutelpositie gebruikt om toegevingen aan de EU inzake Noord-Ierland te blokkeren.
Rome Rule
Is de tijd rijp voor hereniging van Ierland? Lang gebruikten protestantse leiders het argument dat hereniging zou neerkomen op Rome Rule, met dominantie door een zeer conservatieve katholieke meerderheid. Maar nu zijn het protestantse kopstukken die van Noord-Ierland een reactionaire burcht willen maken.
In de Republiek Ierland is de katholieke kerk ontzettend veel in vloed kwijtgeraakt. De enorme schandalen rond gestolen en omgebrachte kinderen en rond de pedofiele priesters, heeft de katholieke hiërarchie geen goed gedaan. Het recente bezoek van paus Franciscus werd verre van een triomftocht. Enkele referendums illustreerden die snel tanende invloed. In mei stemde twee derde van de kiezers voor de legalisering van abortus. In 2015 had bijna tweederde het homohuwelijk goedgekeurd. Zopas hebben ze het artikel over godslastering uit de grondwet gehaald. En nadien is het de beurt aan het grondwetsartikel dat de plaats van de v rouw aan de haard is. Ierland is niet meer de ‘paapse republiek’ waarmee protestanten schrik werd aangejaagd.
Weggommen
Sinds 1998 verdween de fysieke grens tussen de Republiek Ierland en Noord-Ierland. Met de Brexit komt die terug, met douaneposten. Zoals ook de vrees voor nieuw sectair geweld opdoemt met Britse militairen aan de grensposten. Tenzij Brussel en Londen toch een regeling zouden vinden. Maar ondanks zwaar zoeken, vinden ze die niet.
De oplossing ligt voor de hand: de grens volledig uitgommen, deze restant van het kolonialisme opdoeken. Dat kan wellicht niet van de ene dag op de ander, maar het is wel hoog tijd “de geesten” in Noord-Ierland daarop voor te bereiden. Die geesten zijnde de Unionisten die men sterke garanties moet geven dat zij niet op hun beurt gediscrimineerd worden in een herenigd Ierland. De grens is fysiek al 20 jaar weg, laat dat zo blijven.