Marc G.M. Van Roosmalen, Blootsvoets door de Amazone, de evolutie op het spoor, Bert Bakker, Amsterdam, 20008, 408 blz. ISBN 9789035133105
Blootsvoets door de Amazone is een zeer bijzonder boek. Ondanks het feit dat mijn persoonlijke belangstelling voor biologie en natuur eerder matig is, werd ik toch in hoge mate gefascineerd door het werk van die zachtzinnige, oudere hippie die je vanaf de cover, met een ontspannen slingeraapje op zijn schouders, aankijkt.
15 juni 2007 zal een heel bijzondere dag blijven in het rijk gevulde leven van de Nederlandse primatoloog Marc Van Roosmalen. Hij wordt die datum door de Braziliaanse federale politie opgepikt in zijn woning in Manaus en in de gevangenis geworpen. Braziliaanse kranten noemden hem de ‘grootste biopiraat in de geschiedenis van Amazonia’.
Blootsvoets door de Amazone, de evolutie op het spoor is het antwoord van deze Nederlandse bioloog die al heel zijn leven het gedrag van aapjes en andere dieren in het Amazonegebied onderzoekt. Vanaf 1987 was Van Roosmalen als fulltime onderzoeker verbonden aan het Nationaal Instituut voor Amazone Studies (INPA) in Manaus, maar zijn wetenschappelijke carrière start al veel eerder.
Een apenliefde
Zijn liefde voor de slingerapen begint al van in de jaren zeventig toen hij nog als langharige hippie met een slingeraapje op zijn woonboot in Utrecht leefde. In die periode werkte hij in de kelders van de Utrechtse universiteit aan een tweedelig werk dat onder de titel Het Surinaams vruchtenboek is verschenen. Het lag voor de hand dat hij als Nederlandse bioloog in Suriname zou belanden, waar hij via de pas opgerichte Stichting Natuurbehoud Suriname (Stinasu) rond de Voltzberg in het zuiden van Suriname aan de studie van slingerapen begint. Van Roosmalen ontpopt zich niet alleen tot een gedreven onderzoeker die op een vernuftige manier het gedrag van slingerapen wetenschappelijk in kaart weet te brengen, maar ook als iemand die de natuur als zijn tweede natuur gaat beschouwen. “Door een wijd scala van dieren in hun intieme bezigheden te volgen, uit te vinden op welk voedsel ze uit zijn, wat ze ook echt eten en waardoor ze, soms bij vergissing, sterven, voelde ik me algauw op mijn gemak in mijn nieuwe omgeving van alledag, en begon ik steeds meer te lijken op de bosindiaan die in dat milieu is opgegroeid.” (p. 31)
Hij kijkt om zich heen, met de ogen van een darwinist, een evolutiebioloog en tropisch ecoloog. Op die manier slaagt hij erin zin te geven en ordening te vinden in het ongelooflijk complexe ecosysteem van het Amazonegebied. De aapjes zijn daarin zijn leermeesters: “Het meeste wat ik weet over hoe te overleven in een neotropisch regenwoud heb ik geleerd van de roodgezicht zwarte slingerapen in Suriname.” (p. 31)
Wallace en Darwin
Van Roosmalen schrijft over diergedrag, socio-ecologie, plant-dierrelaties in de evolutie en dynamiek van het tropisch regenwoud. Met dat onderzoek treedt hij in de voetsporen van Charles Darwin en Alfred Russel Wallace die honderdvijftig jaar voor hem de basis van de evolutietheorie en de rivierbarrièrehypothese legden. In de belangrijke hoofdstukken ‘Hoe dolfijnen naar de jungle kwamen’ en ‘In het voetspoor van de grote natuurvorsers’ gaat hij daar uitvoerig op in.
Een vrouwenliefde
Na zijn Surinaamse ervaringen trekt Van Roosmalen met zijn Nederlandse vrouw en kinderen naar Brazilië, waar hij in Manaus een reputatie opbouwt als gepassioneerd natuurvorser en natuurbeschermer. In zijn woning neemt hij zeldzame en gekwetste diersoorten uit de regio op en met zijn boot trekt hij de rivieren op, voortdurend op zoek naar onbekende of zeldzame specimen. In 2003 begint het mis te lopen in het gezin-Van Roosmalen. De primatoloog, die intussen volledig ‘gebrazilianiseerd’ is, raakt verliefd op Vivian, een 33 jaar jongere inheemse vrouw. Een en ander leidt tot een vechtscheiding waardoor zijn vrouw én zijn kinderen zich tegen hem keren. Hij verliest al zijn materiële bezittingen en wordt in 2007 veroordeeld wegens zogenaamde biopiraterij.
Geen Chico Mendes
In de gevangenis schrijft hij zijn Braziliaanse brieven die via Vivian worden buiten gesmokkeld. Daarin doet hij een boekje open over de milieuzwendel in Brazilië, gebaseerd op de kortetermijnbelangen van de Braziliaanse heersende klasse. Na zijn invrijheidstelling worden Van Roosmalen en zijn Braziliaanse vrouw verschillende keren door huurmoordenaars belaagd, maar ze kunnen gelukkig de dans ontspringen en met de noorderzon verdwijnen. Om het leven van zijn vrouw en zichzelf niet langer in gevaar te brengen besluit hij zijn Braziliaanse brieven niet te publiceren.
Van Roosmalens conclusie klinkt niet vrolijk: “Ik wil niet terugkeren naar deze door corrupte politici en gerechtsdienaren in een ijzeren greep gehouden maatschappij.” (p. 360) Van Roosmalen wil geen tweede Chico Mendes worden: “Zelfs de strijd om het behoud van het regenwoud, dat het paradijs van elke wereldburger zou moeten zijn – de Amazone, het grootse en grootste ononderbroken regenwoud op aarde – is het opofferen van je leven niet waard. (p.360)
Bijzonder boek
Blootsvoets door de Amazone is een zeer bijzonder boek. Van Roosmalen noemt het een populairwetenschappelijk werk en dat is het ook, maar toch tref je als lezer op bijna elke bladzijde wetenschappelijke termen aan, waarmee hij de Amazone-omgeving van fauna en flora benoemt. Nu en dan komt ook de niet-bioloog op de voorgrond: “In deemoed voor Moeder Natuur kwam ik dicht bij wat een diepreligieuze ervaring genoemd zou kunnen worden.” (p. 35)
Ondanks het feit dat mijn persoonlijke belangstelling voor biologie en natuur eerder matig is, werd ik toch in hoge mate gefascineerd door het werk van die zachtzinnige, oudere hippie die je vanaf de cover, met een ontspannen slingeraapje op zijn schouders, aankijkt. Veel heeft deze Nederlandse Braziliaan (of omgekeerd) geschreven, maar nog veel meer niet. Van Roosmalen was niet alleen ‘de evolutie op het spoor’, maar ook het gesjoemel met het tropisch regenwoud en dat heeft hem bijna de das om gedaan. Blootsvoets door de Amazone is niet alleen een boeiend populairwetenschappelijk werk van een gedreven primatoloog over Amazonia, een gebied dat niet alleen gevaarlijk is voor de eigen fauna, maar ook voor mensen die deze rijkdom willen beschermen. Een aanrader.
(Uitpers, nr. 114, 11de jg., november 2009)
U kunt dit boek via de link hieronder rechtstreeks bestellen bij:
en wie via Uitpers bestelt, helpt Uitpers!
De link:
http://www.groenewaterman.be/anne/index.dll?webpage=index.htm&inpartcode=791102&refsource=uitpers
