Forenisch expert Akash Rosen analyseert de audio van gepubliceerde tapgesprekken rebellen
In de eerste dagen en weken na de crash van MH17 heeft de Oekraïense geheime dienst SBU een groot aantal onderschepte telefoongesprekken openbaar gemaakt. Dit met de bedoeling de schuld in de schoenen te schuiven van de rebellen in Oost-Oekraïne. Forensisch expert Akash Rosen concludeerde dat er flink is geknoeid met de gesprekken die de SBU binnen zes uur na de ramp op YouTube plaatste. De reguliere media maakten geen melding van zijn bevindingen, maar het Nederlandse OM heeft deze wel op genomen in strafdossier van de vier mannen die verantwoordelijk worden gehouden voor het neerhalen van het Maleisische verkeersvliegtuig.
De afgeluisterde gesprekken die de Oekraïense geheime dienst SBU op YouTube plaatste in de uren en dagen na de ramp zijn van grote invloed geweest op de publieke opinie. Binnen een week was het grote publiek ervan overtuigd dat de rebellen, en waarschijnlijk ook Rusland, de crash op hun geweten hadden. In een eerder artikel op Uitpers zette ik uiteen dat dit begrijpelijk is, gezien de manier waarop de SBU de gesprekken heeft gepresenteerd. Er werd heel veel over beweerd en mee gesuggereerd, maar nader beschouwd werd er niks mee bewezen. De SBU beschikte kennelijk niet over telefoontaps die overtuigend bewijs leverden voor hun bewering dat de rebellen vlucht MH17 hadden neergehaald met een Buk-raket, en dus zochten ze hun toevlucht tot manipulatie van de publieke opinie. Akash Rosen van OG IT Forensic Service, een particulier digitaal forensisch onderzoeksbureau in Maleisië, heeft de tapgesprekken geanalyseerd die de SBU binnen zes uur na de crash op YouTube heeft geplaatst. In mei 2019 publiceerde hij een rapport waarin hij zijn bevindingen presenteerde. Rosen werd hierover begin dit jaar geïnterviewd door Yana Yerlashova van Bonanza Media.
Afbeelding uit de audioanalyse van Akash Rosen. Vijf onderschepte tapgesprekken die de SBU zes uur na de crash op YouTube plaatste.
In de video van de SBU zijn vijf tapgesprekken te beluisteren. Het eerste gesprek is met toenmalig ondercommandant van de afgescheiden Volksrepubliek Donetsk (DNR) Igor Bezler. Die meldt aan ene Vasyl Geranin dat zijn mannen een vliegtuig hebben neergeschoten. Uit verschillen in achtergrondgeluiden concludeert Rosen dat het gesprek tussen Bezler en Geranin uit aparte fragmenten bestaat, die aan elkaar zijn geplakt. Wat Rosen toen nog niet wist, maar wat inmiddels bekend is, is dat belangrijke delen uit dit gesprek zijn verwijderd, waaronder de melding dat het niet ging over MH17 maar over het neerhalen van een gevechtsvliegtuig. Zie hiervoor de videoblogpost van de Oekraïense journalist en oppositiepoliticus Anatoly Shariy, die een langere versie van het gesprek kreeg toegespeeld van een anonieme persoon waarvan hij denkt dat het een klokkenluider is van de SBU.
De gesprekken 2, 3 en 4 zijn tussen een onbekende rebel, ‘de majoor’, en een andere onbekende rebel, ‘Greg’. De majoor meldt om 16:33 uur aan Greg dat ‘kozakken’ een vliegtuig hadden neergeschoten; vervolgens om 17:11 uur dat er dode burgers zijn gevonden; en om 17:32 uur dat hij er zeker van is dat er een burgervliegtuig is neergestort. Rosen signaleerde in deze gesprekken verdachte verschillen in achtergrondgeluid, alsook verschillen in de frequentie van het audiospectrum. Maar wat nog opvallender is: de stemkarakteristieken uit de fragmenten die aan Greg worden toegeschreven, komen niet overeen. Het lijkt alsof er twee verschillende mannen tegen de majoor praten. En helemaal hilarisch: hetzelfde geldt voor de audiosegmenten die aan de majoor worden toegeschreven. Het lijkt alsof we te maken hebben met een gespleten persoonlijkheid, die met twee verschillende stemmen tegen Greg praat.
Het vijfde en laatste gesprek uit de SBU-video is tussen een onbekende ‘militant’ en kozakkenleider Nikolaj Kozitsyn. De militant rapporteert aan Kozitsyn dat het neergeschoten vliegtuig een passagiersvliegtuig is. Hij toont zich daar verbaasd over omdat op tv was gezegd dat het om een Oekraïens Antonov transportvliegtuig ging. Volgens Rosen is met geen ander gesprek zo geknoeid als met deze conversatie. En ook hier geldt: de stemkarakteristieken komen niet overeen. In de video van de SBU bestaat de militant die tegen Kozitsyn praat in feite uit twee militanten; er zijn duidelijk twee verschillende stemmen te horen.
Rosen ontdekte nog iets anders dat wellicht van belang is. Nadat de video met de tapgesprekken op 17 juli 2014 naar het YouTube-kanaal van de SBU was geüpload, werd deze op 1 november 2018 aangepast.
Audioanalyse geen nieuws
De Nederlandse nieuwsmedia zwegen over de analyse van Rosen. Ze vonden deze blijkbaar niet vermeldenswaard. Het Nederlandse Openbaar Ministerie (OM), dat de strafzaak leidt tegen vier verdachten van de ramp, dacht daar evenwel anders over. Het forensisch onderzoeksbureau van Rosen is een begrip in Maleisië en diens analyses worden door alle rechtbanken als bewijs geaccepteerd. Het OM wist dus dat het Rosens rapport niet kon negeren en voegde het aan het strafdossier toe, zodat de advocaten van de verdediging het konden lezen. Maar tijdens de zitting van 10 maart maakte de aanklager Dedy Woei-A-Tsoi duidelijk dat het OM dit met tegenzin had gedaan. Ze zei dat Rosens rapport misschien wel iets zegt over de audiofragmenten in de YouTube-video, maar niets over “de volledige tapgesprekken uit het dossier, die zorgvuldig zijn onderzocht”.
Dat mag dan waar zijn, maar Rosen had geen toegang tot de originele bestanden. Hij moest roeien met de riemen die hij had. Het enige wat hem ter beschikking stond was de video op het YouTube-kanaal van de SBU. En die was wel degelijk relevant, omdat de SBU de gesprekken in de video heeft gepresenteerd als belangrijk bewijs voor de betrokkenheid van de rebellen bij de ramp. Rosen kwam met interessante inzichten hierover. Zo bleek het tapgesprek tussen de onbekende ‘militanten’ en kozakkenleider Nikolai Kozitsyn dusdanig te zijn bewerkt dat het er alle schijn van heeft dat hier bewust de waarheid geweld is aangedaan. Rosen beoordeelde het gesprek dan ook als ‘nep’ en ‘niet authentiek’. Het OM verwierp deze conclusie door te zeggen dat Kozitsyn publiekelijk had toegegeven dat hij deel had genomen aan de conversatie. Maar dit is een misleidende uitspraak. Kozitsyn mag dan hebben gezegd wat in het tapgesprek te horen is; dit laat onverlet dat het twee verschillende gesprekken waren die hij voerde met twee verschillende personen. De SBU heeft deze samengevoegd en gepresenteerd als één gesprek met één en dezelfde persoon.
Telefoontaps Oekraïense leger
Door alle aandacht die de media hebben besteed aan de tapgesprekken van de rebellen zou je bijna vergeten dat er hier iets essentieels ontbreekt. De SBU heeft geen taps openbaar gemaakt van conversaties tussen leden van het Oekraïense leger. Zulke taps zijn ook niet toegevoegd aan het strafdossier. De advocaten van één van de vier verdachten, Oleg Pulatov, hebben deze kwestie aangekaart in hun openingswoord bij de rechtszitting van 22 juni. Ze wezen er niet alleen op dat opnamen van conversaties tussen Oekraïense militairen straalden door afwezigheid – ze merkten tevens op dat het OM niet eens de moeite heeft genomen om bij Oekraïne te informeren of zulke gesprekken wellicht beschikbaar zijn.
Gevechtsvliegtuig haalt MH17 neer
Op 26 juni 2020 liet het OM in de rechtszaal gesprekken horen tussen de rebellen, die nog niet door het SBU of het JIT openbaar waren gemaakt. Ook hier geldt: uit geen van de gesprekken blijkt dat de rebellen MH17 hebben neergeschoten. In plaats daarvan hebben ze het erover dat zij met een Buk-raket een Oekraïens gevechtsvliegtuig (een Sushka) hebben geraakt en (opmerkelijk!) dat een Oekraïense straaljager MH17 (een Boeing) heeft neergeschoten.
Eén van de tapgesprekken die het Nederlandse OM op 26 juni in rechtszaal presenteerde.
Het OM zal ongetwijfeld in een later stadium selectief omgaan met deze gesprekken door te benadrukken dat de rebellen over een Buk-installatie beschikten en door te beweren dat de rebellen MH17 hebben aangezien voor een militair vliegtuig. Maar het valt te bezien of de rechtbank daarin zal meegaan. Aan de meeste tapgesprekken kunnen nu eenmaal geen harde conclusies worden verbonden. De rebellen wisten dat ze werden afgeluisterd. De SBU had de dag voor de crash al meerdere telefoontaps gepubliceerd. Ze gebruikten dan ook beveiligde telefoons, die hun gesprekken versleutelden. Als ze hun normale telefoons gebruikten, deden ze wat soldaten in oorlogstijd soms doen: ze verspreidden desinformatie om de vijand te misleiden, waaronder wellicht het bericht dat ze in het bezit waren van een Buk-installatie – om zo de Oekraïense luchtmacht te ontmoedigen over hun territorium te vliegen. In oorlogstijd heerst er vaak ook veel verwarring. Een legereenheid kan aan een andere eenheid doorgeven dat er een gevechtsvliegtuig is neergehaald, terwijl deze alleen lichte schade heeft opgelopen en veilig is teruggekeerd op de basis. Zie onder meer wat de bovengenoemde Dubinsky zegt over de tapgesprekken: MH17 Suspect Appeals to Dutch Prosecution
De afgeluisterde gesprekken die door de SBU, het JIT en het OM openbaar zijn gemaakt, roepen vooral veel vragen op. Neem de hierboven genoemde dialogen die op 26 juni in de rechtbank zijn gepresenteerd. In één daarvan rapporteert Leonid Kharchenko aan Sergej Dubinsky: “We hebben net een vliegtuig neergehaald.” Dubinsky vraagt daarop aan een ander, Oleg Pulatov: “Heeft onze Buk geschoten of niet?” Dat is raar, want waarom zou Dubinsky Pulatov vragen of er met een Buk-installatie is geschoten als Kharchenko hem dat net verteld had?
Gezocht: de originele audio
De tapgesprekken die de SBU kort na de crash presenteerde, lijken haastig te zijn gereedgemaakt voor publicatie op YouTube. Het is daarom voor elke audio-expert waarschijnlijk een koud kunstje om aan te tonen dat ze gemanipuleerd zijn. Maar hoe zit dit met de taps die het OM van de SBU heeft ontvangen? Pulatovs advocaten merkten op dat de SBU nog tot april 2016 bezig is geweest met het bij elkaar zoeken van de onderschepte gesprekken. De SBU heeft dus alle tijd gehad ermee te rommelen. Het is denkbaar dat eventuele manipulaties van deze bestanden moeilijker zijn te ontdekken. Rosen verklaart echter desgevraagd dat zelfs de beste vervalsingen ontmaskerd kunnen worden als nep. Hij roept het OM op om transparant te zijn over de technische methoden die zijn gebruikt voor de validatie van de authenticiteit van de audiobestanden – en hij verklaart zich graag bereid de originele audiobestanden te onderzoeken.
Waar was Pulatov?
De advocaten van Pulatov hebben nog niet gereageerd op de kwestie van de tapgesprekken. Wel hebben ze twijfel geuit over de wijze waarop de SBU de conversaties van Pulatovs heeft gelokaliseerd. Volgens de SBU gebruikte Pulatov twee verschillende gsm’s. Op 16 en 17 juli 2014 communiceerde elke gsm met een andere zendmast. Dit gebeurde zes keer. Eén telefoon kan in theorie met meer dan één mast tegelijkertijd verbinding maken. Maar Pulatovs advocaten vonden dit onwaarschijnlijk. “De masten staan op zo’n afstand van elkaar dat het aannemelijk is dat de gsm’s zich niet op dezelfde plek bevonden,” zeiden ze.
De advocaten wezen er daarnaast op dat het JIT geen opnamen heeft ontvangen van de 53 gesprekken die op de dag van de crash tussen 15:00 en 15:30 uur waren gevoerd. De SBU heeft tegenover het JIT verklaard dat de telefoontaps wel beschikbaar zijn, maar geen audio bevatten. De advocaten hebben het OM daarom om opheldering gevraagd over de ontbrekende audio. Het OM lijkt zich er niet druk te over te maken. Dit omdat geen van 53 opgenomen gesprekken zonder audio gevoerd zou zijn door één van de vier verdachten. Dit zou althans blijken uit het door het OM opgestelde strafdossier.
Op 3 juli besloot de rechtbank om de onderzoeksvragen van de advocaten over telecomgegevens en tapgesprekken naar de wachtkamer te verwijzen. Dit omdat eerst duidelijk moet zijn of Pulatov hierover een getuigenverklaring wil afleggen – en zo ja, wat de essentie van die verklaring zal zijn. “Zolang de verdachte zich niet concreet heeft uitgelaten over de tapgesprekken die aan hem persoonlijk worden toegeschreven en niet duidelijk is of en, zo ja, op welke wijze hij deze betwist kan de rechtbank niet beoordelen welk verdedigingsbelang de geformuleerde onderzoekswensen dienen,” zo redeneerde de rechtbank.
De MH17-rechtszaak wordt voortgezet op 3 november 2020. De verdediging heeft voor die dag nieuwe onderzoeksvragen aangekondigd. Dit naar aanleiding van een uitgebreid onderhoud dat ze hebben gehad met hun cliënt in Moskou. Hieruit zou zijn gebleken dat er belangrijke hiaten en fouten zitten in het strafdossier, zo verklaarden zij tijdens de rechtszitting van 28 september.
Waardeerde u dit artikel? Om te kunnen blijven schrijven over de MH17-rechtszaak ben ik afhankelijk van donaties. De reguliere media mijden onderzoeksjournalistiek die conflicteert met het officiële MH17-narratief van SBU, Bellingcat, JIT, OM en Nederlandse regering. Journalistieke subsidiefondsen boycotten mij omdat ik een boek heb uitgebracht over nepnieuws in de reguliere media. ericvandebeek.nl/doneer
