Staat Taiwan eenzelfde lot te wachten als Oekraïne, een Chinese agressie tegen wat China als eigen grondgebied beschouwt? In Taiwan wordt intens meegeleefd met de ellende van de Oekraïeners en wordt vooral uitgekeken hoe het verder loopt. Want Taiwan mag dan al defensie-afspraken hebben met de VS, dat zijn geen waterdichte garanties. Riskeert Washington een militaire botsing met China om een gebied dat ook de VS beschouwen als een deel van China erkennen? Wordt het lot van Taiwan in Oekraïne bepaald?
Taboe
Het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken zei vanaf het begin van de oorlog dat er geen enkele parallel is tussen Oekraïne en Taiwan. “Taiwan heeft altijd onvervreemdbaar deel uitgemaakt van het Chinese grondgebied. Dat is historisch en juridisch een waarheid als een koe”. Dus, Peking kan de soevereiniteit en integriteit van Taiwan niet schenden, het is een binnenlandse kwestie.
Zo zien ze het in Taipei niet. Tsai Ing-wen, presidente van Taiwan sinds 2016, roept voorzichtigheidshalve de onafhankelijkheid niet uit, maar vindt wel – en veel Taiwanezen met haar – dat Taiwan soeverein is. Onafhankelijkheid uitroepen zou voor Peking een provocatie zijn, en dat raden de VS ten zeerste af.
Maar voor de Chinese leider Xi Jinping, en voor de Communistische Partij, is Taiwan een topprioriteit. Er gaat geen dag voorbij zonder dat de Chinese media daaraan herinneren. Na decennia van feitelijke soepelheid: De handel tussen het vasteland en het eiland bloeit nog steeds, Taiwanese investeringen zijn alom op het vasteland te vinden. Taiwanese sportlui namen deel aan de recente Olympische Winterspelen in Peking onder de naam ‘Chinese Taipei’. Op bevel van het IOC namen de atleten ook deel aan de openings- en slotceremonie.
Litouwen ondervond hoe erg de benaming Taiwan taboe is. Vorig jaar opende Taiwan zoals in Brussel en tientallen and erge hoofdsteden, een semi-diplomatieke vertegenwoordiging. De Litouwse regering liet toe de naam Taiwan in plaats van Taipei te gebruiken. Peking trok al zijn diplomaten weg uit Litouwen dat de zijne moest terugroepen. Sindsdien boycot China niet alleen elk product uit Litouwen, maar ook waren van elders waarin een Litouws onderdeel zit.
Voorzichtig
Zowel Peking als Taipei wegen af wat de weerslag kan zijn van de Russische agressie tegen Oekraïne. Taiwan maakt evenmin als Oekraïne deel uit van een militaire alliantie, maar er zijn wel de akkoorden tussen Taiwan en de VS. Die werden aangepast nadat Washington in 1979 diplomatieke relaties aanknoopte met Peking en daarbij het principe van één China bevestigde – dus met andere woorden dat Taiwan deel uitmaakt van de Volksrepubliek China. Die bezette sinds 1971 de Chinese zetel van de VN die tot dan was ingenomen door Taipei.
Het defensieverdrag van de VS met Taiwan werd in 1979, vervangen door de Taiwan Relations Act. Washington belooft daarbij Taiwan bij te staan in zijn defensie, onder meer door wapens te leveren, terwijl de Amerikaanse vloot opvallend in de buurt rondtoert. Tegelijk drukt Washington Taipei op het hart Peking niet te provoceren met uitspraken over onafhankelijkheid. Dat is vooral belangrijk sinds de DPP (Democratic Progressive Party) aan het bewind is. Want die DPP staat erg op de soevereiniteit van Taiwan, terwijl het eiland voor Peking slechts een ‘rebellerende provincie’ is.
De grootste oppositiepartij, de Kwomintang (KMT), deelde tot voor kort Pekings stand punt dat Taiwan deel uitmaakt van één China. De Kwomintang, de Nationalisten, waren decennialang almachtig. Zij waren er in 1949 neergestreken na de zege van de Communisten van Mao en werden door een groot deel van de wereld lang erkend als de enige wettige Chinese regering.
De KMT gedroeg zich op het eiland als dictatoriale veroveraar, iets waar onlangs aan herinnerd werd met de herdenking van 28 februari 1947, het begin van de “Witte Terreur”. Taiwanezen waren in opstand gekomen tegen het corrupte repressieve bewind van de KMT; hoe repressief bleek onmiddellijk: in de weken daarop werden tienduizenden Taiwanezen afgeslacht. Bij de herdenking dit jaar werd constant verwezen naar Oekraïne…
Strategisch ambigu
Taipei kijkt nauwlettend toe hoe de wereld reageert op de Russische agressie tegen Oekraïne. Het heeft wel de Amerikaanse toezegging van steun die onder VS-president Donald Trump nogmaals werd benadrukt en door huidig president Joe Biden werd bevestigd. Die heeft dat onder meer extra in de verf willen zetten door voor de eerste keer sinds 1979 op zijn inauguratie van 20 januari vorig jaar de vertegenwoordigster van Taiwan uit te nodigen.
Toch stelt dat Taipei niet echt gerust. De houding van de VS wordt goed samengevat in het concept “strategic ambiguity”: volgens de Taiwan Relations Act heeft de VS-president een optie om desgevallend militair ter hulp te snellen, mits goedkeuring van het Congres. Maar dit is geen “commitment” zoals Biden in oktober vorig jaar verklaarde. Er zijn geen waarborgen. Dat heeft het voordeel van flexibiliteit, maar geeft Taipei dus verre van zekerheid.
Sinds de vernederende afgang van VS en Navo in augustus vorig jaar in Afghanistan, is de twijfel gegroeid aan de Amerikaanse vastberadenheid. Zullen de VS bij een Chinese aanval op Taiwan een rechtstreeks militair conflict met China riskeren – op gevaar af dat dit een nucleair conflict wordt? Of indien ze dat niet doen, even strenge sancties tegen China uitvaardigden als nu tegen Rusland? Wat gebeurt er dan met de nu al volledig door elkaar geschudde wereldorde.
Taiwanees?
Peking heeft natuurlijk wel het voordeel dat het overgrote deel van de wereld zijn soevereiniteit over Taiwan heeft erkend. Dat is historisch en juridisch onbetwistbaar, aldus Pekings stelling. Nu, historisch staat Peking niet sterker dan Poetin waar die beweert dat de Oekraïne als natie een fictie is. Eind 17de eeuw had de Qing-dynastie het nog over Taiwan als “een hoop modder”, volkomen oninteressant. Daar waren eerder enkele duizenden krijgers van de verslagen Ming-dynastie neergestreken. Maar het duurde tot eind 18de eeuw voor er
een grote migratie van Chinezen uit de zuidelijke kustprovincies naar Taiwan kwam en waar clans oorlogen onder elkaar uitvochten, buiten elke belangstelling van Peking.
Pas in 1885 erkende Peking Taiwan als een provincie van het keizerrijk en werd er een gouverneur benoemd. Tien jaar later verloor China het eiland in een oorlog aan Japan. Daar kwam pas in 1945 een eind aan. In 1949 maakten dan de verslagen Nationalisten van Taiwan de Republiek China en hielden de Taiwanezen 40 jaar onder de knoet.
Voelen die Taiwanezen zich vandaag Chinezen? Nee, zegt het Pew Research Center na een uitgebreide peiling en studie. Twee derde, en bij de jongeren meer, zegt zich uitsluitend Taiwanees te voelen; 30 % zegt ‘gemengd Taiwanees-Chinees’ en 4 % uitsluitend Chinees. De meeste Taiwanezen spreken Hokkien, zoals in de kustprovincie Fujian waarvan de meeste Taiwanezen afkomstig zijn.
Het percentage uitsluitend Taiwanees stijgt nog met wat Hongkong overkomt. Peking beloofde vanaf 1979 Hongkong en Taiwan hereniging onder het motto ‘één land, twee systemen’. Maar met de manier waarop Hongkong de voorbije twee jaar onderworpen werd, is er op Taiwan geen kat meer die daar nog waarde aan hecht.
Op eigen kracht
De Amerikaanse paraplu is niet waterdicht, Xi Jinping wil dolgraag de geschiedenis ingaan als de leider die het land heeft herenigd. Dus moet Taiwan op eigen kracht rekenen.
De militaire verhoudingen zijn ontzettend ongelijk, de Volksrepubliek met ca 1,4 miljard inwoners en een economische macht, heeft uiteraard veel meer manschappen en militaire middelen dan een eiland met 24 miljoen inwoners. Taiwan heeft ook wel een sterke economie – alleen al met chipreus TSMC is het een relatieve grootmacht. Maar vergeleken met Oekraïne tegenover Rusland staat Taiwan er nog zwakker voor. Vandaar dat er zo uitgekeken wordt naar het verzet van de Oekraïeners tegen die overmacht.
Niet alleen Taiwan kijkt toe, Peking doet dat natuurlijk ook en zal daar eveneens conclusies uit trekken. Misschien wordt het lot van Taiwan wel in Oekraïne bepaald.
