Taiwan, is dat wel China?

Taiwan is dagelijks nieuws. Militair machtsvertoon en diplomatiek steekspel drijven de spanning op. Komt het tot een oorlog met risico op een mondiale botsing? De Franse president Emmanuel Macron deed zijn duit in het zakje door zijn opinie over Taiwan (geen suivisme tegenover de VS, leve het status quo) te koppelen aan wat hij de dreigende vazalisering van Europa door de VS noemt.

Status quo

Het wordt geen gewoonte, maar laten we Macron voor één keer gelijk geven. Zijn reisgenote Ursula von der Leyen demonstreerde in Peking die aan gang zijnde vazalisering: zij gedroeg er zich als de spreekbuis van Washington, niet van ‘Brussel’. Macron kreeg bakken kritiek over zich van de trouwe “Atlantisten” in Europa, met voorop de Poolse premier Mateusz Morawiecki, onderweg naar Washington.

Macron waarschuwde tegen het opdrijven van de spanning rond Taiwan. China had er intimiderende militaire manoeuvres gehouden; een antwoord op het gesprek in de VS tussen de Taiwanese presidente Tsai Ing-wen en Kevin McCarthy, voorzitter van het Huis van Afgevaardigden.

Maar Macron stak niet weg dat volgens hem ook de VS olie op het vuur gieten. Washington doet er alles aan om in de regio de spanning op te drijven. Met Taiwan zetten de Amerikanen alweer Europa onder druk om de VS zonder aarzelen te volgen in hun kruistocht tegen China. Europa heeft maar te volgen, ook al schiet het ook daar weer – zoals met de sancties tegen Rusland – in eigen voet.

In juli vorig jaar had het bezoek van de McKevin’s voorgangster, Nancy Pelosi, aan Taipei een feller militair machtsvertoon uitgelokt. Nu was de Chinese reactie een steekje minder. Omdat het gesprek nu in de VS was? Of omdat op Taiwan al de campagne is ingezet voor de verkiezingen van begin volgend jaar? Want Peking hoopt dat Tsai’s Democratische Progressieve Partij (DPP) in het zand bijt ten voordele van de Kwomintang.

In de ogen van Peking valt er met die “Nationalisten” beter zaken te doen dan met de DPP die maar al te graag de onafhankelijkheid van Taiwan zou uitroepen, maar dat niet doet – dat is voor de Volksrepubliek de absolute rode lijn. De matiging in de Chinese reactie zou dan de Kwomintang moeten helpen.

Eén natie

Hoe die Kwomintang de relaties met Peking ziet, schemerde onlangs door bij het 12-daags bezoek van Ma Ying-jeou. Ma was president van de “Republiek China” (Taiwan) van 2008 tot 2016. Voor zijn Kwomintang staat de kwestie van hereniging niet ter discussie, die partij is absoluut tegen het idee van een onafhankelijk Taiwan.

In de periode van Ma’s presidentschap waren de relaties met het vasteland veel minder gespannen dan nu. De Kwomintang blijft zweren bij de in 1912 uitgeroepen Republiek China. Ma bracht in Nanjing hulde aan Sun Yat-sen, de ‘Vader van de Republiek’ waarvan de Kwomintang zich als erfgenaam ziet.

Ma wond er tijdens zijn bezoek geen doekjes om, “we zijn allemaal ‘Zhonghua minzu”. Het is een term die voor meerdere interpretatie vatbaar is, maar in de huidige context vooral in de betekenis van ‘gemeenschappelijke natie’ waartoe zowel de inwoners van de Volksrepubliek als Taiwan behoren. Het is een term die president Xi Jinping nauw aan het hart ligt.

Na de Japanse nederlaag in 1945, plaatsten de Geallieerden, in casu de Amerikanen, Taiwan onder het gezag van de regering in Peking, in handen van de Nationalistische Kwomintang. Het begin van “de witte terreur” voor Taiwan. De Taiwanezen herdenken elk jaar op 28 februari het “228 bloedbad”: op 28 februari 1947 onderdrukte de Kwomintang een volksopstand op zeer brutale manier, er vielen tussen 18.000 en 28.000 doden. In 1949 vluchtten de op het vasteland verslagen benden van Chiang Kai-shek met al wat ze hadden kunnen roven, naar het eiland waar ze een zeer repressieve dictatuur vestigden die 40 jaar duurde, de periode van de witte terreur”.

Taiwanees

Ze hielden daar een kwarteeuw met hulp van het Westen de illusie standhouden dat zij de Republiek China waren. Ze maakten brutaal een einde aan lokale Taiwanese culturen en drongen de notie op van ‘Zhongguoren’, behoren tot één Chinese natie.

Mede omdat de term gelinkt wordt aan de Volksrepubliek, beschouwen weinig Taiwanezen zich nog als dusdanig: 3 % volgens recente peiling, tegenover 61 % louter Taiwanees en 33 % beide. Bij de jongeren ligt het percentage uitsluitend Taiwanees nog hoger. De meeste Taiwanezen spreken Hokkien, zoals in de kustprovincie Fujian waaruit de voorouders van de meeste Taiwanezen komen.
De DPP van presidente Tsai Ing-wen beantwoordt aan dat profiel, al zijn veel Taiwanezen tegelijk beducht voor te veel spanning met de Volksrepubliek. Tenslotte heeft zowat iedereen baat bij het huidige status-quo.Want hereniging: welke, hoe? Alle staten die diplomatieke betrekkingen aanknoopten met Peking, herkenden het principe van het ene ondeelbare China, Taiwan dus inbegrepen. Dat was telkens een voorwaarde van Peking.

Hoop modder

De aanspraken van Peking zijn gewoon ingegeven door machtspolitiek. Xi zou liefst de geschiedenis ingaan als de ‘hereniger, maar moet daarvoor dat het status quo, dat zo lang alle partijen tevreden stelde, doorbreken. Washington zegt steeds dat status quo te willen verdedigen, maar zegt dat in dubbelzinnige termen.

Peking heeft dus wel het voordeel dat het overgrote deel van de wereld zijn soevereiniteit over Taiwan heeft erkend. Dat is historisch en juridisch onbetwistbaar, aldus Pekings stelling. Nu, historisch staat Peking niet sterker dan Poetin waar die beweert dat de Oekraïne als natie een fictie is. Eind 17de eeuw had de Qing-dynastie het nog over Taiwan als “een hoop modder”, volkomen oninteressant. Daar waren eerder enkele duizenden krijgers van de verslagen Ming-dynastie neergestreken. Maar het duurde tot eind 18de eeuw voor er een grote migratie van Chinezen uit de zuidelijke kustprovincies naar Taiwan kwam en waar clans oorlogen onder elkaar uitvochten, buiten elke belangstelling van Peking.

Pas in 1885 erkende Peking Taiwan als een provincie van het keizerrijk en werd er een gouverneur benoemd. Tien jaar later verloor China het eiland in een oorlog aan Japan. Daar kwam pas in 1945 een eind aan. In 1949 maakten dan de verslagen Nationalisten van Taiwan de Republiek China en hielden de Taiwanezen 40 jaar onder de knoet.

Hongkong

Tijdens Ma’s recente bezoek aan de Volksrepubliek, gaf de woordvoerster van het bureau voor Taiwanese Zaken in Peking, Zhu Fenglian, een persconferentie: “Taiwan zal na de hereniging met het vasteland mogelijk een ander sociaal systeem houden. Als de soevereiniteit, veiligheid en belangen inzake ontwikkeling van China gewaarborgd blijven, kan dat zonder problemen. De levenswijze van Taiwan zal dan volledig worden gerespecteerd, privé-eigendom, religieuze overtuigingen en wettige rechten en belangen van Taiwanese landgenoten zullen volledig worden bescherm”’.

Het probleem is alleen dat de Taiwanezen dat niet geloven. Ze zien wat er in Hongkong is gebeurd, hoe een wet op nationale veiligheid alles onder controle van Peking brengt. En dat wekt zeker geen vertrouwen.
Dan maar zweren bij het status quo dat iedereen goed uitkomt. Hoe lang is dat vol te houden? Veel hang af van wat er verder binnen de Volksrepubliek gebeurt en hoe de Sino-Amerikaanse relatie evolueert. En vooral dat laatste gaat gene goede kant op. Macrons waarschuwing tegen Europees suivisme is volkomen op haar plaats.