Een nieuw rapport van Oxfam vestigt de aandacht op landroof en het tempo waaraan wereldwijd grond van eigenaar verandert. Vaak benadeelt dit de lokale gemeenschappen die– soms op gewelddadige wijze – hun huis en bestaansmiddelen kwijt raken. Focus op Oeganda.
Lees het volledige rapport op www.ikgroeimee.be (Engelstalig).
In haar rapport Land and power onthult Oxfam de eerste resultaten van een nieuw onderzoek. Blijkt dat er sinds 2001 227 miljoen hectare land verkocht, verhuurd of in concessie gegeven werd aan voornamelijk internationale investeerders. Hoewel die grondtransacties allesbehalve transparant verlopen, stootten vergelijkende studies toch op 1.100 transacties voor een totaal van 67 miljoen hectare grond. De helft van deze transacties vindt plaats in Afrika. Het zou daarbij gaan om een oppervlakte zo groot als Duitsland(1).
Deze stormloop op landbouwgrond komt voort uit een drang om de voedselexport op te drijven, (niet-duurzame) doelstellingen te halen op het vlak van biobrandstoffen of uit winstbejag te speculeren op grond. Heel wat grondtransacties zijn in feite ‘landroof’: ze houden op geen enkele manier rekening met de rechten en noden van de bewoners én beroven hen van hun huis en het stuk land waarop ze hun voedsel verbouwen om in hun levensonderhoud te voorzien.
Het rapport van Oxfam beschrijft de rampzalige gevolgen van landroof op gemeenschappen in Oeganda, Zuid-Soedan, Indonesië, Honduras en Guatemala. Het is een onderdeel van de internationale campagne ‘GROEI. Voedsel. Leven. Aarde.’ waarmee Oxfam ijvert voor een toekomst waar iedereen genoeg te eten heeft.
De stijgende vraag naar voedingsmiddelen, de versnellende klimaatverandering, de schaarse watervoorraden en de massale teelt van niet-voedingsgewassen zoals biobrandstoffen betekent dat de druk om de gronden in handen te krijgen nog toeneemt. En de vrouwen, die in bepaalde arme landen tot 80 % van het voedsel produceren, zijn over het algemeen het meest kwetsbaar, want ze hebben amper grondrechten.
“Door het weergaloze tempo waaraan grondtransacties plaatsvinden en de groeiende concurrentie voor landbouwgrond komen vele achtergestelden in de wereld er nog berooider vanaf. Investeerders vechten onderling om de gronden maar houden absoluut geen rekening met de mensen die ze bewerken en op de gronden zijn aangewezen om te overleven”, aldus Joris Rossie, gedelegeerd bestuurder van Oxfam-Wereldwinkels.
22.500 Oegandezen verdreven… voor plantages
In Oeganda stelt het Oxfam-onderzoek vast dat minstens 22.500 mensen hun huis en grond hebben verloren om plaats te ruimen voor een Brits houtbedrijf, de New Forests Company (NFC). Vele verdrevenen vertelden dat ze met geweld hun huis werden uitgezet en met lege handen achterbleven, zonder voedsel en zonder geld om hun kinderen naar school te sturen. Ondanks gerechtelijke bevelen tegen het bedrijf bevestigen ooggetuigen dat werknemers van het bedrijf aan de uitzettingen hebben deelgenomen. NFC ontkent echter elke betrokkenheid.
“Al onze aanplantingen werden met de grond gelijk gemaakt en al onze bezittingen zijn we kwijt”, getuigt Christine, een Oegandese producente van rond de veertig. Vóór ze van haar land verdreven werd, woonde ze in het district Kiboga. “Tot op de dag van vandaag weigeren ze ons door te laten om de spullen op te halen die we moesten achterlaten …”
Volgens Stefaan Declercq, algemeen secretaris van Oxfam-Solidariteit, “toont dit Oegandese geval duidelijk aan dat de landroof ontsnapt aan de maatregelen die bedoeld zijn om de kwetsbare bevolking te beschermen. De uitzettingen gebeuren zonder enige vorm van overleg of vergoeding en treffen duizenden mensen. De New Forests Company doet zich voor als een ethisch bedrijf dat de internationale normen respecteert. Het moet deze klachten echter dringend onderzoeken. Het is onaanvaardbaar dat bedrijven de schuld afschuiven op de overheid. Ze moeten respect tonen voor de noden en rechten van de gemeenschappen die met de gevolgen van hun investeringen moeten leven.”
Winst versus ontwikkeling
Oxfam roept investeerders, overheden en internationale organisaties op om het stoppen van landroof boven aan hun agenda te plaatsen. Het huidige beleid en de bestaande wetgeving moeten aangepast worden: zij bieden te weinig garanties voor overleg en een gelijkwaardige behandeling van de lokale gemeenschappen. Ook met de geldende internationale verplichtingen in het kader van grondonderhandelingen met investeerders kunnen vragen gesteld worden.
Overheden en bedrijven moeten elke nieuwe poging tot landroof tegengaan:
- Overheden mogen niet door de knieën gaan voor investeerders. Ze moeten voorrang geven aan de bestaande rechten inzake grondgebruik, zonder zich daarbij te beperken tot het wettelijk landbezit of officiële eigendomsrechten.
- Overheden én bedrijven moeten erkennen dat vrouwen over gelijke grondrechten beschikken en erop toezien dat alle landbouwinvesteringen de lokale gemeenschappen ten goede komen.
- Tegelijkertijd is het hoogdringend iets te doen aan de schade die landroof al veroorzaakt heeft, meer bepaald in Oeganda.
- De massale ontwikkeling van biobrandstoffen verergert de stormloop op landbouwgronden. Er moet afgestapt worden van het niet-duurzame beleid dat deze trend in de hand werkt. Ook de Europese doelstelling om tegen 2020 10 % van het energiegebruik in het transport uit hernieuwbare energie te halen, valt hieronder.
Ondertussen zou het Comité voor Voedselzekerheid van de VN alvast een eerste belangrijke stap kunnen zetten op zijn vergadering volgende maand in Rome, door geloofwaardige richtlijnen aan te nemen over grondbezit ten gunste van armen en vrouwen.
(Uitpers nr. 135, 13de jg., oktober 2011)
