Het Europees Vakverbond is geschokt door recente arresten van het Europees Hof van Justitie, en verontrust door de wildgroei van onzekere arbeidscontracten. Op 5 april betoogt het EVV in de Sloveense hoofdstad Ljubliana voor meer koopkracht. Toch blijft het afwachten of het tot een frontale confrontatie komt tussen de vakbonden en het neoliberaal beleid van de Europese Unie.
Het Europees Vakverbond (EVV) is geschokt door de arresten van het Europees Hof van Justitie in de zaken Laval en Viking. Het Europees Hof maakt het stakingsrecht en het recht op collectieve actie ondergeschikt aan de “fundamentele vrijheden”, meer bepaald aan het vrij verkeer van diensten(1). Daarmee zet het Hof de deur wagenwijd open voor sociale dumping. Bovendien interpreteert het Hof de uitzenddrichtlijn op een zeer beperkende wijze(2). Er zitten nieuwe arresten van het Europees Hof in de pijplijn, die een duidelijker beeld zullen geven van de opgelopen schade(3).
Het Uitvoerend Bestuur van het EVV kwam op 4 maart bijeen om de gevolgen van deze arresten te bespreken. Het eist de toevoeging aan de verdragen van een “Clausule voor de sociale vooruitgang”, een soort plechtige verklaring die bevestigt dat de sociale grondrechten voorrang hebben of alleszins niet ondergeschikt kunnen worden aan de interne marktregels van het vrij verkeer. Het is echter niet duidelijk hoe de Europese vakbond hoopt nog vóór de ratificatie van het Verdrag van Lissabon een dergelijke clausule te laten opnemen die dezelfde rechtskracht heeft als de verdragen.
Koopkracht
De Europese vakbondskoepel gaat ook voor meer koopkracht. Op 5 april wordt betoogd in de Sloveense hoofdstad Ljubljana om te protesteren tegen loonmatiging en de daling van het aandeel van de lonen in het nationaal inkomen, tegen de buitensporige inkomens van topverdieners, en tegen de aanhoudende kloof tussen de lonen van mannen en vrouwen. Het EVV eist naast een algemene verhoging van de koopkracht waardige minimumlonen in alle Europese landen en een verkleining van de loonkloof tussen de lidstaten. Ook in de openbare diensten moet de koopkracht omhoog.
De Europese betoging valt samen met een vergadering in Ljubljana van de Europese ministers van Financiën en de Europese Centrale Bank (ECB) over de financiële crisis. Het zit de syndicalisten hoog dat de ECB strak vasthoudt aan haar anti-inflatoir beleid terwijl een economische recessie om de hoek loert(4).
Stoïcijns doof
Maar de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders in maart in Brussel liet aan duidelijkheid niets te wensen over(5). In de besluiten leest men niet één enkele hint dat de eisen van de vakbonden gehoord werden. Integendeel, zonder omwegen hebben de Europese leiders hun bedoeling duidelijk gemaakt de dreigende crisis uit te spelen tegen de eisen van de vakbonden(6).
Ook aan de onrust van de vakbonden over de wildgroei van onzekere of ‘precaire’ arbeidsrelaties hebben de Europese leiders geen boodschap. De Europese Raad herhaalt onverstoord dat in de EU de laatste twee jaar 6,5 miljoen nieuwe banen werd geschapen. Nochtans heeft het EVV in de aanloop naar de Raad een gedetailleerde studie gepubliceerd, waaruit blijkt dat de kwaliteit van deze jobs veel te wensen overlaat. Het blijkt zelfs dat de tewerkstelling in Europa uitgedrukt in voltijdse banen tussen 2001 en 2006 nauwelijks gestegen is, van 28,2 naar 58,9%. De Europese “jobcreatie” bestaat er met andere woorden vooral in dat één baan in twee halftijdse en onzekere banen wordt gesplitst. Wat de Europese leiders betreft had de Europese vakbond haar studie even goed als toiletpapier kunnen gebruiken, want op geen enkele manier wordt van de syndicale opmerkingen zelfs maar nota genomen(7).
Nochtans hebben de vakbonden aardig wat troefkaarten in handen. Er komt een wereldwijde economische crisis aan, op gang gebracht door de gevolgen van het neoliberaal beleid in het financiële hart van het wereldkapitalisme. Daar zitten de mensen die de laatste decennia steeds meer macht naar zich hebben toegetrokken, en dit verzilverd hebben in buitensporig hoge rijkdom voor zichzelf. Zij zijn verantwoordelijk voor de ellende, en dit is geen geheim meer, integendeel, het is elke dag voorpaginanieuws. Dat wordt nog versterkt door de affaires van grootschalige fraude zoals ditmaal het Liechtensteinschandaal. De vakbonden staan dus sterk om een fundamentele kentering van het beleid te eisen, en de confrontatie aan te gaan met het neoliberalisme van de Europese Unie op basis van een democratisch en sociaal platform.
Hoelang gaan de vakbonden nog over zich heen laten lopen? Zij zijn duidelijk ongerust, zelfs geschokt. Maar zal dit voldoende zijn, of zullen de sociale eisen als puntje bij paaltje komt als vanouds moeten wijken voor het hogere belang van de uitbouw van een Europese wereldspeler?
Ander nieuws uit de Europese Unie
Binnenmarkt
Friends of the Earth en andere milieuorganisaties verwittigen in een rapport dat de nanotechnologie(8) steeds meer verspreid raakt, en ondermeer gebruikt wordt in de productie van voedsel, terwijl het toezicht en de reglementering ter zake in de EU achterop lopen(9). De Europese Commissie echter denkt dat het volstaat de bestaande regels beter toe te passen.
Klimaatbeleid en duurzame energie
Op de Europese Raad in maart bespraken de Europese staatshoofden en regeringsleiders het klimaatbeleid.
Een jaar geleden legden de Europese leiders klimaatdoelstellingen vast, en in januari zette de Europese Commissie die om in meer concrete voorstellen(10). Op de Europese Raad in maart werd nu afgesproken eind 2008 spijkers met koppen te slaan. Er liggen nog heel wat heikele problemen op de onderhandelingstafel: wat als bedrijven die veel energie verbruiken andere continenten opzoeken met soepeler emissienormen? Wat met de biobrandstoffen(11)? Is kernenergie een duurzaam alternatief? Is het een goed idee de btw op milieuvriendelijke producten te verlagen? En hoe moet de last om de gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken verdeeld worden over de lidstaten en de industriële sectoren?
Op de lentetop werd alvast afgesproken dat Europese industrieën beschermd zouden worden als zou blijken dat concurrenten buiten de EU voordeel halen uit het feit dat zij niet met soortgelijke klimaatmaatregelen worden geconfronteerd. In dat geval krijgen sectoren zoals staal, cement, papier en aluminium gratis emissierechten. De Europese Commissie wilde niets vastleggen zolang niet duidelijk is welke richting de internationale klimaatonderhandelingen uitgaan, maar Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk, Italië en Tsjechië eisten nu reeds waarborgen(12).
Het Europees Vakverbond maakte vóór de top nog eens de syndicale standpunten bekend. Het eist ondermeer “overgangsprogramma’s voor een faire tewerkstelling”, om in overleg met de vakbonden de gevolgen van klimaatmaatregelen voor de tewerkstelling planmatig en gericht op te vangen. Het EVV is bezorgd dat het “ontbundelen” van de elektriciteits- en gasnetwerken de energieveiligheid van Europa verzwakt. Het wil ook beletten dat klimaatmaatregelen enkel leiden tot delocalisatie van vervuilende industrieën, en eist daarom corrigerende mechanismen voor de import.
De Hoge Vertegenwoordiger voor het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid Javier Solana en Eurocommissaris voor buitenlandse betrekkingen Benita Ferrero-Waldner lieten ook van zich horen. In een gemeenschappelijk document pleiten zij ervoor de risico’s van de opwarming van de planeet op te nemen in het militair denken van de EU.
Economisch en monetair beleid
In Duitsland is een enorm schandaal losgebarsten toen bleek dat honderden rijke inwoners de belasting oplichten met steun van een bank in Liechtenstein. De grote baas van Deutsche Post was het eerste ‘slachtoffer’. Hij moest aftreden. Het schandaal deint nu uit naar andere lidstaten. Attac Duitsland reageerde gevat op de ontwikkelingen(13).
Het schandaal verhoogde ook de druk op de EU om toch eens iets te gaan doen aan de massale fiscale fraude en ontwijking door de rijken in Europa.
Duitsland alleen al zou door fraude en ontwijking 30 miljard euro per jaar verliezen.
Eerder werd in Europa afgesproken dat lidstaten ofwel elkaar informatie doorgeven over spaargelden van niet-ingezetenen, ofwel zelf deze spaargelden belasten en de opbrengst doorstorten naar het thuisland van de spaarder. Luxemburg, Oostenrijk en België kozen voor deze laatste oplossing om hun bankgeheim te beschermen. Duitsland wil nu strengere maatregelen, en niet alleen voor spaargelden. Maar Luxemburg en Oostenrijk werken weer tegen, zoals steeds in naam van het heilige bankgeheim. België zou zich bij monde van Didier Reynders soepeler opstellen, maar volgens een krantenbericht is dit maar een schijnmanoeuvre(14).
De rijken lijken de EU alvast niet te vrezen, want de bank in Liechtenstein die het middelpunt vormt van het schandaal meldde dat spaarders slechts verwaarloosbare sommen hadden teruggetrokken.
Er komt een Europees Instituut voor Innovatie en Technologie (EIT). Commissievoorzitter Barroso wilde aanvankelijk een echt Europese centrum, met een eigen campus en een budget van 2,3 miljard euro. Maar de plannen werd teruggebracht tot bescheidener proporties: het EIT wordt een netwerk tussen bestaande onderzoekers, universiteiten en instituten, met een jaarbudget van 309 miljoen euro.
Het plan een Europees alternatief te lanceren voor Google is gestrand op meningsverschillen tussen Frankrijk en Duitsland, die nu elk hun eigen project uitwerken, respectievelijk Quaero en Theseus. Het Quaero-project ligt naar verluidt helemaal stil.
Politie en justitie
De Europese Commissie was behoorlijk geïrriteerd toen de Verenigde Staten met allerlei lidstaten apart onderhandelden over veiligheidsmaatregelen als voorwaarde om visumvrij reizen naar de VS voor reizigers uit deze landen mogelijk te maken. Burgers uit de twaalf landen die in 2004 en 2007 bij de EU kwamen, met uitzondering van Slovenië, kunnen nog niet zonder visum naar de VS.
Tsjechië tekende een apart akkoord met de VS, gevolgd door Estland en Letland, terwijl er ook onderhandeld werd met Litouwen, Hongarije en Slowakije. Uiteindelijk werd afgesproken dat de VS zich tot de EU zouden richten voor die aspecten waarvoor de EU bevoegd is, maar de VS houden vol dat de afschaffing van de visumplicht lidstaat per lidstaat wordt bekeken.
Buitenlands- en veiligheidsbeleid
De Franse president Nicolas Sarkozy en de Duitse kanselier Angela Merkel hebben hun dispuut over de Unie voor het Middellandse Zeegebied bijgelegd. Sarkozy had dit initiatief buiten de EU om gelanceerd tot grote irritatie van Angela Merkel. Er bestaat immers reeds een instrument voor de samenwerking tussen de EU en de landen rond de Middellandse Zee, het zogeheten Barcelona-proces, waarvan Duitsland een belangrijke geldschieter is. Het initiatief van Sarkozy voorzag voor EU-lidstaten die niet aan de Middellandse Zee liggen, zoals Duitsland, slechts een tweede rangsrol.
Het compromis houdt in dat alle 27 lidstaten betrokken worden bij de Unie voor het Middellandse Zeegebied, zodat het een middel wordt om het Barcelona-proces uit het slop te halen. Maar Sarkozy sleepte uit de brand dat het voorzitterschap van deze Unie wat Europa betreft voorbehouden wordt aan een land dat grenst aan de Middellandse Zee. De directeur van het permanent secretariaat daarentegen zal aangeduid worden door de 27 lidstaten.
In Servië komen er parlementsverkiezingen, waarschijnlijk op 11 mei. De regering viel over onenigheid over de gevolgen van de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo voor de relaties met de EU. In Servië kan geen enkel politicus het zich veroorloven de onafhankelijkheid van Kosovo te aanvaarden. Vandaar dat Boris Tadic, de Servische president en een grote voorstander van de EU er de volgende draai aan geeft: “Ik ben er ook van overtuigd dat we ons Kosovo voor onafhankelijkheid zullen behoeden juist door lid te worden van de Europese Unie”. Elders zei hij: “Indien we lid worden van de EU dan kunnen we ervoor zorgen dat deze schurkenstaat (Kosovo) nooit lid wordt van de EU”. In de EU werd niemand bereid gevonden hun vriend Tadic openlijk tegen te spreken!
(Uitpers, nr 97, 9de jg., april 2008)
Dit artikel werd afgesloten op 26 maart 2008. Het is de tiende aflevering van onze kroniek over de Europese Unie. Sinds juni 2007 vatten we maandelijks in Uitpers de belangrijkste actualiteit van de Europese Unie samen. De informatie steunt op www.euobserver.com, de websites van de Europese instellingen, de kranten en de activiteit van de Europese sociale bewegingen.
Voetnoten:
(1) Voor een gedetailleerde bespreking van deze arresten, zie onze rubriek in Uitpers nr. 93 van januari 2008. Op de website van het EVV vind je (in het Frans en in het Engels) een interessante bespreking van de arresten met een situering in de Europese juridische context: http://www.etuc.org/r/1233
(2) De uitzendrichtlijn waarborgt een aantal rechten aan uitzendarbeiders die van de ene lidstaat naar de andere worden uitgezonden. Volgens het Hof gaat het niet om minimale rechten, maar om maximale rechten. Vakbonden hebben niet het recht door collectieve actie bijkomende rechten af te dwingen indien dit een ongeoorloofde belemmering vormt voor het vrij verkeer van diensten.
(3) Een eerste hangende zaak is Dirk Rüffert versus Land Niedersachsen, C-346/06. Het arrest wordt verwacht op 4 april 2008. Inzet is de verhouding tussen de minimumlonen vastgelegd bij een algemeen verbindend verklaarde cao in de bouw in Duitsland, en hogere cao-lonen die gelden voor alle werknemers in Neder-Saksen. Kan een aanbesteding door de overheid deze laatste lonen opleggen aan een Poolse onderaannemer, of moet de overheid genoegen nemen met de minimumlonen van de bouwsector?
Een tweede hangende zaak is Europese Commissie versus Luxemburg, C-319/06. De uitzendrichtlijn bepaalt welke sociale normen de overheid kan opleggen aan uitzendkrachten uit een andere lidstaat. De overheid kan volgens artikel 3.10 van de uitzendrichtlijn bijkomende normen opleggen indien dit gerechtvaardigd is door overwegingen van openbare orde. Volgens de Commissie heeft Luxemburg deze bepaling te ruim geïnterpreteerd (bron: EVV).
Documenten over deze hangende geschillen op http://curia.europa.eu/index.htm , zoeken op zaaknummer.
(4) De ECB wil beletten dat de prijsverhogingen leiden tot hogere looneisen: met hoge interestvoeten wordt de economische groei ingeperkt, zodat de vraag naar arbeidskrachten de positie van de vakbonden in loononderhandelingen niet versterkt. De sterkste economische sectoren in Europa kunnen de hoge interestvoeten en de sterke Euro die er het gevolg van is, dragen. De Duitse export blijft groeien. Duitsland blijft allicht ook in 2008 wereldkampioen export, omdat de dure euro gecompenseerd wordt door loonmatiging, productiviteit, delocalisatie van sommige activiteiten, goedkope import van grondstoffen en energie, en nieuwe exportmarkten. Zie hierover Mark Landler, “Europe learns to live with almighty euro”, in the International Herald Tribune van 19 maart. De minder competitieve sectoren in Europa worden door dit beleid uitgezuiverd, en de arbeidsbeweging blijft onder druk om loonmatiging en flexibiliteit te aanvaarden.
(5) De besluiten in het Nederlands vind je terug met de volgend link: http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/nl/ec/99413.pdf
(6) Letterlijk klinkt het zo: “In de huidige omstandigheden baren de overmatige wisselkoersschommelingen ons zorgen. Daarom is het des te belangrijker dat de Unie zelfvoldaanheid vermijdt en steun verleent aan hervormingsinspanningen die berusten op de onverkorte uitvoering van de nationale hervormingsprogramma’s en de geïntegreerde richtsnoeren voor groei en werkgelegenheid. De voltooiing en de verdieping van de interne markt moeten worden voortgezet. Het economische en financiële beleid moet nauw worden gecoördineerd en toegesneden zijn op het waarborgen van macro-economische stabiliteit, het benutten van de door de mondialisering geboden kansen en het aanpakken van de andere uitdagingen, zoals de vergrijzing, de klimaatverandering en de energieproblematiek.” Kortom: meer neoliberalisme om de gevolgen van het neoliberalisme op te vangen. De Europese Raad noteert de stijgingen van de voedsel- en energieprijzen, en meent dat “beleidsmaatregelen die verstorend werken en de nodige aanpassingen door de economische actoren in de weg staan, moeten worden voorkomen”. Er komt een “vijfde vrijheid” om een interne markt voor kennis, wetenschap en technologie uit te bouwen. De “externe dimensie” van de Lissabonstrategie, lees de mondialisering gestoeld op vrijhandel, moet worden “versterkt”. De Europese Commissie moet een inventaris maken van de geschoolde arbeidskrachten die de EU tegen 2020 nodig zal hebben, om op basis daarvan “een gemeenschappelijk beleid inzake immigratie” uit te werken (hier dus geen “open grenzen”, maar afromen van geschoolde arbeidskrachten uit het Zuiden).
(7) De syndicale studie vind je via http://www.etuc.org/IMG/pdf_PRECARIOUS_WORK_IN_EUROPEupdate-kh1.pdf
(8) Het werken met zeer kleine materialen, op het niveau van atomen en molecules
(9) Het rapport staat op
http://nano.foe.org.au/node/219(10) Zie Uitpers nr. 84 van maart 2007 ‘Energie wordt belangrijk thema op lentetop EU’, en de ‘kroniek van de Europese Unie’ in Uitpers nr. 94 van februari 2008 over de voorstellen van de Europese Commissie.
(11) Over biobrandstoffen, zie Uitpers nr. 89 van september 2007.
(12) In het verleden bleken gratis emissierechten een winstgevend zaakje, omdat sectoren die er meer kregen dan nodig ze konden doorverkopen.
(13) Een verslag vind je op de site van Attac Vlaanderen
http://vl.attac.be/article1063.html(14) Volgens De Standaard van 5 maart zou Reynders als voorwaarde voor toegevingen geëist hebben dat de informatie-uitwisseling werkt, terwijl hij goed weet dat die niet werkt omdat met name Groot Brittannië geen informatie doorgeeft om de eigen belastingparadijzen in het Kanaal te beschermen.
