Negen juni was geen zwarte zondag en toch weer wel. Wanneer in Vlaanderen, maar ook in Frankrijk, Italië, Spanje, Duitsland, Oostenrijk, Nederland, Polen, Tsjechië, Slovakije en Hongarije uiterst rechts succes boekt, is dat zorgwekkend.
De analyses lopen uiteen. Het ver-van-mijn-bed-Europa, hoewel dat makkelijker tot niet-participatie dan tot een proteststem leidt. De ‘achterstelling’ van het platteland, wat al tot uiting kwam in de boerenprotesten. De angst voor migratie en ‘omvolking’, hoewel rechtse stemmen vaak komen uit steden en gemeenten waar nog nauwelijks een migrant of vluchteling te zien was.
Angst speelt beslist een grote rol, en die angst wordt aangewakkerd door wie er garen kan bij spinnen. De angst ligt echter ook voor de hand. Er was al de angst voor de ‘mondialisering’ omdat die kan leiden tot werkloosheid. Of moeten wij soms aan Chinese lonen gaan werken? Neen, maar er is wel een loonnorm in ons land. En de index wordt bedreigd. En de bushaltes verdwijnen, net als de geldautomaten en de openbare diensten. Klik één, klik twee, hoe kom je nog in contact met een dienst die je echt nodig hebt? De dokter en de medicijnen worden duurder. Wonen is al onbetaalbaar. Hoe moet het dan morgen? En dan nog een klimaatcrisis er bij?
Mensen, overal ter wereld en in alle tijden, hebben bescherming nodig. Dat is een kerntaak van elke overheid, van de lokale baron tot de democratische Staat. Die bescherming kan slechts op twee manieren gegeven worden.
Ofwel met een verzorgingsstaat, met economische en sociale rechten, met openbare diensten, gezondheidszorg, onderwijs, openbaar vervoer en sociale woningen. Met werk en decente lonen. Met een echt ontwikkelingsbeleid en hoop voor het Zuiden en een menswaardige opvang en insluiting voor wie naar hier komt. Met een rechtsstaat, vrijheid, emancipatie en sociale mobiliteit.
Als die zaken verdwijnen zullen mensen kiezen voor de tweede manier om bescherming te krijgen. Met gesloten grenzen. Met repressie door de politie van stakingen en betogingen. Met onderdrukking en geweld door het leger. Met bescherming van die ‘hoeksteen’, de familie, tégen homo’s en lesbiennes en tégen migranten. Vrouwen worden moeders en abortus mag niet. Vóór de sociale orde. Alles en iedereen op zijn onveranderlijke plek.
Het neoliberalisme wil best voor die eerste soort van bescherming kiezen, en denkt dat dit kan door de markt te laten spelen. Dat lukt niet, en dus komt de tweede vorm van (valse) bescherming aan bod, met hulp van de behoudsgezinde krachten die daarvoor nodig zijn.
Dit is de deur die vandaag wijd open staat voor uiterst rechts, voor fascisme en/of voor anti-moderniteit.
Dit is de keuze waar we vandaag voor staan. Het is de fundamentele keuze tussen het wel degelijk bestaande links of rechts. Wat gefaald heeft is het neoliberalisme omdat de markt geen bescherming kán bieden.
Sociale rechtvaardigheid, met een strijd tegen armoede én tegen ongelijkheid, met een brede verzorgingsstaat, is de beste manier om uiterst rechts af te blokken. Met humanisme. Democratie en politieke rechten, mensen hebben er geen boodschap aan als het brood op de plank ontbreekt.