Op maandag 28 april viel in heel het Iberische schiereiland om 12u36 de stroom eensklaps uit. Als getroffen door een enorme blikseminslag ondergingen Spanje en Portugal instant de onmiddellijke impact van cero electricidad. Mensen die op dat moment met de trein of metro reisden of zich in een lift bevonden belandden in claustrofobische situaties. Ziekenhuizen schakelden over op generators, de industrie viel plat, miljoenen kleinhandelaars werden getroffen, elektronisch betalen werd onmogelijk, de horecasector ging op halve kracht verder of sloot de deuren, en in de grootsteden zorgden de uitgevallen verkeerslichten voor enorme verkeerschaos. De mobiele data, waarop massaal werd overgeschakeld door de uitval van de wifi, spartelde met de minuut meer tegen. Communiceren of zich informeren werd uiterst moeilijk. Bijna 60 miljoen mensen nam vorige maandag noodgedwongen een zeer bijzondere proef op de som: de uitdaging van het leven zonder elektriek. En dat deden ze geweldig goed: keurig, solidair, geduldig.
Toen het licht uitviel reden wij Barcelona binnen. Het was een klare lentedag. Om 13 uur hadden we in boekhandel La Central een afspraak. Daar lagen de boeken in het halfduister en bediende het café op half vermogen. Koffie was niet verkrijgbaar. Onze afspraak daagde niet op. Er viel een berichtje binnen: de verkeerslichten doen het niet, ik sta in de file. En wat later: sorry, ik geraak er niet. Het liep tegen twee uur aan, lunchtijd voor de Spanjaarden. Het interieur van het café van ons terrasje oogde donker. Er viel maar net genoeg natuurlicht binnen om de gasten te kunnen bedienen, toch laveerden de obers gejaagd en soepel als vanouds tussen de tafels. Tussen de zaal, toog en keuken werd luid met elkaar gecommuniceerd. Ook dat is regel in Spanje. Ware het niet dat er geen koffie geserveerd werd, er geen televisies aanstonden, er alleen cash werd betaald een toiletbezoek een gitzwart risico op eigen verantwoordelijkheid bleek, leek er niet zoveel aan de hand. Een stroompanne in de wijk die zo is opgelost, werd gezegd. Een fait-divers die hoort bij de complexiteit van een grootstad.
Terug aan de parking sprak een oudere Spaans dame ons aan. Of we twee meiden die ze net wat eten en drinken had gekocht naar de voorstad Terrassa konden brengen. Ik vroeg een woordje uitleg. Heel Europa was zonder stroom was gevallen, vertelde ze. En dat het chaos en paniek troef was en we elkaar moesten helpen. In de auto zetten we de radio aan. Niet heel Europa, wel het hele Iberische schiereiland, ook eventjes Frankrijk en Noord-Italië. Een man opende op eigen kracht de parkingbareel. Langzaam reden we de stad uit. Aan elk kruispunt hetzelfde gedisciplineerde tafereel. Tien meter doorrijden, dan spontaan voorrang geven aan de andere richting. Een zichzelf regulerend verkeer, ongezien hoffelijk. Aan de bushaltes massa’s mensen. Sommige hielden een blad of karton vast met hun bestemming. Het radionieuws schiep een beeld van absolute chaos, evacuaties en noodsituaties. Dat was niet hoe wij het ervaarden, maar individuele percepties bieden zelden een breedbeeld. En reporters begeven zich het liefst in het oog van de storm, waar de dramatische ladingen van gebeurtenissen voor het rapen liggen.
Op de radio gebood premier Sánchez het volk tot orde en kalmte. De prioriteit lag bij het reanimeren van de stroomvoorziening voor de nacht zou inslaan. De grote ‘hoe kan dit gebeuren-vraag’ die op ieders lippen hing, zou onderzocht en beantwoord worden. De bevolking wachtte het pikkedonker niet af en schafte zich proactief kaarsen, zaklampen, batterijen, radiotransistors en zelfs campinggasvuurtjes -en oventjes aan. Een hoogdag voor de survivalkit die de laatste tijd zo vaak in een andere context in het nieuws komt. Bij zonsondergang liepen de straten leeg en werden in miljoenen woonkamers kaarsjes aangestoken, de juiste FM-golven gezocht en de avondmaaltijden zo goed en zo kwaad als mogelijk voorbereid. Wie kon had het gezellig en knus. En toen flipte het licht weer aan. Hierover had de premier woord gehouden. De reparatie-efficiëntie was een sterk staaltje technische hoogstand. Tegen 10u ´s avonds kon het hele land de kaarsen uitblazen en zich voor de buis nestelen. Op alle zenders brachten journalisten en reporters de anekdotiek van een halve dag zonder stroom. Ze noemden het historisch en apocalyptisch. De meerderheid van de bevolking had het zo niet ervaren, maar verlangde wel naar een sluitend, transparant en geloofwaardig antwoord op de ‘hoe kan dit gebeuren-vraag’.
De nachtrust bood premier Sánchez een prachtige kans om bij dageraad de onderdanen weder respect te tonen voor hun voorbeeldige gedrag. Een welgemeende gracias en een geloofwaardige uitleg met een vleugje mea culpa in naam van de hele regering en de centrale netwerkbeheerder Red Eléctrica zou voldoende geweest zijn om de volksfantasie in te tomen en de duivels op afstand te houden. Met een paar wattages nederigheid, dankbaarheid en eerlijkheid zouden de Spanjaarden vrede genomen hebben met het onwaarschijnlijke: dat zelfs een perfect technisch systeem niet feilloos is. Want het volk begrijpt het gevoel van de minimale kansen, ten goede en ten kwade. Daarom blijven ze lottobiljetten kopen en vliegtickets boeken. Maar het wil niet belazerd worden, onderschat worden of afgewimpeld worden. De Spanjaard is van nature sociaal en hulpvaardig, maar daarom politiek niet onderdanig. Premier Sánchez miste zijn matchballen door te weinig rekening te houden met de organische discrepantie tussen de Spanjaarden als gemeenschapswezens en politieke wezens. Zijn uitleg ontbrak de empathie die nodig is om geloofwaardig te klinken en te connecteren met de gemeenschap. De premier verstopte zich achter de valse neutraliteit van de technische verklaring, oordeelde El País journaliste Máriam Martínez-Bascuñán. Zo een aanpak mist meestal de politieke legitimiteit om prangende volksvragen te beantwoorden. De ene vindt het antwoord dan te vaag, de andere veel te complex en nog een andere pure arrogantie. ‘Het probleem van het managen van een crisis is niet zozeer of men technische details kan geven of niet, maar wel hoé die gecommuniceerd worden. Alleen als ze vertrouwen schept, kan de stem doordringen en de boodschap circuleren. Zo niet maakt het niet uit of die waar is’, besloot Martínez-Bascuñán. Overmatig rationeel omgaan met sterk emotioneel geladen ervaringen ondermijnt paradoxaal genoeg de garantie dat mensen de rationele logica gaan aanvaarden. Zo verdwijnt de waarheid in het sop van achterdocht en twijfel die anderen met gemak en eenvoudige taal voeden. Dit gaf Sanchez´ rivaliserende spelers vrij pad om andere scenario’s uit te schrijven, aanvallen te lanceren, wantrouwen te creëren en het volk politiek op te jutten of totaal onverschillig te maken. En die kans lieten ze niet liggen.
Respect en empathie
Vier dagen na de grote stroomuitval publiceerde El País een column met de ondertitel: In geval van een crisis zoals die van maandag, vragen de burgers om een Staat die om hen geeft; dit is niet het moment om te ruziën. Na de noodlottige gebeurtenissen in Valencia tijdens de storm Dana in oktober 2024, waarbij een te trage overheidsinterventie het dodental mee de hoogte in joeg, barstte een politiek gevecht los over de verantwoordelijkheden terwijl de lijken nog niet stijf waren en de kerkhoven nog blank lagen. Het was een zoveelste getuigenis van een fundamenteel gebrek aan politiek respect en empathie terwijl het volk bloedt en huilt. Niet de drama’s op zich, maar het onbegrensde en ongefilterde cynische egoïsme waarmee politieke leiders hun hachje proberen te redden of de eigen ideologische kaarten proberen uit te spelen, duwt de Spanjaarden weg van de politiek en ondermijnt hun identificatie met burgerschap. Wat overblijft is verweesde troost in en hulp aan elkaar, een netwerk dat telkens zich een drama voordoet, zeer sterk blijkt. Althans zolang de situatie acuut is. Daarna blijven hun moed en vragen onbeantwoord en gaan de gordijnen van het politieke kibbelcircus weer open. Het is geen spiegelbeeld van zichzelf die ze daar zien, maar een onbeschaamd laf lef tot nog meer verwoesting. Toen in Spanje het licht uit ging en we geen getuige hoefden zijn van die absolute verwaarlozing, functioneerde het land en haar bevolking beter. Dat was het échte lichtpunt van de grote stroomuitval, niet de terugkeer van la luz.
Sarah De Vlam
Referenties
Martínez-Bascuñán Máriam, Maniobras orquestrales en el apagón, El País, 4/5/2025
Ramoneda Josep, En zona de riesgo: las advertencias políticas del apagón, El País, 4/5/2025
