In oktober 1945 schreef George Orwell een opmerkelijk stuk in het blad Polemic met de bescheiden titel: “Notes on Nationalism”. Hij maakt daarin een (geforceerd) onderscheid tussen patriottisme en nationalisme. Ik zeg “geforceerd” omdat hij in zijn eigen tekst verdwaalt. Hij noemt de opdeling tijdens de Spaanse burgeroorlog van 1936-7 tussen de aanhangers van Franco (“nationalisten”) en verdedigers van de wettelijk gekozen regering (“loyalisten”) een “twijfelachtige” omschrijving.
Orwell kende Spanje. Hij had zelf gediend in de POUM-militie, tot hij gewond raakte aan de hals. Hij verdedigde dus de ‘democratische’ republiek, maar raakte ontgoocheld door de starre houding van elkaar bekampende milities die de republikeinse regering steunden. Catalonië werd verscheurd door de machtsstrijd tussen (Stalingetrouwe, centralistische) communisten en vrijgevochten (anarchisten die aasden op arbeiderscontrole) – lees hun verhaal in hoofdstukken 8 en 9 van Homage to Catalonia (1938); en de aanhangels.
Erfenis
Franco was nochtans duidelijk nationalistisch-fascistisch in Orwells begrippenapparaat: “Een nationalist is iemand die louter of voornamelijk denkt aan prestige verkregen door tijd”, ergo “niet los te zien van het verlangen naar macht”. Agressief dus, zoals het huidige Rusland, en tegengesteld aan defensief patriottisme, dat alleen zijn eigen land, leefwijze en cultuur “voor de beste ter wereld houdt, zonder die aan anderen te willen opleggen”.
In die optiek heeft Spanje weinig tot niets geleerd van zijn verloren koloniale macht. Het identificeert zich nu nog met het franquisme, en dat is extra duidelijk geworden bij de vorming van een nieuwe regering na onbesliste, gepolariseerde verkiezingen in oktober. Spanje raakt niet in het reine met de totalitaire erfenis van de caudillo, voor wie alleen één rijk, één godsdienst, één taalimperium, één dictator telde.
De dood van Franco (1975), de nieuwe grondwet (1978), en de eerst aarzelende, maar bij een poging tot staatsgreep in 1981 door de Guardia Civil (zeg maar, de – bewapende – rijkswacht) doortastende tussenkomst van de koning, effende wel het pad van knarsetandende verzoening en toetreding tot de Europese Unie (1986). Tegen heug en meug moesten de zeer rechtse krachten met hun heimwee naar de dictatuur instemmen met de ontmanteling van hun bolwerken. De later door de VN betwiste Amnestiewet (1977) trok de spons over alle misdaden begaan onder Franco, in naam van de democratische wende.
Franquistisch
Het is merkwaardig dat de rechtse krachten dat vandaag de dag niet langer respecteren, en opnieuw de autoritaire toer opgaan. De Partido Popular. Zij wil van geen verzoening weten, ook al gebeurde de onafhankelijkheidsverklaring (door heel Europa geboycot) van Catalonië zonder enig bloedvergieten en met een meerderheid van de kiezers.
De PP is immers een in se franquistische partij gebleven. Ze werd immers na de dood van Franco als Allianza (later Coalición) opgezet om het gedachtengoed van het “falangisme” en de daden van Franco te blijven eren. Stichter was Manuel Fraga Iribarne, onder de zieltogende alleenheerser minister van binnenlandse zaken – en dus verantwoordelijk voor elke onderdrukking van protest of zelfstandigheidsstreven, wat de Basken mochten ondervinden. Ik heb nooit getwijfeld aan de autoritaire, zakelijkgerichte, en onverdraagzame inslag bij de PP, niet sinds ik met Wilfried Martens (EVP) de intronisatie van Fraga’s opvolger José Maria Aznar heb bijgewoond en voor het eerst in mijn leven koude rillingen kreeg toen ik de opgewonden massa de fascistische groet zag brengen en franquistische liederen aanhief.
Die houding is nog altijd dezelfde. Spanje moet een monoliet blijven, geleid door diepkristelijke, elitaire, Castiliaanssprekende, bedrijfsvriendelijke, eenkennige Prinzipienreiter. Dat was al zo onder Aznar, een overtuigde falangist die, o ironie, regionale bewegingen op zoek naar meer zelfstandigheid als “nationalisten” afdoet. Orwell schudde al in 1942 onbegrijpend het hoofd in zijn essay “Looking Back on the Spanish War. “De leugens en verzonnen feiten vlogen zo massaal over en weer, dat hij zich afvraagt of het nog wel mogelijk zal zijn achteraf een waarheidsgetrouwe geschiedenis van het conflict te schrijven, zo onhelder is in die jaren de grens tussen waarheid en leugen geworden”, aldus Bas Heijne. De tirannie van de propagandatechnieken.
Gesterkt door zijn absolute meerderheid na de verkiezingen van 2000, bedisselde Aznar met Amerikanen en Britten onder valse voorwendsels de inval in Irak (2003). Binnenlands stelde hij Mariano Rajoy aan als zijn opvolger, aangezien hij door de zware bomaanslagen op treinen in Madrid, tegen alle peilingen in, de kiesoverwinning aan de socialisten moest laten. Het sierde hem niet dat hij voor een parlementaire onderzoekscommissie over de aanslagen andere partijen verdacht maakte, en twee jaar later openlijk betoogde dat niet alleen islamisten bij de moordpartij betrokken waren, maar ook de ETA.
Rancuneus
Niet dat de huidige partijvoorzitter, Alberto Núñez Feijóo, minder rancuneus is. Van 2009 tot 2022 onbetwist president van Galicië (steeds met een absolute meerderheid), vertoont hij Calimerogedrag nu hij geen eerste minister wordt.
De klacht klinkt bekend: wij zijn de grootste partij en hebben recht op de staatsleiding. Dan wordt het democratisch laagje terstond weggeveegd. Het gaat om een meerderheid vormen, niet om de grootste te hebben. Dezelfde klacht klonk bij de CVP, toen Guy Verhofstadt een purperen coalitie op poten zette. Of bij de NVA, die iedereen achter zich liet in 2020, en federaal buitenspel werd gezet. “De aanstelling van deze regering [Sanchez 2] is kiesbedrog”, krijt de PP in Público. “De rechtstaat wordt ondermijnd door toezeggingen aan kleine partijen”. Liever Staatsnationalisme dan demokratie, is de teneur. “Wij van de PP gaan voor de volle demokratie” – zolang ze maar door één ideologie beheerst wordt, zeker nu Aznar en Isabel Diaz (van de kreits Madrid) van een koude kermis terugkwamen, toen hun interpellatie van het Grondwettelijk Hof droog werd afgewezen.
De PP is kennelijk vergeten dat ze zelf de staat saboteert, zowel door het autonomiestreven van regio’s te muilkorven met álle middelen, als door haar geheugenverlies over de Amnestiewet van 1977. Toen was zij de begunstigde. Nu maakt de PSOE van Pedro Sánchez wel een opening naar de afscheidingsgezinden, hij verruilt de repressiepolitiek voor onderhandelingen. “Er is een politiek akkoord en overeenstemming over een ondertekende amnestiewet”, bevestigde Sánchez’ rechterhand Santos Cerdán in El Mundo na lange gesprekken met Puigdemonts Junts-partij.
Protesten
Dat mag iets kosten, zoals blijkt uit de beloften aan de Catalaanse ECR: kwijtschelding van 15 miljard schulden aan Madrid en overdracht van de Cercanias-treinen bovenop een volledige amnestie voor “politieke misdaden 2012-2023” (de afscheiding dus). Die ontwikkeling leidt tot grote straatprotesten, aangevuurd door de PP en de fascisten van Vox en hun leider Santiago Abascal (Vox zit in het Europees Parlement merkwaardig genoeg in dezelfde conservatieve fractie als NVA en Meloni’s Fratelli d’Italia, net zoals Berlusconi’s Forza Italia bij de EVP aansloot). Vox mist natuurlijk de bonus van een aanslag op haar stichter Alejo Vidal-Quarnas. Een kogel door zijn wang van dichtbij.
Hij gaf zelf aan dat de daders in Iraanse kringen dienen gezocht, omdat hij voluit de oppositie steunt. Overigens heeft Sánchez wijselijk voor rugdekking gezorgd: zijn opening naar de kleine Baskische, Catalaanse, en zelfs Canarische partijtjes is door zijn eigen socialisten met viervijfde(87,13%) van de stemmen goedgekeurd. Hij had nu 179 stemmen achter zich, tegen 171 voor PP en Vox.
Staatsnationalisme is een stille doder. Het drijft op onwaarheden, minachting en eigen gelijk. Dan lees je in De Morgen (13/11) een professoraal stukje van Dave Sinardet, “De Ommezwaai van Puigdemont”. Hij noemt hem een “operette-nationalist”. Sinardet, zelf een ultrabelgicist, vergeet dat ook zijn “revolutie” in de opera vertrok, en verbaast zich nu over Sánchez: “Hij stelt de bikkelharde polarisatiepolitiek van de PP helemaal bij richting verdere verzoening tussen Madrid en Barcelona”. Wat kan daar fout mee zijn ? Er zouden zelfs “gesprekken komen over een vorm van referendum, maar zonder garanties”. Dan beweren hoe “doodlopend het pad is van eenzijdige onafhankelijkheidsverklaringen” lijkt me op fluiten in het donker.
Orwell had dat al lang door: “Het is moeilijk, zo niet onmogelijk, voor de nationalist om zijn trouw te verbergen. (…) Nationalistisch denken wekt vaak de indruk dat het gekleurd is door een geloof in gunstige magie”. Dat uit zich in verbranding van beeltenissen van de politieke tegenstander “of foto’s van hem te gebruiken als doelwit in een schiettent”. Met echte wapens ? De Spaanse furie.
