In Rusland zijn opiniepeilingen doorgaans nog iets minder betrouwbare graadmeters dan hier. Maar diverse peilingen zijn wel gelijklopend en geven allicht een trend aan: twintig jaar na de implosie van de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken is er weinig enthousiasme voor wat er vandaag is en leeft er een zekere nostalgie naar de Sovjettijd, die van het imperium en die van de zekerheden.
Er leeft geen heimwee naar de tijd van de censuur en de strafkampen. Maar de herinnering daaraan vervaagt, de beperkte vrijheden van vandaag zijn vanzelfsprekend en voor de meeste inwoners van de Russische Federatie weinig betekenisvol.
Volgens Levada, een peilinginstituut dat los staat van de overheid, betreurt 58 procent van de bevolking de verdwijning van de Sovjet-Unie. Dat gaat dan wel grotendeels om de verloren status van imperium, nostalgie naar de tijd dat die Sovjet-Unie een van de twee grootmachten was. Premier Vladimir Poetin en zijn achterban uit de geheime dienst FSB spelen daar op in door Stalin weer te laten verheerlijken.
De Unie kwam ten einde op de vierde dag van een couppoging in augustus 1991. Enkele leiders van het regime zelf vonden het bestaan van de Unie en het systeem bedreigd en deden een preventie machtsgreep, terwijl ze zelf al aan de macht waren. Michail Gorbatsjov leek even opzij geschoven, de in Moskou toen erg populaire Boris Jeltsin maakte van de bizarre couppoging gebruik om het laken naar zich toe te trekken als leider van de Russische Federatie, een van de 15 deelrepublieken. Hij leek toen de belichaming van de democratische verzuchtingen van veel Sovjetburgers. Hoe democratisch hij wel was bleek twee jaar later toen hij het parlement dat hem had gekozen overhoop deed schieten en honderden mensen doodde, toegejuicht door CNN en compagnie.
Grote roof
De USSR en het Sovjetsysteem implodeerden. Er was geen druk van buitenaf geweest, er waren geen volksopstanden, een deel van de bureaucraten wachtte al langer op de kans om hun droom te verwezenlijken, namelijk zelf kapitalist worden. Die gewezen bureaucraten zitten nu nog altijd in de hogere regionen van het wilde kapitalisme dat onder Jeltsin opbloeide en door Poetin werd gestroomlijnd. Na twintig jaar delen ze die koek natuurlijk met de jongere generaties, met de oligarchen die onder Jeltsin de rijkdommen van het land roofden en later gezelschap kregen van nieuwkomers uit Poetins omgeving, de FSB en andere veiligheidsdiensten. Machtsmisbruik, corruptie, uitbuiting zonder verweer zijn schering en inslag.
Het vermolmde systeem implodeerde indertijd, het was niet een georganiseerde samenleving die er van onderuit komaf mee maakte. De “nieuwe” machthebbers zorgden ervoor dat er zo geen samenleving ontstond, wat nog bestond van solidariteit verzwond in een sfeer van geldbejag, van ieder voor zich. Er bestaan wel duizenden, tienduizenden groepen en groepjes om bij voorbeeld een bos of een stukje patrimonium te verdedigen tegen speculanten, om huurders te groeperen, maar bijna geen enkele organisatie om aan politiek te doen, Rusland blijft een gedepolitiseerde samenleving.
Desillusie
Er is voor de Russen en andere inwoners van de Russische Federatie dus weinig om enthousiast over te zijn. Volgens de peilers vindt de helft dan ook dat Rusland een slechte richting uit gaat. In het begin van de jaren 2000 was Poetin erin geslaagd om de indruk te wekken dat de Russische Federatie er bovenop was, dat het land en zijn burgers steeds welvarender zouden worden en dat Rusland in de wereld weer als grote meetelde. Hij vrijde de Russisch-Orthodoxe kerk op om het patriottisme als ideologie te propageren. Maar nu komen de desillusies.
Een ander peilinginstituut, VTsIOM, kwam dan ook tot de verrassende vaststelling dat ca 40% van de jongeren tussen 18 en 24 jaar willen uitwijken, een sterke toename vergeleken met de eerste jaren na de implosie. De voorbije drie jaar zijn trouwens al 1,2 miljoen Russen uitgeweken, vooral jongeren. Wat de demografische vrees nog meer aanwakkert: de lage geboortecijfers en de hoge sterftegraad onder mannen leiden al vanzelf tot een sterke ontvolking. De emigratie van vooral jongeren maakt dat nog erger. En waarom ze zo massaal willen uitwijken? Omdat ze het moeilijk vinden in een maatschappij waarin het zo sterk elk voor zich is en waarin willekeur en corruptie hoogtij blijven vieren.
(Uitpers nr. 134, 13de jg., september 2011)
