De Brexit lokt enkele eigenaardige reacties uit. De Britten moeten een tweede kans krijgen, zoals indertijd de Ieren, om te stemmen zoals het moet: tegen Brexit. Zo vinden toch talrijke politici en miljoenen Britse burgers die een nieuw referendum eisen. Met allerlei argumenten stellen ze het algemeen enkelvoudig stemrecht in vraag. Willen ze daarmee dan écht toetreden tot de Europese Unie, of opnieuw à la carte? Met een herhaling van de dubbelzinnige positie die het Verenigd Koninkrijk totnogtoe innam?
Stemrecht
De arbeidersbeweging heeft hard gevochten voor het algemeen enkelvoudig stemrecht – in veel landen zoals België lang beperkt tot de mannelijke bevolking. Geen zinnig mens denkt eraan dat in vraag te stellen? Of toch?
De meeste jongeren stemden tegen Brexit, peilingen tonen duidelijk in die richting – maar meer dan de helft ging gewoon niét stemmen! Ook de Londenaars,andere stadsbewoners, hoogopgeleiden, Schotten… stemden voor de EU. Allemaal waar. Maar is een stem van een bejaarde Engelsman van mindere kwaliteit? Heeft een lezer van tabloid The Sun recht om te stemmen? Gaat men coëfficiënten invoeren, zoals het mannelijke cijnskiesstelsel indertijd deed? In Het Laatste Nieuws schreef de commentator een pleidooi om senioren hun stemrecht te ontnemen, want zij hebben het recht niet om over de toekomst van de jeugd te stemmen….
Er zijn ook politici die vinden dat het parlement het referendum naast zich moet neerleggen, dat de meerderheid immers niet met kennis van zaken heeft gestemd. Waarom dan het politieke leven zolang laten beheersen door dat referendum zonder vooraf te zeggen dat als men niet stemt zoals het moet, dat toch niet telt? Ja, waarom niet. Dat is wat gebeurde met de referendums van 2005 in Frankrijk en Nederland: overtuigende meerderheden voor ‘nee’ aan de ‘EU-grondwet’ , maar waar geen rekening mee werd gehouden.
Loondruk
Vanuit Britse patronale hoek komen er stemmen om toch enkele ‘voordelen’ van de EU hoe dan ook te vrijwaren, zoals het vrij verkeer van arbeidskrachten. Maar daar draaide het bij de meeste Brexit-stemmers precies om: immigratie. Alweer peilingen geven aan dat het dan vooral gaat om het gevoel dat de grote immigratie uit de “nieuwe lidstaten” van Centraal-Europa en de Balkan de lonen onder druk zet. Economisten berekenen een neerwaartse druk van drie procent ten gevolge van de komst van goedkopere arbeidskrachten. Eenzelfde druk die bij ons ook sterk wordt gevoeld in de bouw- en transportsector.
Het was een van de oogmerken van de oostwaartse uitbreiding van de Europese Unie, loonarbeid in de ‘oude lidstaten’ goedkoper maken. En dat is een verworvenheid waar sommige Britse patroons nogal belang aan hechten. Net dus de hoofdmotivering van zoveel Brexit-kiezers die zich daar de dupe van voelen.
Daar raakt men aan het wezen van de unie: het economisch liberalisme. In 1957 had in het Franse parlement een debat plaats over het Verdrag van Rome. Pierre Mendès-France, ex-premier en later een van de oprichters van de links-socialistische PSU, waarschuwde toen voor “een project gebaseerd op het klassieke liberalisme van de 19de eeuw dat ervan uitgaat dat de vrije concurrentie alle problemen oplost. Een economisch liberalisme dat het politieke liberalisme ondergraaft, dat ingaat tegen solidariteit en individuele vrijheid… Harmonisatie moet sociale vooruitgang brengen, zei hij. Anders zullen veel mensen zich slachtoffer voelen van dit project. Wat nu gebeurt, niet alleen in het Verenigd Koninkrijk.
City
In plaats van harmonisatie kreeg men vooral sinds de crisis van 2008 vooral het tegendeel. Het fiscaal opbod onder lidstaten is daar een voorbeeld van, met het Verenigd Koninkrijk op kop. De regering besliste onlangs de aanslagvoet voor bedrijven vanaf 2020 te verlagen van 20 tot 17% om investeerders af te pakken van de partners. Ze kunnen daarin nog verder gaan.
De Conservatieven zullen de City zeker niet tegenwerken als die de teugels loslaat om kapitalen van welke (ook verdachte) aard dan ook, aan te trekken. In de City van Londen stemde driekwart tegen Brexit, dat is geen goede zaak voor dit fiscaal paradijs dat liefst zonder beperkingen in de rest van de EU opereert. Maar de City zal van de nood een deugd maken. Zonder ‘Brussel’ moet ze zich nog minder aantrekken van regels voor de financiële wereld.
Uit politieke hoek valt weinig tegenwerking te verwachten. De Conservatieven van alle slag zullen een handje toesteken
Binnen Labour roeren de vele vrienden van de City zich ook. Oud-premier Gordon Brown heeft altijd goede banden gehad met die kringen, de generatie die carrière maakte onder Tony Blair is van hetzelfde hout gesneden. Voor hen is partijleider Corbyn momenteel dé vijand, niet de City.
Washington
Een ander belangrijk oogmerk van de oostwaartse uitbreidingen: Rusland afgrendelen. Duitsland had groot belang bij die uitbreidingen, het gaat om landen waar Duitsers numeriek sterk aanwezig waren, waar ze alleszins eeuwenlang een zeer grote rol speelden – tientallen grote steden in die landen hebben ook ingeburgerde Duitse namen. Maar vooral Washington vond het essentieel dat die landen niet alleen bij de Navo maar ook bij de EU aansloten.
De Brexit is dan ook een tegenslag voor VS-president Barack Obama die zich in de campagne tegen Brexit wierp. Ten tijde van zijn voorganger Bush jr. was het nog veel duidelijker. Bij de oorlog tegen Irak in 2003 schaarden het zogenaamde “nieuwe Europa” en de Britse regering zich achter Washington. De breuk binnen de EU over die oorlog, vinden we vandaag terug in de meningsverschillen over hoe het nu verder moet met de unie.
Verwateren
Brexit betekent voor Washington het verlies van een belangrijke pion in de EU. De oostwaartse uitbreiding had trouwens niet alleen een geopolitieke draagwijdte, ze moest ook het Europees project verwateren. De samenhang van de EU verdunde inderdaad.
Het intussen toch niet meer “nieuwe Europa” verliest met de Brexit dus een bondgenoot in de EU tegen verdere integratie. Behalve Slovakije, vanaf deze week de nieuwe voorzitter van de EU, zitten die landen niet in de eurozone. In Centraal-Europa en de Balkan is er weinig animo voor sterkere integratie van de unie. Integendeel, de crisis rond de vluchtelingenstroom bracht de scherpe verdeeldheid pijnlijk naar boven.
