8 november 2011 woonden de Russische president Dimitri Medvedev, de Duitse Kanselier Angela Merkel, de Franse en Nederlandse premiers François Fillon en Mark Rutte, en EU Commissaris voor Energie, Günther Oettinger, de opening van de Nord Stream gaspijplijn bij.
Ook aanwezig was voormalig Duits kanselier Gerhard Schröder als voorzitter van de Toezichtsraad van het Nord Stream consortium. Het Nord Stream project werd nog in 2005 door Schröder als regeringsleider getekend. Tien dagen later verloor hij de verkiezingen tegen Angela Merkel en trad hij toe tot de leiding van Nord Stream. De Duits-Russische as bezit 82% van de aandelen van het consortium: Gazprom 51%, de Duitse chemiegroep BASF Winsthershall en de energie-onderneming E.ON Ruhrgas hebben elk 15,5%. De Nederlandse Gasunie die toetrad in 2008 en het Franse GDF Suez, aandeelhouder sedert 2010, hebben elk 9%.
Nord Stream was niet goedkoop. De onderzeese pijpleiding van het Russische Vyborg, aan de Fins-Russische grens in de buurt van Sint-Petersburg, naar Lubmin in Noord-Duitsland heeft zo’n 12 miljard dollar gekost. Het project werd in een snel tempo gerealiseerd met buitengewone voorzorgsmaatregelen om tegemoet te komen aan de milieuvoorwaarden van de Baltische staten, van Zweden en Finland en ook Polen. Wanneer ook de tweede pijpleiding zal zijn aangelegd eind 2012, zal de capaciteit zo’n 55 miljard kubieke meter gas per jaar bedragen. Dit is zowat tien procent van de jaarlijkse Europese gasconsumptie, en komt overeen met ongeveer een derde van het gasverbruik van China. “We verwachten dat de Europese economie zich in de toekomst zal herstellen naar een gestage groei en verwachten meteen ook een verhoogde vraag naar energie” aldus Medvedev die meent de ‘markt’ mee te hebben. Daar bestaat kennelijk geen eensgezindheid over. Bepaalde expertenbureaus verwachten tegen 2015 een einde aan de prijsstijgingen aangezien er volgens hen tegen dan een overbevoorrading zal zijn gekoppeld aan een overschot aan doorvoercapaciteit.
Nord Stream brengt gas uit Siberië naar Duitsland via een pijpleiding op de bodem van de Baltische Zee. Het gaat hier niet om een volledig bijkomende levering van Russisch gas naar Europa. maar een gedeeltelijke vervanging van de vroegere leveringen die via de pijpleidingen ‘Vriendschap’ door Oekraïne, en ‘Jamal’ door Belarus (Wit-Rusland) en Polen verliepen. Nord Stream zou voor bevoorrading zorgen in Duitsland, Denemarken, Nederland, België, Frankrijk en Groot-Brittannië.
Ideeën rond dergelijke pijpleiding bestonden al in de jaren 1990 maar de echte doorbraak kwam er toen Rusland er een ‘staatszaak’ van maakte na de westers geïnspireerde Oranjerevolutie in Oekraïne van 2004. Moskou vreesde er immers voor dat een ‘vijandig’ doorvoerland, in casu Oekraïne, een hinderpaal zou kunnen vormen voor vlotte gasleveringen naar West-Europa. Poetin spitste zijn beleid naar de Europese Unie toe op de troefkaart van deze energiegrondstof, ook als antwoord op de oostwaartse uitbreiding van de NAVO en de pogingen van Washington om Oekraïne en Georgië bij de NAVO te krijgen. In dit dossier herinneren we ons nog goed dat vooral Berlijn en Parijs deze beslissing hebben tegen gehouden. Er was een conflict over de leveringsprijs voor gas aan Oekraïne eind 2005 waarbij de gastransit in het gedrang kwam en ook een dik jaar later bracht het prijsdispuut over Russisch gas voor Belarus de bevoorrading naar West-Europa in gevaar. Dergelijke situaties bevestigden volgens velen nog maar ‘s het belang van rechtstreekse bevoorradingslijnen tussen productie in Rusland en consumptie in West-Europa.
Rusland promoot aardgas ook als een milieuvriendelijke oplossing voor het energieprobleem, hoewel er op alle niveaus in Rusland geregeld twijfels worden geuit over de oorzaken van de opwarming van de aarde. Nord Stream schat in te zullen staan voor de bevoorrading van 56 miljoen West-Europese gezinnen. Gazprom maakt reclame dat centrales met aardgas 50% minder CO2 uitstoten dan steenkoolcentrales en dat ze een 50% hogere energie-efficiënitie bieden.
Oekraïne ziet door de ingebruikstelling van Nord Stream zijn belangrijkste troefkaart tegen Rusland in waarde verminderen qua onderhandelingen over de prijs voor het Russische gas dat het land nodig heeft. De juridische veroordeling van voormalig premier Julia Timoshenko omdat ze haar bevoegdheid zou zijn te buiten gegaan door een duurdere gasprijs te aanvaarden, wordt door vele waarnemers in ditzelfde licht gezien. Maar de rechtstreekse gevolgen voor Kiev zijn niet zo enorm, beweert het zelf. “We verliezen wellicht zo’n 20 miljard kubieke meter per jaar maar behouden zeker nog 60 à 70 miljard kubieke meter.” Voor dergelijk volume is niet direct een alternatief beschikbaar, heet het nog. Oekraïne heeft naar eigen zeggen nog een belangrijke economische troef omdat het beschikt over ondergrondse opslagmogelijkheden die de druk in de pijpleiding op niveau houden, zodat het dus niet de kost van bijkomende drukinstallaties heeft. Bovendien is de gasdoorvoer via Oekraïne voornamelijk gericht op Centraal- en Zuid-Europa. Nord Stream is gericht op Noord- en West-Europa, stellen Oekraïense energie-experten vast.
Mocht het South Stream project worden gerealiseerd verandert er wellicht wel heel veel voor Kiev. Dit betreft een Russische pijpleiding onder de Zwarte Zee naar Bulgarije en dan verder naar Hongarije en naar Italië. Dit dossier zit echter muurvast door vele politieke en economische obstakels en door de concurrentie met het Nabucco-project dat Azerbeidzjaans en Turkmeens gas via Turkije hoopt te kunnen invoeren in de Europese Unie.
Ook Polen is niet opgezet met deze nieuwste stap. Qua bevoorradingslijn is de as Belarus – Polen meer door Nord Stream getroffen dan Oekraïne. De Jamal-pijplijn in Belarus is volledig eigendom van Gazprom, het Poolse gedeelte is in handen van een joint-venture tussen Gazprom en de nationale Poolse gasmaatschappij. Ze loopt door tot in Frankfurt aan de Oder aan de Duits-Poolse grens. Zowat 20% van de Russische gasexport ging de afgelopen jaren door Belarus naar West-Europa. De Poolse Minister van Buitenlandse Zaken, Sikorski, meent dat Nord Stream vooral een politiek project betreft, dat bovendien veel te duur is. De doorvoer over zijn land zou economisch veel interessanter zijn. In Polen werd Nord Stream ooit vergeleken met het Molotov- Von Ribbentrop pact van 1939 tussen de USSR en Duitsland. Deze vergelijking heeft uiteraard veel te maken met de dramatiek in de lokale politiek, maar wijst toch anderzijds op de vrees dat Duitsland in zijn eentje de EU-relaties met Rusland zal bepalen. Polen voert zowat tweederde van het nationaal gasverbruik in uit Rusland, het andere derde produceert het hoofdzakelijk zelf. Polen heeft ook contracten getekend met Qatar voor vloeibaar aardgas waarvan de leveringen zouden aanvatten in 2013 nadat een LNG terminal zal zijn afgewerkt.
Een ding is duidelijk : energiedossiers behoren in deze tijden volop tot het buitenlands beleid.
(Uitpers, nr. 137, 13de jg., december 2011)
