Schaakspel om de macht

Wat Rusland bijzonder stoort is de continue uitbreiding van de NAVO. De gebeurtenissen in Georgië kunnen niet los gezien worden van deze trend. Menig perscommentaar heeft het ook over de nieuwe koude oorlog. Was die dan ten einde?

De koude oorlog dateert al van tijdens de Tweede Wereldoorlog toen het duidelijk werd dat de Sovjet-Unie fascistisch Duitsland militair zou verslaan. Het tweede oorlogsfront tegen Duitsland – dat al lang door Rusland werd gevraagd – moest dringend geopend worden zoniet dreigde het communisme gans Europa te bevrijden. Het bombardement op Dresden en later de atoombom hielden een grote waarschuwing in voor Moskou en moesten eventuele aspiraties van Stalin fnuiken.

Ideologische tegenstellingen, strijd om politieke en economische invloedssferen, oorlogen in de derde wereld, een ongekende, nucleaire bewapeningswedloop waren enkele basiskenmerken van deze koude oorlog: koud tussen de twee hoofdspelers, warm voor heel wat andere landen zowel in Zuid-Oost-Azië als in Afrika. De ineenstorting van de Sovjet-Unie betekende de nederlaag van de communistische ideologie: het einde van de geschiedenis.

In de analyse van Amerikaanse geopolitici zoals Brzezinski moest Rusland gedegradeerd worden tot een volgzame partner. Dat leek met president Jeltsin ook enigszins te lukken: de Russische economie werd uitverkocht waarbij de interessantste stukken voor een deel in handen kwamen van westerse transnationale ondernemingen. Rusland zakte weg in een derdewereldeconomie: leverancier van goedkope grondstoffen. Dit Rusland zou nooit nog een machtsfactor kunnen zijn, heette het. Essentieel is er voor te zorgen dat Rusland geïsoleerd blijft, en zeker dat er geen alliantie EU-Rusland komt die de Amerikaanse invloed in Eurazië zou kunnen wegdringen.

De globalisering van de economie wilde elk deeltje van de wereld dat interessant is om winsten te genereren, opnemen in het kapitalisme. Het nationaal belang van de enige overblijvende supermacht spitste zich meer en meer toe op de controle over de energiegrondstoffen: een cruciale schakel in de huidige technologische kapitalistische ontwikkeling. Via de oorlog tegen Irak en tegen Afghanistan slaagde Washington erin om een doorgedreven militaire aanwezigheid uit te bouwen in het Midden-Oosten en Centraal-Azië, wat echter op veel politieke en militaire tegenstand blijft stuiten.

De Georgische president Saakasjvili is de absolute bondgenoot in de zoektocht van het Westen om Georgië uit de Russische invloedssfeer te halen. De vorige Georgische leider Sjevardnadze was kennelijk niet diegene die echt radicaal met Moskou zou breken hoewel hij Amerikaanse soldaten op Georgisch grondgebied toeliet. Hij onderhandelde een soort cohabitatie-akkoord met de Russen en met de separatistische provincies Abchazië en Zuid-Ossetië. Deze modus vivendi – met de facto zelfstandige provincies – paste niet langer in de westerse geostrategie. Het Westen twijfelde niet om de neoliberale oppositie tegen hem te steunen en begeleidde de opkomst van de equipe van de huidige president. Die moest en zou Georgië de NAVO binnen loodsen.

De ontwikkelingen van de laatste jaren zijn als het ware de praktijktoepassing van het geostrategisch schaakspel dat Zbigniew Brzezinski in 1997 in zijn boek “The Grand Chessboard”(1) uittekende.

Volgens hem is Eurazië (de twee continenten Azië en Europa samen) een sleutelgebied in de wereld: in het Westen vinden we een belangrijk deel van de mondiale politieke en economische macht, in het oosten ontwikkelt zich een enorme economische groeipool die in de toekomst ook politieke macht zal verwerven. Eurazië vormt een groot continent waar 75 procent van de wereldbevolking leeft en waar drie vierden van de wereldwijde energievoorraden voorhanden zijn. De VS moeten volledige controle over dit gebied verwerven en in stand houden. Ze moeten ook ten allen prijze beletten dat er zich een rivaliserende macht zou kunnen ontwikkelen.

De VS moeten dit gebied controleren om de wereldleider te kunnen zijn, maar maken zelf geen geografisch deel uit van Eurazië. Voor Amerikaanse strategen zoals Brzezinski is een belangrijke doelstelling van de koude oorlog niet volop gerealiseerd geworden met de ineenstorting van de Sovjet-Unie, met name de totale VS-controle over Eurazië. De nieuwe koude oorlog is dus de voortzetting van de oude.

Daarom moest de samenwerking in een trans-Atlantische alliantie versterkt uitgebouwd worden als een bruggenhoofd in Eurazië.(2) Dat er meteen ook over kan waken dat er geen (eventuele) nieuwe bondgenootschappen (EU-Rusland) een niveau van machtsoverwicht kunnen bereiken. Volgens deze logica moet Europese Unie uitbreiden, met als militair onderpand de uitbouw van NAVO in oostelijke richting. Dit moet volgens zijn gedachtegang de Amerikaanse invloed ver diep in Centraal Azië vestigen, India en China moeten in het westers kamp worden gehaald, Rusland verzwakt en geïsoleerd. Volgens Brzezinski kan de geostrategische Amerikaanse doelstelling in Europa als volgt samengevat worden: een geloofwaardige partnerschap moet het Amerikaanse bruggenhoofd op het Europese continent zo verankeren dat het een bruikbare springplank vormt van waaruit een internationale orde van westerse democratieën, onder VS controle, naar heel Eurazië kan uitbreiden.

De combinatie van de EU en NAVO-expansie naar vele gewezen Sovjet-republieken, zoals de Baltische staten, Georgië, Azerbeidzjan, Oezbekistan, Oekraïne wil deze landen in de westerse invloedzone integreren en onttrekken aan Russische invloed, de (potentiële) concurrent van Washington op het Euraziatisch grondgebied.

De volgzaamheid van Rusland uit de jaren 1990 bleef echter niet duren. De stijgende prijzen voor energiegrondstoffen en de roekeloze eenzijdige superioriteitspolitiek van het Westen deden een en ander keren in Moskou. De ongeremde interventiepolitiek, de oorlog in Irak, de opname van de voormalige Baltische staten in de NAVO, het opzeggen van het ABM-verdrag, de militaire uitbouw in Centraal-Aziatische landen, de westerse bemoeienissen in de interne politiek van Georgië en Oekraïne en de aangekondigde uitnodiging tot lidmaatschap van de NAVO, de bedoeling onderdelen van het rakettenschild in Polen en Tsjechië te installeren zijn stuk voor stuk elementen die substantieel hebben bijgedragen tot een ommekeer in de Russische houding.

Het Westen had niet verwacht dat Moskou militair zou reageren op de bombardementen vanwege het centrale Georgische gezag op zijn separatistische provincie, Zuid-Ossetië. Men ging ervan uit dat Medvedev-Poetin na wat verbaal protest zich bij de nieuwe toestand zouden neerleggen. Of wilde men precies in een situatie terecht komen waarbij het Atlantisch bondgenootschap eensgezind de rangen zou sluiten en Georgië versneld opnemen in de alliantie? Want niet iedereen in het Westen was overtuigd van de dringende noodzaak daarvan.

In de slotverklaring van de NAVO-top in Boekarest begin april dit jaar staat : “Een Membership Action Plan is de volgende stap voor Oekraïne en Georgië op hun weg naar lidmaatschap. Vandaag maken we duidelijk dat we de kandidatuur van deze landen voor MAP steunen.” Het is dus menens. De VS slaagden er weliswaar niet in om beide landen nu al toe te laten treden, want een aantal Europese landen hield toch liever de boot af. In Oekraïne is de meerderheid van de bevolking ronduit tegen -slechts 30 procent van de bevolking staat achter het NAVO-lidmaatschap. De Duitse Kanselier Angela Merkel, maakte enkele weken voor de top duidelijk dat de VS een toetreding op korte termijn uit hun hoofd mochten zetten: “Een land zou niet alleen lid mogen worden wanneer het actuele leiderschap voor is. Er moet evenzeer een duidelijk percentage van de bevolking het lidmaatschap steunen”. In een verwijzing naar Georgië (Abkhazië en Zuid-Ossetië) was Merkel al even duidelijk: “Landen die zelf in een conflict verwikkeld zitten kunnen naar mijn mening geen lid worden”. Ook Italië en Frankrijk wilden geen groen licht geven. Aan de vooravond zou de Franse premier François Fillon de ware reden voor de terughoudendheid verduidelijken in een radio-interview: “We zijn tegen een toetreding van Georgië en Oekraïne omdat we denken dat dit niet het juiste antwoord is op de machtsbalans in Europa en tussen Europa en Rusland. We willen een dialoog met Rusland over dit onderwerp”.(3)

Kennelijk is met het Georgië-dossier de maat nu vol voor de Russen: tot hier en niet verder. De confrontatie tussen Moskou en het Westen ging onmiddellijk de hoogte in, het risico op een militaire botsing verhoogt eveneens.

De nieuwe koude oorlog, waarvan de perikelen in Georgië een onderdeel vormen, gaat om de heerschappij over Eurazië, de Europese en Aziatische continenten, met zijn enorme voorraden aan energiegrondstoffen. Rusland en de EU mogen geen eigen Euraziatisch blok vormen. Daarom moet de NAVO-uitbreiding efficiënt de invloedssferen van Rusland afknippen om plaats te maken voor VS-controle. Georgië vormt hierbij een stuk op het schaakbord. Het feit dat Moskou zich hier niet bij neerlegt leidde tot verwarring en een vernieuwd vijandbeeld. Het risico op nieuwe militaire spiraal is er niet op verkleind.

(Uitpers, nr. 101, 10^de jg, september 2008)

(3) Ludo De Brabander: “Navo-top kan spanningen binnen de alliantie niet verbergen” op http://www.vrede.be