De krant Izvestia is eigendom geworden van de Russische gasreus Gazprom waarvan de Russische staat nu weer de meerderheid van de aandelen heeft. Gazprom werd al eerder eigenaar van talrijke andere media, waaronder de tv-zender NTV en het radiostation Moskou Echo. De Izvestia blinken niet uit in onafhankelijke journalistiek, maar met die overname versterken het Kremlin en zijn bevriende oligarchen verder hun greep op de media met het oog op de verkiezingen van 2007 (parlement) en 2008 (president).
De Izvestia heeft een rijke geschiedenis. Opgericht in het revolutiejaar 1917 werd de krant later de spreekbuis van de regering, terwijl de Pravda de partijkrant was – niet dat dit veel verschil uitmaakte. De Izvestia ontpopte zich tijdens de glasnost van Michail Gorbatsjov (1985-1991) tot een orgaan van ‘liberalen’. Van de miljoenenoplage van weleer bleef na de implosie van 1991 zeer weinig over. Dat lag niet zozeer aan de concurrentie, wel aan het feit dat een krant kopen veel Russen te duur werd.
Nu heeft de Izvestia nog een oplage van rond 230.000. De krant was tien jaar geleden eigendom geworden van Prof-Media, het mediaconcern van een van de topoligarchen, Vladimir Potanin. Dit gewezen kopstuk van de Komsomol (communistische jeugd) was met de nepprivatiseringen van de jaren 1990 een van de rijkste mannen van Rusland geworden (olie, nikkel, media…). Potanin verzorgt zijn goede relaties met het Kremlin, ongeacht wie daar de macht heeft. Hij droeg in 1996 zijn steentje bij tot de herverkiezing van Boris Jeltsin tot president en hij steunde later volop de campagnes van Poetin, zonder zelf politieke ambities te koesteren zoals collega oligarch Vladimir Chodorkovsky.
Loyauteit
Met de verkoop van de Izvestia aan Gazprom geeft Potanin een blijk van loyauteit, terwijl hij intussen wel de Komsomolskaja Pravda, met een miljoenenoplage, in zijn concern houdt. Vorig jaar had hij de hoofdredacteur van de Izvestia, Raf Sjarikov, al ontslagen. Die krant had een speciale editie gewijd aan de gijzelingsactie van een overwegend Tsjetsjeens commando in een school in Beslan. Zowel het initiatief zelf als de inhoud vielen bij het Kremlin in slechte aarde, waarop Potanin de toen 25-jarige Vladimir Borodyn tot hoofdredacteur benoemde. Deze gaat prat op de kwaliteit van de krant. Borodyn gaf de krant een nieuw gezicht, hij bracht er onder meer kleur in en zorgde voor supplementen, wat de krant wel financieel in de problemen bracht. Maar Izvestia is bijzonder discreet over de banden tussen het Kremlin en de oligarchen uit gas en olie. Borodyn vindt ook dat zijn krant geen reportages moet maken over misdaden die Russische troepen in Tsjetsjenië begaan , “want waar zijn de bewijzen van die misdaden?”
De kans dat er zo een reportage komt, is na de overname door Gazprom-Media nog kleiner. Gazprom-Media omvat onder meer de in 2001 overgenomen televisiezender NTV, het radiostation Moskou Echo en de uitgeverij ‘Sem dnej’ (Zeven dagen). NTV bracht in de jaren 1990 als onafhankelijke zender wel verscheidene reportages over wat er zich in Tsjetsjenië afspeelt, zowel de verliezen als de misdaden van de Russische troepen kwamen er aan bod, wat ruim bijdroeg tot de onpopulariteit van de oorlog in Tsjetsjenië. Nu is NTV een brave gezagsgetrouwe zender.
Nikolaj Senkevitsj, directeur-generaal van Gazprom-Media, versprak zich even na de overname. We hebben belangstelling voor politieke media, zei hij, waarna hij verbeterde tot “belangstelling voor kwaliteitsmedia”. Het is Gazprom zeker niet in de eerste plaats te doen om de winsten die het met de Izvestia zou kunnen maken. Zeker, door een wijziging van de belastingwetten zijn reclame-uitgaven nu een aftrekpost en wordt een forse stijging van de reclame-inkomsten van de media verwacht. Internationale ondernemingen als Sanoma (ook in België erg actief) en News Corp van Rupert Murdoch zijn daarom de jongste tijd erg actief in Rusland. Maar voor gasgigant Gazprom lijkt dat toch wel bijzaak.
Zelfs indien er grote winsten zouden komen, is dat toch maar een kruimel voor een reusachtige onderneming als Gazprom. Ook bij de overname van NTV was het duidelijk dat het Gazprom niet om de winsten te doen was, wel om beïnvloeding van de opinie, tv-zenders zijn immers bijzonder belangrijk om de opinie te beïnvloeden en dat is natuurlijk van groot belang bij de verkiezingen van 2007 en 2008. “Het is wel waar dat de tv-zenders machines voor hersenspoeling zijn geworden, zeker als er verkiezingen op komst zijn”, zegt Borodyn.
Nummer 1
Gazprom zelf wordt intussen weer voor 51% staatseigendom. De staat had na de nepprivatisering in 1993 nog bijna 40% van de aandelen. De rest was in grote discretie geprivatiseerd, waarbij niet duidelijk was wie tegen een gunstprijsje aandeelhouder was geworden. Het gebeurde allemaal ten tijde van Jeltsins premier Viktor Tsjernomyrdin. Die was nog in de Sovjettijd directeur geweest van Gazprom, toen het grootste bedrijf van de Sovjet-Unie, een van de grootste ondernemingen van de wereld met naast gas ook allerlei andere bezittingen, waaronder hotels en media. Tsjernomyrdin zelf werd een groot aandeelhouder, samen met andere gewezen apparatsjiks die op goede voet stonden met Jeltsin.
Door haar grote aandeel bleef de Russische staat natuurlijk een zeer grote zeg hebben in Gazprom. Maar Dimitri Medvedev, de voorzitter van de raad van bestuur van Gazprom en tevens hoofd van de presidentiële administratie, zei dat men geen risico’s mag nemen en de economie moet beschermen tegen mogelijke bedreigingen vanuit de privé-sector. Vandaar dat de staat nu 10,7 % van de aandelen koopt voor bijna 6 miljard euro.
Het gaat hier niet simpelweg om staat tegenover privé, wel om de bescherming van de grote economische belangen van groepen die “de staat hebben geprivatiseerd” (aldus de formule in de jaren ’90 van Harvard-man Jeffrey Sachs die Rusland bij de zwenking naar het kapitalisme met raad en daad bijstond). Zij willen via de staat een grote bron van winsten en staatsinkomsten veilig stellen en gas op internationaal vlak, als grote leverancier van energie, uitspelen. Er is ook nog een andere reden. Ondanks de winsten in de gassector, heeft Gazprom veel kapitaal nodig voor de modernisering van de installaties en daar kan de staat nu voor een groter deel opdraaien. Meteen hebben de belangengroepen die het Kremlin domineren, een grotere controle over enkele belangrijke media.
(Uitpers, nr. 66, 6de jg., juli-augustus 2005)
(Over Rusland, de media en de oligarchen, zie het archief van Uitpers. Onder meer Uitpers nr. 44, juli-augustus 2003, Poetin als ‘persmagnaat’).
