Astrid Heligonda Roemer (Paramaribo, 1947) is een vooraanstaande schrijfster van Surinaamse origine. De P.C. Hooftprijs, de belangrijkste Nederlandse literatuurprijs, ging in 2016 naar Astrid Roemer voor haar prozawerk. Roemer dankt de prijs aan het feit dat haar romans ‘tegelijk scherpe en relevante interventies in het publieke debat zijn én complexe literaire verbeeldingen van de geschiedenis van Suriname’. De juryleden zullen dan ongetwijfeld gedacht hebben aan haar Surinaamse trilogie Gewaagd Leven, Lijken op Liefde en Was Getekend dat in 2001 in één band onder de titel Het onmogelijke moederland verscheen. Astrid Roemer noemde het haar ‘dekolonisatieromans’.
Roemer en Bouterse
Roemer werd in 1947 in Paramaribo geboren, in dezelfde omgeving als een zekere Desi Delano Bouterse, maar dan wel twee jaar later. Zij is een beroemde schrijfster geworden, hij een beruchte, gehate maar ook geliefde couppleger, legerleider en later twee keer na elkaar president van zijn land. Hoewel ze elkaar niet echt persoonlijk kenden, kruisen op dit ogenblik de wegen van Roemer en Bouterse elkaar.
Einde oktober ontvangt Astrid Roemer voor heel haar oeuvre de prijs der Nederlandse letteren 2021. Zij wordt daarmee de eerste Surinaamse winnaar van deze prestigieuze onderscheiding die dit jaar in Brussel wordt uitgereikt door koning Filip. Omstreeks dezelfde periode wordt in Paramaribo een definitieve beslissing verwacht in het verzet dat Bouterse en zijn raadsman hebben ingespannen tegen de uitspraak van de Krijgsraad in het zogenoemde 9 decemberstrafproces waarin Roemers leeftijdgenoot veroordeeld werd tot 20 jaar gevangenisstraf voor zijn aandeel en verantwoordelijkheid bij het doden in 1982 van vijftien vooraanstaande burgers die zich verzetten tegen het militair regime dat sinds 25 februari 1980 in Suriname geïnstalleerd was.
Pro Bouterse
Astrid Roemer vond het nodig om op haar facebookpagina haar mening daarover publiekelijk te ventileren. Zij schreef dat Suriname Bouterse hard nodig heeft gehad om ‘zelfbewuster’ te worden. ‘Merci man’, zo voegde zij daar nog aan toe. Deze uitspraak werd dadelijk opgepikt en in de Nederlandse kranten breed uitgesmeerd. In een brief aan de Volkskrant herhaalde ze nogmaals haar lof voor Bouterse en zij voegde er aan toe dat ze weigert hem een moordenaar te noemen, ondanks het feit dat hij veroordeeld is voor de Decembermoorden van 1982. Volgens haar zal Bouterse ooit ‘een standbeeld’ krijgen. Ze schrijft ook dat ze meeleeft met de nabestaanden van de slachtoffers, maar stelt dat Bouterse de moorden zelf ontkent en dat er geen bewijs is dat hij er fysiek bij betrokken was.
Zij plaatste haar verdediging van Bouterse in het kader van haar dekolonisatiecyclus onder de titel Het onmogelijke moederland waarin zij de thematiek van het maatschappelijke en psychologische ‘dekolonisatieproces’ een centrale plaats heeft gegeven. Volgens haar is Bouterse iemand die het is gelukt ‘ondanks massieve tegenwerking een dekolonisatieproces op gang te krijgen dat helaas mijn geboorteland nog meer heeft verarmd, maar het bewustzijn van onze burgers enorm heeft verrijkt’. (1)
Felle reacties
De reacties op haar uitspraken waren niet mals, vooral dan van de kant van de nabestaanden van de vijftien slachtoffers en hun verdedigers: ‘Het Comité Herdenking Slachtoffers Suriname schrijft in een brief aan de Nederlandse ministers Slob en Van Engelshoven en de Nederlandse Taalunie: ‘Van een laureaat van de Prijs der Nederlandse Letteren verwachten we solidariteit met de martelaren van het vrije woord en niet met hun beul. We doen een dringend beroep op u openlijk stelling te nemen tegen de anti-democratische en anti-rechtsstatelijke uitlatingen van de laureaat van de Prijs der Nederlandse Letteren 2021. Wij betreuren het dat de lange nacht van straffeloosheid in Suriname haar schaduw heeft geworpen over een emancipatoire moment in de geschiedenis van de Prijs der Nederlandse Letteren.’
Intussen in Suriname
Zullen die uitspraken pro Bouterse van Astrid Roemer invloed hebben op wat er in Suriname staat te gebeuren? In een gesprek met het Nederlandse actualiteitenprogramma Nieuwsuur van 6 augustus geven de juristen en verdedigers van de nabestaanden Lilian Gonçalves-Ho Kang You en Gerold Spong hun mening. Zij maken zich zorgen over de effecten van Roemers uitspraken. ‘Suriname heeft een jonge bevolking die niet echt op de hoogte is van dit soort zaken,’ zegt Gonçalves. ‘En dan horen ze dit van een zeer gerenommeerde schrijfster die een bijzondere prijs krijgt. Ik vind dat deze uitspraken, vooral voor jongeren, niet kunnen. Het is fout en je geeft daarmee een verkeerd voorbeeld.’
Volgens Spong zullen Roemers uitspraken echter geen invloed uitoefenen op de leden van de Krijgsraad. ‘Hoe het aanslaat bij de bevolking is wat anders. Het zal bij de achterban van Bouterse op applaus kunnen rekenen. Maar veel Surinamers zullen ook zeggen: laat die mevrouw zich beperken tot haar eigen vak. Ik denk niet dat veel mensen nu zullen zeggen, wat is die Bouterse opeens een toffe peer. Maar door bewondering voor hem uit te spreken verhoog je zijn credibility in Suriname. Elke poging daartoe vind ik zo fout als maar kan.’
Spong haalt scherp uit naar Roemer: ‘Zij is niet goed snik, het is alsof je kort na de Tweede Wereldoorlog een literaire prijs uitreikt aan een NSB’er,’ zegt de jurist. Hij en oud-Journaal-lezeres Noraly Beyer hebben de Belgische koning verzocht de prijs niet aan Roemer uit te reiken. Ook gaat Spong de commissie van de Taalunie vragen om de prijs niet uit te reiken.
De Taalunie geeft echter geen krimp en laat aan Nieuwsuur weten de prijsuitreiking door te zetten: ‘De kwaliteit en het belang van dit literaire werk is onomstreden.’
- Bron: Kees Broere, Surinaamse auteur Roemer blijft Bouterse steunen: ‘Ik weiger hem moordenaar te noemen’ In: de Volkskrant van 5 augustus 2021
