Verpletterend, zonder verzachtende omstandigheden. Zo is de nederlaag van de Italiaanse premier Matteo Renzi en diens Democratische Partij (PD) bij de verkiezingen in Rome. Niet alleen in Rome wordt de PD vernederd, ook in Turijn en vele andere plaatsen winnen de concurrenten, de Movimento Cinque Stelle (M5S), de “Vijfsterrenbeweging” voorop. Ineens is het niet langer denkbeeldig dat deze partij nationale verkiezingen zou winnen en van protestpartij regeringspartij wordt. Het is een bijkomende kopzorg voor Brussel, want die M5S is erg Eurovijandig. Sterrenleider Grillo is een partner van de Britse xenofobe Farage (foto).
Kaakslagen
De uitslag in Rome is voor Renzi nog veel erger dan verwacht: Virginia Raggi van M5S haalt dubbel zoveel stemmen als Roberto Giachetti van de PD. Dit is zonder pardon in een stad die bij de vorige verkiezingen de kandidaat van de PD nog 64 % gaf. In Turijn gaf een andere jonge vrouw van M5S, Chiara Appendino, uittredend burgemeester en kopstuk van de PD, Piero Fassino, met 56 % lik op stuk.
De PD heeft nipt Milaan kunnen redden, 52 % tegen 48 voor de rechtse kandidaat. Ze behoudt bolwerk Bologna met 55 % – maar ook dat is geen goed resultaat in een “rode stad” waar de kandidate van de uiterst-rechtse Lega Nord dan toch 45 % haalt. In Napels kwam de PD er niet meer aan te pas, uitgeschakeld in de eerste ronde. Daar wint de linkse uittredende burgemeester Luigi de Magistris met 66% – maar bij een opkomst van 36%! De PD wint enkele kleinere steden, maar dat compenseert het verlies niet in Trieste en enkele andere plaatsen. Ook in Toscane, bolwerk van Renzi, wordt zwaar verloren, de stad Grossetto gaat naar rechts, Sesto naar links, de uiterst-rechtse Lega Nord haalt een burgemeester.
Referendum
Renzi had zich vooraf ingedekt. Het gaat om lokale verkiezingen, het belangrijkste komt in oktober, het referendum over de grondwetswijziging met de beknotting van de Senaat. Maar hij had zich wel actief bemoeid met de aanwijzing van de kandidaten voor die lokale verkiezingen. En vooral het stemgedrag tussen de twee rondes (de eerste op 5 juni) geeft te denken.
Want zowel in Rome als Turijn hebben rechtse kiezers uit de eerste ronde, in de tweede hun stem aan de kandidaten van M5S gegeven. Terwijl elders kiezers van M5S in de tweede ronde voor rechts kozen, zeer zelden voor “centrum-links” (PD en rechtse bondgenoten). Dit is dus duidelijk een fenomeen van “alles behalve Renzi” en het is waarschijnlijk dat dit ook zo zal zijn met het referendum over de grondwetswijziging; dit wordt een referendum over Renzi. Die heeft laten weten dat hij zal aftreden als hij dat verliest.
Links moet kiezen
Renzi is niet alleen premier maar ook partijleider. Na de nederlagen van zondag roept de linkervleugel van de PD op dat hij zou opstappen als partijleider. De nederlagen zijn volledig te wijten aan het rechtse beleid van Renzi en aan zijn allianties met deserteurs van bij Berlusconi, aldus de interne oppositie. Bijzonder verontrustend is de neergang van de PD in traditionele arbeiderswijken waar veel kiezers thuis blijven of voor de Vijfsterren kiezen.
Renzi probeert al een ganse tijd die linkervleugel lam te leggen, met redelijk succes. Links vreest nu dat de premier-partijleider zal trachten alle interne protest definitief te smoren. Wie niet de partijlijn volgt inzake het referendum – en links doet dit deels niet – moet eruit, zo dreigen Renzi’s luitenanten.
Voor links wordt het nu wel hoogtijd te kiezen: ofwel zich bij dit zoveelste ultimatum neerleggen, of werken aan een reorganisatie van wat nog overblijft van links binnen en buiten de PD. Want binnen de PD is er weinig perspectief, Renzi werkt nu eerder aan een politieke herschikking met politieke erfgenamen van Silvio Berlusconi. Dit is nog moeilijk centrum-links te noemen, zelfs nauwelijks centrum.
Ontgoocheld
De PD is niet de enige ontgoochelde partij. Bij wat overblijft van Berlusconi’s partij, is er zeker weinig vreugde. Wat van Forza Italia nog overschiet, trekt zich nu op aan Milaan waar haar kandidaat wel niet gewonnen heeft, maar waar Forza concurrent Lega overvleugelt. Een magere troost.
De Lega (Nord) van Matteo Salvini is dat ook. Ze had alles op alles gezet om het “rode Bologna” in te nemen, samen met haar rechtse bondgenoten. Haar kandidate, Lucia Borgonzoni, was in de eerste ronde tweede geworden en rekende op de stemmen van andere rechtse kandidaten en van M5S om uittredende Virginio Merola te vloeren. Dat is dus niet gelukt. Terwijl de partij in Lombardije, haar “thuisland”, verliezen lijdt. In Milaan, waar ze slechts met de lippen de rechtse kandidaat Parisi steunde omdat ze die niet rechts genoeg vindt, doet Forza Italia het binnen rechts veel beter dan de Lega – die Milaan ooit alleen bestuurde. De lijsten in het zuiden, Noi con Salvini, zijn evenmin een succes. In plaatsen waar massa’s volk naar Salvini kwamen luisteren, is het “volle piazza’s, legen stembussen”, ze haalt er immers nauwelijks één percent. In het Toscaanse Cascina haalt de Lega wel een troostprijs, haar eerste burgemeester van het gewest.
Die uitslagen zetten een domper op de ambitie van Salvini om de leider te worden van een herschikt rechts blok, met de resten van Forza Italia en met de neofascisten van Fratelli d’Italia. De Lega ziet veel potentiële kiezers naar de Vijfsterren van “komiek” Beppe Grillo gaan.
Sterren
Tussen die Vijfsterrenbeweging en de Lega is de grens immers niet zo groot. Grillo zei jaren geleden al dat het dankzij zijn M5S is, dat uiterst-rechts in Italië zwakker staat. De M5S zit in het EU-Parlement in één fractie met de zeer rechtse Britse UKIP waarmee ze dezelfde vijandigheid tegenover de EU deelt. En inzake xenofobie gaat M5S ook niet vrijuit. Grillo schuwt allerminst contacten met notoire fascisten.
Toch nemen ook sommige linkse Italianen hun toevlucht tot de Vijfsterren vaan Grillo. Het is een partij die ‘basta’ zegt aan het verafschuwde establishment, een partij die roept “tutti a casa” – stuur ze allemaal weg, waarmee ze alle soorten onvrede kanaliseert. “Kom u dan met ons meten in de stembus” zei Fassino enkele jaren geleden tegen Grillo. Diezelfde Fassino die nu in Turijn weggeveegd is, via de stembus.
Zoveel politici en journalisten, onder wie ikzelf, hebben de werfkracht van de Vijfsterren dus danig onderschat. Zelfs toen M5S in 2013 een kwart van de stemmen haalde, werd er nog getwijfeld aan de kansen van een beweging die op de schaal links-rechts zo moeilijk te lokaliseren is. M5S schiep de illusie dat ze links en rechts overstijgt, dat ze de stem van het volk is, want alles is gebaseerd op basisdemocratie via het Internet. Maar de partij kwam vooral in het nieuws door de onderlinge ruzies, de manipulaties, de golf van uitsluitingen voor al wie zich niet naar Grillo of naar – de inmiddels overleden – goeroe Gianroberto Casaleggio plooit.
De vele controverses hebben M5S blijkbaar niet geschaad. En dat hebben de ‘grillini’ grotendeels te danken aan de zwakke concurrentie. Bij de EU-verkiezingen van 2014 haalde de PD met Renzi 41 % van de stemmen. Maar de ontgoocheling over dat beleid drijft veel van die kiezers nu weg, naar de onthouding of naar M5S. Opvallend is dat deze beweging bij de arbeiders veel meer stemmen haalt dan de PD, ook al heeft ze geen enkele band met de nochtans goed ingeplante vakbonden .Grillo vindt zelfs dat vakbonden tot het verleden behoren.
