Op 18 oktober 2021 kondigde Rusland aan dat het zijn missie bij het NAVO-bondgenootschap formeel opschort. Dit is een belangrijke gebeurtenis, maar echt onverwacht kwam ze niet.
De NAVO had zojuist acht Russische diplomaten het land uitgezet wegens ‘spionageactiviteiten’, waarvoor er geen openbaar bewijs werd aangebracht. Dit was slechts de onmiddellijke gebeurtenis die de spreekwoordelijke emmer deed overlopen in Moskou. Er is inderdaad een lange lijst van botsingen voorafgaand aan deze breuk.
Triomfalisme na de Koude Oorlog
Het probleem begon eigenlijk met het westers triomfalisme na het einde van de Koude Oorlog,
De onderhandelingen tussen Ronald Reagan en Sovjetleider Michael Gorbatsjov in 1987 werden nog voorgesteld als zijnde in het belang van beide staten, geen nederlaag of geen overwinning voor deze of gene partij. Reagans opvolger George H. Bush nam dezelfde houding over totdat het tijd was om campagne te voeren voor zijn herverkiezing waarin hij opschepte dat de VS de Koude Oorlog had gewonnen.
In de jaren negentig breidde de regering Clinton – aangemoedigd door haviken op het gebied van buitenlands beleid, hebzuchtig defensiecontractanten en binnenlandse herverkiezingspolitiek – de NAVO uit met landen van het voormalig Warschaupact: Polen, Hongarije en Tsjechië. Dit was een schending van de mondelinge toezegging vanwege de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, James Baker, samen met andere westerse regeringsfunctionarissen tijdens de onderhandelingen met Gorbatsjov (februari 1990), dat de NAVO niet een centimeter oostwaarts zou uitbreiden. Althans dit is hoe Moskou zegt de zaken te zien. Deze verzekering zou zijn gegeven om Gorbatsjov ertoe te brengen een verenigd Duitsland in de NAVO te accepteren. De NAVO stopte daar niet en breidde verder uit met nog eens zeven landen tot aan de grens van Rusland tegen 2004.
NAVO-Rusland Raad
De NAVO-Rusland Raad was eigenlijk nooit echt bedoeld als vehikel om Rusland als een gerespecteerde collega te behandelen. Het was grotendeels een schijnvertoning. Zoals een van Blairs medewerkers later verklaarde: “Zelfs als Rusland niet echt meer een supermacht was, moest je doen alsof dat nog wel zo was.” Rusland kreeg een permanente ambassadeur bij de NAVO en kon in theorie deelnemen aan NAVO-besprekingen maar Moskou klaagde jarenlang dat het vaak werd uitgesloten van informele besprekingen voorafgaand aan officiële vergaderingen en bijgevolg te maken kreeg met een gecoördineerd blok en voldongen feiten.
Onder George W. Bush trok de VS zich eenzijdig terug uit het Antiballistisch Missile Treaty, Rusland zag dit als een bedreiging voor de strategische nucleaire stabiliteit en als een onderdeel van de ‘first strike politiek’ van de VS. Zo trok de VS zich ook in 2018 eenzijdig terug uit het Intermediate Range Nuclear Force (INF) verdrag. Zogezegd omwille van het feit dat Moskou met een bepaald type kruisraket het verdrag zou schenden. Maar de VS was al langer bezig met de voorbereiding van deze beslissing. Vanaf 2009 keurde de regering Obama de installatie goed van raketafweersystemen in Roemenië en vervolgens in Polen, wat op zich een schending was van het INF-verdrag en een bijzonder ernstige bezorgdheid voor Rusland.
Groeiende spanning
In 2014 speelde Washington een sleutelrol in de Oekraïense staatsgreep. Dit kwam aan het licht toen de toenmalige Onderminister van Buitenlandse Zaken, Victoria Nuland, werd betrapt op een telefoongesprek met de Amerikaanse ambassadeur in Kiev over hoe de verwijdering van de corrupte maar democratisch gekozen regering van Viktor Janoekovitsj kon worden vergemakkelijkt en hun favoriete kandidaat, Arseny Jatsenjoek, kon worden geïnstalleerd,.
In de nasleep van het recente verbreken van de banden met de NAVO, hebben VS en NAVO hun provocerende activiteiten verdubbeld in plaats van de breuk te gebruiken als een kans om met nieuwe ideeën aan te komen om de groeiende spanning tussen de kernmachten te keren.
In dezelfde week vertelde de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken, Lloyd Austin, op zijn rondreis naar Georgië en Oekraïne, dat de Zwarte Zee een militair belang voor de VS en NAVO uitmaakt. Washington en NAVO stuurden marineschepen naar de Zwarte Zee en leden van het Amerikaanse Congres dringen er nu bij de regering Biden op aan om de militaire aanwezigheid in de regio op te drijven. Minister Austin verklaarde ook dat Rusland zich niet moet moeien met de vraag of Oekraïne lid wordt van de NAVO of niet. Intussen beschuldigd het Westen Rusland ervan te werken aan een militaire opbouw langs de grens met Oekraïne. Enkele dagen na Austins reis onthulde een conferentie van NAVO-ministers van defensie in Brussel een nieuw ”nieuw masterplan” om Rusland in te dammen.
Reactief
Zoals eerder betoogd zou het niet in het belang van Rusland zijn om de Baltische landen aan te vallen. Dergelijk initiatief zou geen enkele rationele kosten-batenanalyse doorstaan. Bovendien waren de Russische militaire acties in het post-Sovjettijdperk eerder reactief van aard dan agressief. De operatie in Georgië in 2008 was volgens het rapport van de EU-onderzoekscommissie van 2009 een reactie op een militaire aanval van Tbilisi op Russische troepen in Zuid-Ossetië. De annexatie van de Krim was een unieke situatie die het gevolg was van een oprechte perceptie in Moskou van een ernstige bedreiging van nationale veiligheid. Zoals Reuter heeft gemeld: ”(NAVO) Functionarissen benadrukken dat ze niet geloven dat een Russische aanval op handen is”.
Maar dit weerhield de Duitse minister van Defensie niet om olie op het vuur te gieten, door rond deze tijd in een interview te verklaren dat de NAVO duidelijk moet maken dat ze bereid is militair geweld te gebruiken, inclusief kernwapens, om Rusland ervan te weerhouden NAVO-landen of hun partners aan te vallen. Onnodig te zeggen dat dergelijke uitlatingen en verklaringen in Moskou als bijzonder verontrustend worden beschouwd.
Vanuit Russisch perspectief gezien is er weinig tot geen voordeel geweest bij twee decennia NAVO-Rusland Raad. De Verenigde Staten – die de NAVO effectief controleert -, lijkt nog steeds te lijden onder het ‘triomfalisme’ van kort na de Koude Oorlog. Washington blijft denken dat het Rusland kan behandelen als een speelbal om opgeblazen militaire budgetten te rechtvaardigen. Of als een welgekomen afleiding voor binnenlandse problemen. Tegelijkertijd verwachten VS en NAVO niet alleen dat Rusland handelt alsof het geen eigen nationale veiligheidsbelangen heeft. Moskou moet de westerse diplomatie volgen en ondergaan weze het in het dossier Afghanistan of Iran.
Het is dus geen echte verassing dat Rusland meende dat het tijd werd om voor z’n eigen belangen op te komen. Vraag is, zal er aan beide zijden een leger diplomaten worden ingezet, of laat men de politiek over aan de militaristen.
