Het is alweer een tijdje geleden dat we voor het eerst verbaasd opkeken toen in Berlijn een anti-vax betoging door de straten liep met daarin een duidelijke aanwezigheid van uiterst rechts, een paar linksen en een flinke groep groenen. Hoe kon het dat deze ideologische tegenstanders elkaar de hand reikten in dit meer dan bedenkelijke project?
Vandaag zijn we het gewoon. Ook in Brussel waren groenen duidelijk zichtbaar in de grote betoging van twee weken geleden. Om alle misverstanden te vermijden wil ik meteen aangeven dat ik met ‘de groenen’ geenszins de partij bedoel, maar enkel een groep individuen die zich tot de ecologie bekennen.
Afgelopen week-end overleed in Frankrijk Pierre Rabhi, een ‘ecologische boer’ die stelde een alternatief voor onze modernistische maatschappij te hebben. Het gaf alweer aanleiding tot een ‘hete’ discussie op facebook want Rabhi wordt door velen verheerlijkt en door anderen met een groot wantrouwen benaderd.
Want wie was Pierre Rabhi? Le Monde Diplomatique schreef er een artikel over in 2018, de RTBF maakte er enkele reportages over. Hij werd geboren in Algerije, maar opgevoed ‘op z’n Frans’ zoals hij zelf stelde. Van kindsbeen af opgegroeid in een uiterst rechts milieu van ‘L’Algérie française’, bondgenoot van enkele rijke zakenlui, zoals Maurice Thibon die de plattelandsideologie van het Vichy-regime inspireerde. Onder invloed van Rudolf Steiner, presidentskandidaat in 2002 (zonder voldoende handtekeningen). Nooit te beroerd om zich uit te spreken tégen homosexualiteit en tégen de gelijkheid van man en vrouw.
Zijn ‘alternatief’ bestond uit de bekende recepten van ‘eerst zichzelf veranderen’, een spirituele herbronning, tegen de moderniteit en de rationaliteit, luisteren naar de natuur. Tégen de verlichting waarin hij een nieuw obscurantisme zag, verheerlijking van de armoede maar tegen de miserie, tégen de sociale zekerheid als sociaal lapmiddeltje, profeet van de ‘gelukkige soberheid’. Wel aanwezig op de zomeruniversiteit van de Franse werkgeversorganisatie, met tal van ontmoetingen met de miljardairs die hun grote vermogen wat al te graag koppelden aan ‘ascetische spiritualiteit’.
Zijn landbouwmodel was redelijk simpel: compost. Hij maakt er een toverdrankje van, aldus politiek ecoloog René Dumont. Veel meer valt er niet over te vertellen, ook niet in zijn recente interviews en reportages. Het vond geen genade in de ogen van Dumont die zich eveneens met de zich ontwikkelende landbouw in Afrika bemoeide en daar erg kritisch over was. ‘Hij baseert zich op Steiner, hij koppelt er de trillingen van de sterrenhemel en de maanstanden aan vast. Het is volkomen onwetenschappelijk. Hij verfoeit Pasteur en heeft een bedenkelijke houding tegenover de Afrikanen.’
Rabhi was een inspiratiebron voor heel wat alternatieve landbouwinitiatieven in het landelijke Frankrijk. Er wordt dan gewerkt met een klein aantal vaste werknemers, maar duizenden vrijwilligers (‘volonterres’) die kost en onderdak krijgen. Het kan niet verbazen dat velen het na enkele dagen voor gezien hielden omdat ze zich uitgebuit voelden. Dit is mediteren in de praktijk, zo werd dan geantwoord.
De dwaalwegen van de ecologie
Het spreekt voor zich dat je de aarde kan bewerken zonder haar te vernietigen. We weten al lang dat een andere en kleinschaliger landbouw perfect in staat is om 8 miljard of meer mensen te voeden. Er is daar geenszins enige spiritualiteit voor nodig, wel rationeel en wetenschappelijk denken.
Maar het denken over de natuur leidt makkelijk tot een soort dwaalwegen waarin ‘liefde voor de natuur’ uitmondt in ‘haat voor mensen’. De mensheid behoort tot de natuur, je kan beide niet tegenover elkaar stellen.
Doe je dat wel, dan wordt die natuur makkelijk synoniem voor ‘terug naar de natuurlijke orde’, en dat is wat je ook ziet in de anti-vax beweging. Onze natuurlijke immuniteit is voldoende, we behoeven geen gevaarlijke vaccins, we kunnen hooguit proberen met een gezonde voeding en levenswijze onze immuniteit te versterken. En ja, er zullen doden vallen, dat is onvermijdelijk. Het is natuurlijke selectie. Vanuit dat perspectief wordt nu elke overheidsbemoeienis afgewezen. Laat het virus zijn gang gaan, vaccins en sociale maatregelen zijn overbodig, corona is niet meer dan een griepje en zal vanzelf weer verdwijnen.
Die groen-rechtse flank heeft altijd bestaan en heeft met filosofen als Ernst Haeckel en later Ludwig Klages – en nog diverse anderen – de Duitse nazifilosofie geïnspireerd. Het gaat dan telkens om een romantische visie op de natuur, nostalgie naar een prekapitalistisch en vooral premodern verleden, het naturaliseren van ongelijkheden.
Hoe aantrekkelijk in oorsprong ook, het verleden toont hoe makkelijk dit door uiterst-rechts wordt overgenomen, tot vandaag. Waar rechts en groen elkaar vinden is in het afwijzen van verandering en emancipatie. Vandaar dat denkers als Karl Popper of Norberto Bobbio die filosofie als een grote bedreiging voor de individuele vrijheid zien, en dat klinkt met de slogans van vandaag natuurlijk paradoxaal. Maar je ziet bij groenen telkens weer die hang naar natuurlijke en lokale gemeenschappen, waar, voeg ik er aan toe, geen vreemde elementen in thuis horen en waar het individu is ondergeschikt aan het geheel.
Serge Audier schreef een geweldig boek over hoe moeilijk het is en was voor de linkerzijde om een coherent ecologisch denken te ontwikkelen, geobsedeerd als men is/was door de ontwikkeling van de productiekrachten. John Bellamy Foster was de eerste om een verzoening met Marx voorop te stellen, maar het blijft een uitermate gevoelige materie. Wie aandacht heeft voor de geschiedenis van West-Europa en terecht de oefening van de dekolonisering wil maken, geeft aandacht aan wat inheemse volken vragen, met aandacht voor de natuur. Maar ook deze denkers vervallen makkelijk in een anti-moderne filosofie die ons geen stap verder brengt.
Met de zware klimaatcrisis die het voortbestaan van de mensheid bedreigt, lijkt het me superdringend om dit denken verder uit te diepen. We hoeven geenszins terug naar het verleden te gaan en we hoeven geenszins de ‘ecomodernistische’ visies aan te klampen. Te makkelijk wordt dit debat in slogans gevoerd, terwijl er niet eens een duidelijke strategie is voor hoe we de crisis kunnen vermijden. Minder vliegen en meer youtube of bitcoin is het omgekeerde van wat nodig is. Het zou me niet verbazen dat men bij Oikos weer in de gordijnen vliegt in plaats van te proberen een ernstige discussie te voeren. Want ja, we hebben een politiek ecologisch standpunt nodig voor hoe we verder moeten, en ja, we hebben een sociale benadering nodig, en ja, we moeten streven naar meer vrijheid, gelijkheid en solidariteit. De ‘natuur’, as such, zal ons niet helpen. John Bellamy Foster en Murray Bookchin wellicht wel. En vaccins uiteraard, aub.
Voor wie nog iets meer wil lezen, luisteren, kijken over Pierre Rabhi:
https://www.anti-k.org/2021/12/05/pierre-rabhi-2-le-charlatan-de-lagroecologie/?fbclid=IwAR3zsiGBQe5pgaKgM98wKgdNDSHcXE_jOgEVpkIv7IsYXv2_i3OsrRfDuTY
en dit: Hep Taxi : Pierre Rabhi sur Auvio (rtbf.be) en dit: Entretien avec Pierre Rabhi (rtbf.be)
