Een militaire coup in Soedan? Laat ons alvast kijken welke regionale machten daar de hand in kunnen hebben. In dit geval: Egypte, bijgevallen door Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. De Tunesische president Kaïs Saïed trok in juli alle macht naar zich toe, zette Ennahda – en daarmee Qatar – buitenspel, en richtte zich tot de Emiraten. In nagenoeg elk conflict van Noord-Afrika tot ver in het Midden Oosten, botsen twee grote assen met elkaar: aan de ene kant de Saoedi’s met de Emiraten, aan de andere kant Qatar en Turkije, broeders van de Moslim Broeders.
Erdogan
In Libië staan ze al jaren gewapenderhand tegenover elkaar. De regering in Tripoli, waar de Moslim Broeders aan boord zitten, sloot twee jaar geleden met Turkije een akkoord over de afbakening van de territoriale wateren in het oosten van de Middellandse Zee; ze kreeg kort daarop Turkse wapens, militaire instructeurs, soldaten en Syrische huurlingen.
De Turken werden ingezet om, met succes, te vechten tegen generaal Haftar die volop financiële en militaire steun krijgt van de Emiraten en Egypte. Aangevuld door Russische steun – onder meer in de vorm van de Wagner huurlingen – en Franse diplomatieke steun.
Dat laatste heeft wel veel te maken met de belangen van Total. Maar ook elders zien we de Fransen aan de kant staan van de Saoedi’s, de Emiraten en Egypte, allemaal zeer goede klanten van hun wapenindustrie. De zware beledigingen van de Turkse president Erdogan aan het adres van zijn Franse collega Macron, illustreerden ook hoe Parijs en Ankara op veel andere terreinen elkaar niet lusten. Dat Erdogan steeds actiever is in Afrika, zoals in Algerije en Mali, ligt de Fransen zwaar op de maag.
Magreb
In Algiers is de houding van het regime tegenover de Moslim Broeders dubbelzinnig. Met de recente verkiezingen heeft het regime die beweging van de politieke islam weer meer ruimte gelaten. Tegelijk zijn de relaties met Turkije verwarmd. Algerijnse historici hebben Macron goed onder zijn neus gewreven dat hij zijn geschiedenis niet kent of vervalst. Volgens Macron was het aan de Fransen te danken dat er een Algerijnse identiteit is, terwijl die Algerijnen de eeuwenlang Turks-Ottomaanse bezetting vergeten. De Turkse periode was in geen enkel opzicht met het Frans kolonialisme te vergelijken, aldus Algerijnse (en ook Europese) historici.
Tegelijk is de invloed van de politieke islam, niet alleen te herleiden tot de Moslim Broeders, in de rest van de Magreb sterk getaand. In Marokko verloor de tot dan regerende PJD in de recente verkiezingen zeer zwaar (zie: https://www.uitpers.be/marokkaanse-koning-wint-verkiezingen/?utm_source=rss&utm_medium=rss&utm_campaign=marokkaanse-koning-wint-verkiezingen).
Marokko is deel van het laatste diplomatieke succes van Donald Trump als president van de VS: de Abraham-akkoorden. Mede onder impuls van de Emiraten knoopten ook Marokko en Soedan diplomatieke relaties aan met Israël. Als beloning erkende Washington de Marokkaanse soevereiniteit over de westelijke Sahara. Waarop Algerije, de grootste steun van het Polisario Front, allerlei represailles tegen Marokko nam en verder wegdreef van de as Saoedi-Emiraten.
Tunis
In Tunesië had de partij Ennahda, nauw verbonden met de Broeders, al veel aanhang verloren vóór president Kaïs Saïed op25 juli alle macht naar zich toetrok. Enkele weken eerder had Kaïro de rode loper uitgerold voor de Tunesische president. Diens Egyptische collega Abdel Fattah al-Sissi kwam zelf in 2013 aan de macht in een coup tegen de verkozen president Mohamed Morsi, van de Moslim Broeders.
Om uit de economische en financiële putten te geraken, heeft Tunis zich sindsdien tot de Emiraten gewend, de grote tegenstanders van de Moslim Broeders, en dus van Ennahda die op zeer goede voet staat met Turkije. Voor Ankara was de coup in Tunis dan ook erg slecht nieuws. Erdogan had eind 2019 een blitzbezoek aan Tunis gebracht om Tunesië in het Libisch conflict actief aan zijn kant te krijgen, wat bij veel Tunesiërs in het verkeerde keelgat was geschoten.
De coup van Sissi in juli 2013 in Egypte was natuurlijk voor de as Saoedi-Emiraten het grootste succes. De val in Soedan van Omar Bachir twee jaar geleden, kwam daar bovenop. De invloed van vooral de Emiraten zorgde ervoor dt Soedan ook in de Abraham-agenda stapte en relaties met Israël aanknoopte.
Hoorn van Afrika
In Khartoem speelt vooral de invloed van het nabije Egypte dat ook om andere redenen de Soedanese generaals van de coup steunt Vooral generaal Al-Bourhane wil afrekenen met Ethiopië om diverse redenen. De Soedanese generaals willen een gebied herinnemen, maar zijn ook fel gekant tegen de “Grote Renaissancedam” op de B lauwe Nijl, wat de grootste hydro-elektrische infrastructuur van Afrika wordt.
Soedan, maar vooral Egypte, vrezen voor de negatieve gevolgen ervan op hun Nijlwater. In juli vorig jaar is gestart met het vullen van het waterreservoir. Kaïro blijft hopen de dam te dwarsbomen en rekent daarvoor onder meer op de Soedanese generaals. Ook al zijn de Soedanese legerleiders daarover verdeeld, Bourhane heeft een rivaal, Mahammed Hamdan Daglo, bekend als Hermetti, die evenzeer aanleunt bij de Emiraten. Deze chef van de ‘Rapid Support Forces’, een elitemilitie die berucht werd door de genocide in Darfour, zit niet op de lijn Egypte, hij is tegen de steun aan de Tigre-rebellen in Ethiopië.
Hier heeft de as Qatar-Turkije dus weinig voet aan de grond, al heeft Turkije de voorbije jaren wel een begin van inplanting in de Soedanese havens en in Djibouti.
Die as is wel stevig ingeplant in het nabije Somalië. Daar is de grootste Turkse militaire basis buiten het Turkse grondgebied. Terwijl de Turkse groep Al-Bayrak de haven van Mogadiscio uitbaat. In talrijke Somalische scholen wordt het Turks onderwezen, de voornamen Erdogan (voor jongens) en Instabul (meisjes) zijn frequent. De Somaliërs zijn “een broedervolk” , aldus Ankara.
Midden Oosten
In Gaza en de bezette gebieden van Palestina kan Hamas op de steun van diezelfde as Qatar-Turkije rekenen, niet op die van de concurrentie. Voor Sissi is Hamas enkel een filiaal van de door hem gehate Moslim Broeders.
De rivaliteit tussen de twee assen kwam sterk naar boven in de beginjaren van de opstanden in Syrië tegen Assad. De pogingen om de diverse verzetsgroepen samen te brengen, strandden onder meer op die rivaliteit. Terwijl vooral Qatar de Moslim Broeders steunde, konden de anderen op de Saoedi’s rekenen.
De assen kwamen in 2017 regelrecht in botsing met elkaar. Toen probeerden de Saoedi’s, de Emiraten, Bahrein en enkele bondgenoten Qatar op alle mogelijke manieren te isoleren. Er werd een lijst met eisen voorgelegd, waaronder het opdoeken van de internationale zender Al Jazeera. Die is inderdaad erg kritisch voor o.m. Saoedi’s en Emiraten. Hun oorlogsmisdaden in Jemen worden er omstandig belicht. De moord in Istanbul op de Saoedische opposant Jamal Khashoggi begin 2019 door een Saoedisch commando, kwam maandenlang uitgebreid aan bod. Erdogan wordt daarentegen positief belicht.
De as Saoedi-Emiraten heeft moeten inbinden. Qatar zit op een immense gasbel, het kreeg opvallende militaire steun van Turkije, de Moslim Broeders in de rest van de Arabische wereld zijn belangrijke steunpunten, en Al Jazeera bleef uitzenden.
Er zijn wel tekenen van dooi tussen de twee assen. Alvast de Emiraten kiezen eieren voor hun geld. Tahnoon bin Zayed, de veiligheidsadviseur van de Emiraten, bracht deze zomer een bezoek aan Erdogan, en een week later bezocht hij de emir van Qatar. Egypte liet Al Jazeera weer aan het werk en ging praten met Turkije.
Kaboel
De rivaliteit reikt verder dan het Midden Oosten. De zege van de Afghaanse Taliban, is niet alleen de zege van Pakistan, maar ook van Qatar dat zich met succes opwerpt als decommunicant tussen een groot deel van de wereld en het Kaboel van de Taliban. Het was tenslotte in Doha, Qatar, dat de Taliban hun diplomatiek hoofdkwartier hadden en er met de VS hun tocht naar de zege regelden. “The Taliban-whisperers”, schreef The Economist over de rol van Qatar na het vertrek van de VS.
Turkije hoopt graantjes mee te pikken. Vanaf de eerste dag wou het al, zonder succes, de luchthaven van Kaboel in handen nemen. Het rekent vooral op zijn bouw- en andere maatschappijen om mettertijd voet aan de grond te krijgen.
Voor de Saoedi’s, die vorige eeuw zeer lang allerlei Afghaanse modjaheddin uitvoerig steunden, is dat een tegenvaller. Toch waren Saoedi-Arabië en de Emiraten de enige, samen met Pakistan, om tussen 1996 en 2001, het Talibanbewind te erkennen. Maar de banden van de Taliban met Al Qaida, dat het Saoedisch vorstenhuis rauw lust, waren een doorn in het oog. En noch de Saoedische heersers, noch de emirs van de Golf, lopen hoog op met politieke islam, want dat is teveel macht geven aan het volk ten nadele van zijn edele heersers.
Al wordt er wel eens een uitzondering gemaakt. In Jemen zagen alvast de Saoedi’s er geen graten in om de lokale Moslim Broeders ter hulp te snellen in hun strijd tegen de Houti’s, want dat zijn vrienden van grote vijand Iran. Alhoewel, ook met die grote vijand praten de Saoedi’s al minstens enkele maanden, want de confrontatie heeft hen weinig opgeleverd. De weerslag van de moord op Khashoggi en het debacle in Jemen hebben de Saoedishe heersers mogelijk minder overmoedig gemaakt.
En hoe zit het met die assen in de “diaspora”, in de strijd om controle over mosliminstellingen? Alvast een thema voor verder onderzoek.
