Het zal u wel al zijn opgevallen dat Qatar een actieve rol heeft gespeeld in de omverwerping van het Qadhafi-regime in Libië. Het waarom van de Qatarese politiek in dit dossier wordt echter niet zo dikwijls belicht in de pers.
Qatar is wel een bijzonder land(je). Het is slechts iets groter dan een derde van België maar bezit 14% van de gasvoorraden in de wereld en de leiders zijn immens rijk. Het grote geld wordt verdeeld onder de drie dominante families, en het werk wordt door migranten verricht. Men spreekt van zo’n 250.000 Qatari en meer dan een miljoen gastarbeiders. Het gaat om een soort absolute monarchie zonder democratische instellingen. In brede kringen is Qatar vooral gekend als initiatiefnemer en financierder van de pan-Arabische nieuwszender Al Jazeera. Anderen weten dan weer dat het een gigantische Amerikaanse militaire basis huisvest die als voornaamste transitplaats dienst doet voor de troepen en het oorlogsmateriaal voor Irak en Afghanistan. Daarnaast onderhouden de diensten van de emir de beste relaties met Hezbollah in Libanon, met Hamas, met Iran. In vergelijking met anderen heeft het emiraat goede relaties met Israël. Barroso en Sarkozy bedankten de emir van Qatar voor zijn bemiddeling in het dossier van de Bulgaarse verpleegsters in Libië. Qatar is ook een van de landen die actief op zoek is naar landbouwgrond in Afrika, zo least het 40.000 hectare grond in Kenia voor de productie van groenten en fruit.
Qatar heeft Frankrijk als belangrijkste leverancier voor militair materieel, o.a. jachtvliegtuigen, en is zich naar verluidt aan het inkopen bij grote ondernemingen als EADS, waar Qatar Investment Authority 6 % van de aandelen bezit. Qatar heeft heel wat participaties in grote Franse groepen zoals Lagardère (defensie en media) waar zowat 8% in handen van de Qatarezen is, Veolia Environnement (milieuvoorzieningen) 5%. Bij Suez (energie en collectieve voorzieningen) zou Qatar 1% van de aandelen bezitten. Bij de Franse nucleaire groep Aréva kwam er uiteindelijk in kink in de kabel zodat Qatar (voorlopig?) uitgesloten blijft van aandeelhouderschap van deze onderneming. Er zijn heel wat Qatarese investeringen in Frans vastgoed, kastelen, domeinen, hotels. Deze investeringen genieten sedert 2008 een bijzonder fiscaal statuut: de Qatarese vastgoedinvesteringen zijn niet belastbaar en Qatari moeten de eerste vijf jaar van hun verblijf in Frankrijk geen vermogensbelasting betalen.
Voor Frankrijk speelt bij deze goede relaties met Qatar in de eerste plaats diplomatieke verankering in het Midden-Oosten. Wat Saoedi-Arabië betekent voor Washington, dat is Qatar voor Parijs. Het is wellicht onder de Westerse vrienden het Arabisch land dat het meest onafhankelijk ageert ten opzichte van de Angelsaksische landen, ook al huisvest het een Amerikaanse militaire basis. Qatar speelt voor Frankrijk ook op economisch vlak een strategische rol: Total, EADS, Technip, Air Liquide, Vinci Constructions, Suez, Aréva hebben er de laatste jaren lucratieve contracten kunnen tekenen in mega-projecten. Franse ondernemingen, en meer in het bijzonder Total, zijn er actief in alle stadia van de energie industrie, van exploratie en productie tot de raffinaderijen en verkoop.
Qatar heeft geen grote financiële belangen in Noord-Afrika. Wel kan je op vele plaatsen lezen dat in het nieuwe Libië Qatar de hand zal hebben in de ontwikkeling van de gassector. Op korte termijn zal het moderniseren van de installaties voor vloeibaar gas (LNG) een mogelijk terrein van ‘samenwerking’ vormen.
In de recente sociale beweging in verschillende landen van de Arabische wereld heeft Al Jazeera een actieve rol gespeeld. Het tonen van een werkelijkheid die door de andere media niet wordt opgenomen heeft deze zender enorm populair gemaakt. Er wordt geregeld gesteld dat de nieuwszender meer gedaan heeft voor de opvoeding tot mensenrechten, burgerrechten en democratie dan enig andere instelling. Dit straalt af op zijn financierder: het Qatarees regime. Niet iedereen is echter even enthousiast over wat Al Jazeera betekent. Vorig jaar werd de zender verboden in Marokko, geschorst in Bahrein, en veroorzaakte een diplomatiek incident met Jordanië. Een cameraploeg werd in Afghanistan door de NAVO opgepakt wegens ‘propaganda’. Hoewel de zender prat gaat op zijn redactionele onafhankelijkheid menen sommige waarnemers toch dat bijvoorbeeld berichten in of over Saoedi-Arabië ‘in mineur’ worden behandeld om de officiële diplomatieke banden niet te schaden. Zo rapporteerde – volgens Wikileaks – de Amerikaanse ambassadeur dat ” de invloed van Al Jazeera bij de publieke opinie in de regio voor Qatar een belangrijke, duurzame hefboom vormt; bovendien kan de zender ingezet worden om bepaalde internationale relaties te helpen verbeteren, zo heeft bijvoorbeeld een positiever beeld van de Saoedische koninklijke familie op Al Jazeera geholpen bij een verbetering van de relaties met het grote buurland.
Qatar zoekt, aldus waarnemers, om zich als klein land meer dan staande te houden in een regio met veel spanningen en met ongelijke spelers: het grote Saoedi-Arabië en Iran, het intussen verzwakte Irak en meerdere kleinere spelers als Koeweit, Bahrein, de Verenigde Arabische Emiraten en Qatar zelf. Zeker tegenover de grote landen in de regio wil het zijn onafhankelijkheid en zijn (gas)rijkdom vrijwaren. Qatar deelt de ontginning van een immens gasveld met Iran. Het heeft plannen om met Teheran en Moskou een wereldbeurs voor de verhandeling van gas op te zetten. Qatar volgt zijn eigen weg maar wil in zijn politiek zeker de Saoedische buur niet voor het hoofd stoten. Hoewel de vaststelling lijkt te zijn dat de ruimte die een zwak Saoedisch leiderschap vrij geeft op de internationale scène, pertinent wordt ingenomen door Qatar.
Qatar nam in het verleden het initiatief om onderhandelingen op te zetten met de elkaar vijandig gezinde partijen in Libanon, Soedan of Jemen bijvoorbeeld. Van een positie als bemiddelaar schoof Qatar nu wel op tot een actieve speler in het omverwerpen van een ander Arabisch regime, in Libië. Maar kennelijk lijkt de analyse van de emir er vanuit te gaan dat hij zijn positie op het Arabische schaakbord kan versterken door zoveel mogelijk op de ‘verandering’ in te spelen. Wellicht moet Doha het wat kalmpjes aan doen in verband met Syrië omdat zijn gas-vennoot Iran blijft vasthouden aan de Syrische president Assad als belangrijke bondgenoot. Nu heel wat Arabische regimes schudden op hun grondvesten wil Qatar zijn voordeel halen uit de nieuwe krachtsverhoudingen die zich aan het vormen zijn in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Qatar was capabel om het (pan-Arabisch) vacuüm in Libië duidelijk zelf op te vullen. Zoals Al Jazeera en Qatar ook bijzonder positief worden bekeken door het nieuwe Tunesië en Egypte of door de oppositie in Jemen of Syrië.
De emir zoekt een zodanige rol voor zijn land dat het zijn onafhankelijk bestaan als vanzelf kan veilig stellen. Public relations spelen daarbij een belangrijke rol. Om Europa ‘in te palmen’ zet Qatar in op het winnen van de publieke opinie via sport. De familie van de emir is eigenaar van voetbalclub Malaga, heeft (een beetje) van doen met Barcelona, en is eigenaar van de Parijse club Paris Saint Germain (PSG). Het wereldkampioenschap voetbal 2020 wordt in Qatar georganiseerd. Er zijn goede relaties met de organisator van de Tour de France, Amaury Sport, die ook de Ronde van Qatar organiseert. De Tour de France 2014 zal in Doha starten.
De emir van Qatar wil het Arabisch nationalisme revitaliseren, heet het, wat nu in de praktijk neerkwam op een samengaan met het Westen dat officieel op basis van een humanitaire motivering een maandenlange bommencampagne tegen Qadhafi opzette. Naar verluidt speelde Doha een centrale rol om de Arabische Liga de ‘no-fly-zone’ voor het Libisch regime, te doen aanvaarden. Qatar participeerde met zes Mirage-jachtvliegtuigen aan de ‘bescherming van de Libische burgers’. Doha was een van de eersten om de Libische Nationale Overgangsraad te erkennen, bevoorraadde de rebellen met wapens, uniformen en 400 miljoen dollar cash, gaf militaire opleiding, terwijl het ook instond voor de verkoop van de olie uit het rebellengebied. En niet te vergeten: de uitgebreide informatiestroom die Al Jazeera bracht over de rebellen waardoor Qatar nieuw prestige en invloed kon verwerven. Is dit hét bewijs dat de nieuwszender deel van het diplomatiek arsenaal is van de emir?
Bij de wapenleveringen aan de rebellen moeten we ons toch wel wat vragen stellen. Qatar zelf is geen wapenproducent. Het is een belangrijke wapenimporteur. In principe moet bij elke wapenimport een eindgebruiker gemeld worden. Hoe is deze internationale verplichting te rijmen met het bewapenen van ‘ongeregelde’ troepen, die waren vast niet als eindgebruiker opgegeven toen de wapenuitvoervergunning werd aangevraagd door de producent. Dat geldt evenzeer voor de Franse wapenleveringen. Frankrijk is zelf een belangrijk producent en het kan dus best om wapens van Franse makelij gaan. Maar wat doen we in dit geval – en uiteraard ook in het geval van Qatar – met het officiële wapenembargo voor Libië, en met de Europese Code of Conduct voor wapenexport die zegt niet te leveren aan conflictgebieden…?
Qatar lijkt al langer een subtiel politiek, diplomatiek en economisch spel te spelen waarin het samenwerkt met de VS (militaire basis) en tegelijkertijd Iran frequenteert (gemeenschappelijk gasveld) en een beurs voor gasverhandeling (samen met Rusland en Iran) wil opzetten. Terwijl zijn vliegtuigen Libië bombardeerden in naam van de vrijheid, zond Qatar troepen naar Bahrein als deel van de Gulf Alliance troepen die onder leiding van Saoedi-Arabië de elite hielpen beschermen tegen de roep naar democratie. De steun die Qatar verleent aan de Libische rebellen tegen Qadhafi – die nergens echt geliefd was, niet in het Westen, niet in de Arabische wereld – is dan een onderdeel van de zoektocht naar versterking van de eigen internationale positie. Frankrijk is hierbij een geïnteresseerde partner.
(Uitpers nr. 135, 13de jg., oktober 2011)
