Een buitenbeentje
Om meer dan een reden is dit een opvallende publicatie. Zeg maar een buitenbeentje. Ze valt vooral op door haar onopvallendheid. Zeker dan door de bescheiden omvang, waarin naast de schaarse, gepolijste woorden ook veel plaats gelaten wordt aan heel bijzondere potloodtekeningen. Zo’n kleine uitgave met dan nog eens veel witruimte is per definitie kwetsbaar. Het dringt zich niet op als een tu m’as vu? in de onophoudelijke publicatiestroom. Door het formaat is het een underdog in het boekenlandschap, maar door het pleidooi stijgt het er bovenuit. Als die ‘kwetsbaarheid’ als thema dan nog eens aangekaart wordt door Marlies De Munck en Pascal Gielen wordt het helemaal bijzonder. Zij zijn in hun werkomgeving ook buitenbeentjes. Marlies De Munck is als docent verbonden aan het Departement Wijsbegeerte van de Universiteit Antwerpen en aan het KASK & Conservatorium in Gent. Aan het Antwerp Research Institute For the Arts (ARIA) doet ze onderzoek naar de gezondheid van cultuur. Pascal Gielen is cultuursocioloog, verbonden aan het ARIA van de Universiteit Antwerpen. Hij leidt er de onderzoeksgroep Culture Commons Quest Office (CCQO). Een cultuurfilosofe en een cultuursocioloog, die vanuit het thema ‘kwetsbaarheid’ ook het reilen en zeilen in de academische wereld waarin zij zelf opereren niet onbesproken laten, is niet zo evident. Ook de taal die zij gebruiken is helemaal niet academisch, maar heeft eerder een columnachtig karakter waarmee ze zeker geen wetenschappelijke credits zullen behalen. Maar daar doen zij het natuurlijk niet voor. Zij willen precies afstand nemen van, zoals Pascal Gielen schrijft, ‘het opgelegde academisch taalgebruik dat de geest uit de fles trekt’.
De bolster
De ondertitel van ‘Kwetsbaarheid’ is ‘Over raken en geraakt worden’ en om dat toe te lichten vertrekken zij als metafoor van een bolster: ‘Een kastanje rolt voorbij in de tuin. Mijn ogen volgen hem. Hij komt tot stilstand en blijft liggen als een klein pantser. Vastberaden om niemand binnen te laten. Ik zet een stap naar voren. Strek mijn hand uit, maar aarzel. Wil ik bij de vrucht komen, dan prikt hij me toch. Toch maar niet. Ik laat hem intact. Tegelijk weet ik dat zijn harnas ooit zal barsten. De bolster die daar ligt is maar een voorbode. Wil hij uitgroeien tot boom, dan moet de kastanje zich laten raken. Om te leven moet hij zich vroeg of laat blootgeven. Maar de bolster aarzelt. Dus ook ik wacht. En gaandeweg begrijp ik dat zijn kracht niet schuilt in de stekels, maar in zijn kwetsbaarheid. Het is een kwestie van timing. Barst jij op tijd, dan kan hij wortelschieten. Blijft hij gesloten, dan sterft hij vanbinnen. Voor mijn ogen weifelt de kastanje tussen raken en laten raken.’
Ambiguïteit
Met die gemeenschappelijk geformuleerde metafoor in het achterhoofd waaieren hun gedachten uit in een tiental korte stukjes waarin de bolster en de activiteit van het (ont)bolsteren voorop staan. De kern van hun betoog is de ambiguïteit die daaruit spreekt of in hun beeldspraak ‘de kastanje die weifelt tussen raken en laten raken’. ‘Bolsters koesteren het oorspronkelijke leven, maar kunnen het evengoed versmachten’, schrijft Pascal Gielen. De bolster is een safe space, een veilige plek om de menselijke kwetsbaarheid af te schermen, maar daardoor bouwt men geen weerbaarheid voor de buitenwacht op. Je moet je ook durven blootstellen, schrijft Marlies De Munck, anders beland je in een geestelijke quarantaine. Dus: in blootstelling schuilt ook genezing. Ook voor academici, voegt Gielen eraan toe, want ‘wetenschappers bolsteren zich in een eigen wereld die steeds minder werkelijkheid verdraagt’. Zij worden ‘onkwetsbaar’ in hun gebolsterde vak- en jargontaal. Beide auteurs verwijzen daarom graag naar voorbeelden uit die andere wereld van de kunst want ‘artiesten zijn bijzonder getalenteerd in kwetsbaarheid’. ‘De bolster op het juiste moment laten barsten’, dat is voor Pascal Gielen esthetische kunde. ‘Kwetsbaarheid kan ook werken als een roos in de loop van een geweer. Harder kan een kunstwerk de wereld niet treffen’, zo eindigen beide auteurs hun precieus pleidooi.
Valiz
Volgens hetzelfde procedé als ‘Kwetsbaarheid’ verscheen er in 2020 van beide auteurs, en ook geïllustreerd door Lotte Lara Schröder, ‘Nabijheid, kunst en onderwijs na Covid-19.’ De Amsterdamse uitgever Valiz maakte ook van deze uitgave een precieus kleinood dat tevens in een Engelse versie te verkrijgen is.
Auteurs én een uitgeverij om te volgen. Zeker voor wie geïnteresseerd is in relevante maatschappelijke vragen rond kunst en cultuur.