Het lijdt geen twijfel : De Russische president Vladimir Poetin is populair in eigen land en bij veel buitenlandse staatshoofden en regeringsleiders. Dat geldt minder voor de partij van de president, Jedinstvo (Ruslands Eenheid), maar dat kan de president niet beletten de verkiezingen voor de Doema te winnen – onder meer bij gebrek aan een geloofwaardige oppositie en door de apathie van de bevolking.
En toen het betrouwbaarste peilingsbureau van Rusland, VTsIOM, meldde dat die partij het niet goed doet, nam het Kremlin de controle over dat bureau over. Maar Poetin wordt in binnen- en buitenland geroemd als een man van orde, na de jaren van Jeltsins ‘chaos’.
Op een studiedag in Gent van Cerise (Centrum voor Oost-Europese Studies) op 17 oktober oordeelden enkele vorsers van de Universiteit Gent dat de media bij ons Poetin te negatief afschilderen. Er werden verscheidene argumenten aangevoerd om de president meer krediet te geven.
Enkele van die argumenten en een repliek die ik op de studiedag slechts gedeeltelijk, door de beperkte tijd, kon geven:
– Al te dikwijls wordt herinnerd aan het KGB-verleden van Poetin. Om te beginnen was Poetin geen kopstuk, hij zat op een lagere post in Oost-Duitsland. Bovendien kwam in de jaren 1970-1980 de impuls voor veranderingen in het Sovjetsysteem uit de hoek van de KGB, kijk maar naar de hervormingspogingen van partijleider Joeri Andropov en naar de steun van KGB-kringen om Gorbatsjov aan het hoofd van de partij te brengen.
Dat klopt. De mensen van de KGB wisten beter dan wie ook, beter dan de partijleiders, wat er in de samenleving gaande was, hoe veel dingen vierkant draaiden en hoe er een feitelijke samenzwering van de samenleving was tegen de top van de bureaucratie. Op zichzelf is dat inderdaad geen degelijk verwijt. Maar Poetins carrière in de geheime diensten stopte niet met de KGB. Hij werd in de eindfase van Jeltsins beleid chef van de Russische FSB. Als chef van de FSB knapte hij belangrijke klussen op. Hij zorgde er vakkundig voor dat het onderzoek naar corruptie in en rond het Kremlin werd gesmoord en dat de "Familie" (de kliek Jeltsin) vrijuit kon gaan. Er bestaan aanwijzingen dat die FSB onder het prille premierschap van Poetin in september 1999 betrokken was bij aanslagen op appartementsgebouwen in Russische steden (rond 300 doden) die prompt werden toegeschreven aan Tsjetsjeense terroristen – een voor de hand liggend motief voor nieuwe operaties in Tsjetsjenië.
– Zijn democratische ingesteldheid moet toch ook blijken uit zijn politieke opstelling in de jaren ’90 in Sint-Petersburg waar hij het democratische kamp koos.
Daar schaarde hij zich inderdaad achter burgemeester Anatoly Sobtsjak die even de geschikte kandidaat leek om president te worden. Sobtsjak democraat en hervormer? Die reputatie kreeg toch een flinke deuk met enkele omkoopschandalen; (wijlen) Sobtsjak vluchtte naar het buitenland en niet om politieke redenen. Sint-Petersburg werd onder zijn beleid zowat de hoofdstad van corruptie en georganiseerde misdaad. Het heeft er alles van weg dat Poetin in de jaren ’90 zijn carrièrekansen afwoog, maar vooral dat hij koos voor het kamp waar de grootste voordelen te rapen vielen. Onder meer onder de hoge bescherming van Anatoly Tsjoebais, een van de architecten van de grote plundering in de vorm van nep-privatiseringen. Hoe komt het trouwens dat een meerderheid van de Russen geen hoge pet opheeft van het begrip ‘democratie’ zelf? Hoe komt het dat "democraat" in het midden van de jaren ’90 voor veel Russen een scheldwoord werd? Omdat het synoniem werd van plunderaar of advocaat van de plunderingen. Hoe komt het dat de opkomst bij verkiezingen zo laag is – bij de jongste lokale verkiezingen in Sint-Petersburg: 28 procent.
Poetin organiseert natuurlijk verkiezingen. Maar dan wel in een systeem waarin het parlement weinig macht heeft (indien het dat zou willen). Dat is een erfenis van de grondwet die Jeltsin er tien jaar geleden doordreef met een vervalst referendum. Iedereen weet dat bij dit referendum de opkomst lager lag dan 50 % en dus ongeldig was. Maar in de loop van de dag werd het aantal ingeschreven kiezers drastisch verlaagd, onder het gejuich van de westerse vrienden.
Het zwakke ‘democratisch gehalte’ van Poetin blijkt toch ook uit het muilbanden van de media.
– Tsjetsjenië: de Russische troepen plegen wel oorlogsmisdaden op grote schaal. Maar kan een land dulden dat een gebied zich afscheurt? Wat zou Washington doen indien Florida zich zou afscheuren?
Dit is wel een zeer zwak argument. Florida is niet bij de Verenigde Staten gekomen na een lange koloniale oorlog en heeft geen lange koloniale bezetting gekend met onder meer de volledige deportatie van de bevolking – wat de Tsjetsjenen in 1943 overkwam. Bestaat er zoiets als een "Floridaans volk"? Een Tsjetsjeens wel. Hebben de Floridanen ooit de wens geuit op onafhankelijkheid? En inderdaad, wat zou Washington doen bij een secessie van Florida? Wie kent het antwoord.
– Poetin als de man die orde in de chaos bracht?
Poetin is de man die de plunderingen van de jaren ’90 consolideert. De oligarchen Berezosvky en Goesinsky moesten naar het buitenland vluchten om aan de gevangenis te ontkomen, Michail Chodorkovsky, de intussen afgetreden baas van oliereus Joekos, is opgesloten. Daarmee heeft Poetin alleszins zijn populariteit verzorgd, want de overgrote meerderheid van de Russen vinden die oligarchen superdieven.
Maar treedt Poetin op tegen de oligarchie als stelsel? Integendeel, hij benadrukt dat er niet wordt geraakt aan het beginsel van de privatiseringen, ook al rekende het Russisch Rekenhof in 2000 voor dat minstens 80 % van de privatiseringen volgens de Russische wetten illegaal waren. Poetin bekrachtigt de illegaliteit.Vergeten we ook niet dat Poetin met de campagne tegen Chodorkovsky een groot plezier doet aan diens concurrenten, onder wie superoligarch Vladimir Potanin en andere oligarchen die de expansie van Chodorkovsky’s imperium als een bedreiging voor hun zaken zien. Beiden, Chodorkovksy en Potaniln, zijn veteranen van de Komsomol, de communistische jeugd…
– De economie gaat beter, het bnp stijgt al vier jaar na elkaar met percentages tussen vijf en tien.
Die stijging komt na bijna tien jaar van gevoelige dalingen. Bovendien is ze voor een groot deel het gevolg van de hoge olieprijzen op de wereldmarkt – Rusland is dit jaar de grootste olieproducent van de wereld.
Die economische groei komt slechts een deel van de bevolking ten goede, en dat deel bestaat niet uit de mensen die in de grote plunderingen beroofd werden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft het nog altijd over de vele ‘overdoden’ ten gevolge van de bar slechte toestand van de volksgezondheid. "Het gaat goed met de Russische economie. Het gaat slecht met de Russische economie", zei Stefan Blommaert om de tegenstelling tussen de groei van de cijfers en de moeilijkheden van zoveel Russen in het dagelijks leven samen te vatten.
Poetins EU-vrienden
De Russische president kan alleszins blijven rekenen op de sympathie van de meeste westerse leiders. De Franse premier Jean-Pierre Raffarin sneed bij zijn bezoek aan Moskou de kwestie Tsjetsjenië niet aan. Toen Poetin op bezoek kwam in Parijs, deed president Jacques Chirac hem persoonlijk uitgeleide tot op de luchthaven. Niet voor de eerste keer had Poetin journalisten die op een persconferentie kritische vragen stelden, grof beledigd, maar dat vonden zijn hooggeplaatste vrienden geen punt.
De Italiaanse premier Silvio Berlusconi ging zijn boekje als EU-voorzitter even te buiten door zijn goede vriend Poetin na een flinke omhelzing op alle vlakken onvoorwaardelijke steun te betuigen. De Europese Commissie floot hem terug, maar dat had veel te maken met Italiaanse binnenlandse politiek – Commissievoorzitter Romano Prodi heeft immers de ambitie bij de volgende parlemenstverkiezingen weer de kandidaat-premier van centrum-links te zijn.
Berlusconi wees er in zijn verweer dan ook terecht op dat geen enkele vertegenwoordiger van de EU in gesprekken met Poetin over de schendingen van de mensenrechten in Tsjetsjenië had gesproken. Prodi zelf had het alleen maar gehad over de affaire Joekos die volgens hem nadelig is voor het aantrekken van buitenlandse investeringen.
(Uitpers, nr. 48, 5de jg., december 2003)
