De Poolse PiS laat de teugels los. Met haar volstrekte meerderheid in het parlement ziet deze Poolse reactionaire partij geen enkele reden om haar programma niet ten volle uit te voeren. De al zeer restrictieve abortusregeling wordt helemaal uitgehold, de geschiedenis wordt herschreven, justitie en onderwijs worden op nationalistische leest geschoeid. Er is een wet in de maak die zware straffen voorziet voor wie de reputatie en waardigheid van de natie in gevaar brengt. De katholieke kerkleiding juicht toe. Het protest barst los: na zwarte zaterdag van vorige week, nu, 3 oktober, een zwarte maandag.
Zwarte dagen
Poolse vrouwen en mannelijke medestanders zijn op vorige zaterdag en deze maandag 3 oktober met betogingen en stakingen massaal in actie gekomen tegen een wetsontwerp om abortus voortaan volledig illegaal te maken. Sinds 1993 is abortus slechts zeer uitzonderlijk toegelaten in geval van verkrachting of incest, bij zware afwijking van de foetus of in geval het leven van de vrouw urgent in gevaar komt. In maart lanceerde de katholieke kerk een oproep om ook dat te schrappen: abortus nooit. De think tank Ordo Iurus van de PiS nam dat over en diende een voorstel in.
Vrouwen organiseerden zich rond een petitie, ‘Red de vrouwen’ (Ratujmy Kobiety) die snel 215.000 handtekeningen kreeg. De nieuwe radicaal linkse partij Razem lanceerde het initiatief voor de “zwarte zaterdag” (1 oktober), en vooral militanten van het KOD (Comité voor de verdediging van de democratie) riepen op tot de acties van 3 oktober. De vorige regeringspartij PO (Burgerplatform, EVP) doet daarentegen haar best om stokken in de wielen te steken.
De kerk bond sindsdien enigszins in en vindt nu dat vrouwen wel niet moeten gestraft worden voor een abortus – het voorstel voorziet 5 jaar opsluiting voor alle betrokkenen. Het gaat dan wel om veel vrouwen. Volgens de organisatoren van het protest zijn er jaarlijks, naast de nog geen 1000 legaal toegestane abortussen, tussen 100.000 en 150.00 vrouwen die een abortus hebben. In Polen zelf is dat erg moeilijk, de meeste artsen roepen een gewetensclausule in, vaak omdat ze sancties vrezen en onder druk van katholieke actiegroepen.
Voor veel Poolse vrouwen is abortus in eigen land bovendien, rond 1000 euro, te duur. Er is dan ook een druk ‘abortus-toerisme’ richting Slovakije, 300 tot 500 euro, transport en onderkomen inbegrepen. De Slovaakse klinieken voorzien zelfs in Poolstalige opvang. Maar ook dat is voor veel vrouwen te duur. Ze bestellen op Internet een pil om een miskraam uit te lokken. Na eventuele goedkeuring van het voorstel zal het parket kunnen onderzoeken of een miskraam wel geen abortus is…
Van patriottisme
Deze aanval van PiS en katholieke kerk tegen dat miniem restantje van abortusrecht is onderdeel van een grootscheeps offensief ingezet na de verkiezingsoverwinning van PiS een jaar geleden. Op 7 mei kreeg het KOD ongeveer een kwart miljoen mensen bijeen om hun “gehechtheid aan de Europese waarden” te uiten. Het was het eerste dergelijk massale verzet in Centraal-Europa tegen de sterke stroom in van regeerders en partijen die in het zog van de Hongaarse premier Viktor Orban een ‘autoritaire democratie’ willen. In het Poolse geval ook een klerikale.
De regering van premier Beata Szydlo zat het voorbije jaar niet stil. Ze besliste al snel om met het Grondwettelijk Hof geen rekening meer te houden zolang dat Hof niet is volgestouwd met PiS-getrouwen. Bij de openbare omroepen werden honderden personeelsleden vervangen door loyale PiS-ers die zorgen voor een “patriottische” berichtgeving. De Nationale raad van de magistratuur, een onafhankelijke instantie, kwam onder gezag van het ministerie van Justitie. Een nieuw onderzoek naar het ongeval in Smolensk zes jaar geleden, waarbij Lech Kaczynski, broer van PiS-baas Jaroslaw Kaczynski en 95 anderen omkwamen, moet aantonen dat het een Russisch complot was.
tot negationisme
Kort na de zege vorig jaar verklaarde president Andrzej Duda (PiS) dat de musea en culturele instellingen van het land het Poolse nationalisme moeten aanwakkeren en niet mogen meewerken aan verhalen die de Poolse eer aantasten… Op 16 augustus ontvouwde minister van Justitie Zbigniew Ziobro een wetsvoorstel om de reputatie en waardigheid van de Poolse natie te beschermen. Het komt erop neer dat Polen alleen nog zou mogen voorgesteld worden als een land van slachtoffers en rechtvaardigen.
Met dat voorstel beoogt de regering onder meer censuur op het onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog. Niemand die eraan twijfelt dat Polen zwaar te lijden heeft gehad van de nazi bezetting, zes miljoen doden – de helft van hen joden. Polen heeft daarnaast ook de slachtpartij van Katyn gehad waar op bevel van Stalin het kruim van de Poolse strijdkrachten werd afgeslacht, massa’s Polen werden slachtoffer van Oekraïense nationalisten die met de nazi’s collaboreerden. Maar er zijn ook zwarte bladzijden en zowel PiS als kerk willen die liever gedekt houden – of nog liever: herschreven zien.
Jedwabne
Een netelig thema is het antisemitisme van voor en ook nog tijdens de Tweede Wereldoorlog dat vooral sterk leefde in katholieke kerkelijke kringen. Symbool daarvan is de pogrom van 1941 in Jedwabne, in het oosten van het land. Daar kwamen 300 joodse dorpsbewoners om die in een grote schuur waren opgesloten. Poolse buren staken die schuur in brand, iedereen kwam om het leven. Dat was zeer lang een taboe, maar Poolse historici gingen de zaak uitpluizen. In 2001 publiceerde de Pools-Amerikaanse historicus Jan Gross daarover een boek (De buren), wat in het ganse land tot open discussies leidde over collaboratie en antisemitisme. De toenmalig president Aleksander Kwasniewski, sociaaldemocraat, trok naar het dorp om daar in naam van de Poolse staat verontschuldigingen aan te bieden.
Ten onrechte, vindt de PiS. Als Polen zoiets deden, kan dat alleen zijn omdat ze daartoe door de nazi’s werden gedwongen. Met het voorstel, dat wellicht binnen kort wet wordt, kan iedereen die beweert dat Polen ten tijde van de nazi’s misdaden begingen of medeschuldig waren, tot drie jaar gevangenis krijgen. Voor Poolse historici betekent het dat ze maar beter met hun werk over die periode stoppen. Een idee voor Vlaamse nationalisten: verbod op onderzoek naar bij voorbeeld de Oostfronters?
Gross kreeg indertijd voor zijn werk de ‘nationale orde van verdienste’. In februari liet de presidentiële dienst weten dat die orde werd ingetrokken; maar na fel protest in binnen- en buitenland werd de zaak ‘in studie gehouden’. Het zegt veel over de mentaliteit van een regering waarin de invloed van uiterst-rechts groeiend is. We zijn slechts enkele stappen van een Ministerie van de Waarheid uit Orwell’s 1984.
