Appartementsgebouwen bestoken, elektriciteitscentrales aanvallen, burgers executeren… Wat het Russisch leger in Oekraïne op bevel van president Poetin doet, deed het meer dan 20 jaar geleden ook in Tsjetsjenië. Inderdaad op kleinere schaal, maar nog wreder. Met nog meer burgerdoden dan – totnogtoe – het geval is in Oekraïne. De Tsjetsjeense hoofdstad Grozny kreeg toen de naam “meest verwoeste stad ter wereld”.
Carrière
Vladimir Poetin heeft zijn carrière via Tsjetsjenië opgebouwd, op een meedogenloze manier. Zijn plotse opmars in 1999 steunde op twee pijlers. 1) Hij hield als baas van de ‘inlichtingendienst’ FSB president Boris Jeltsin en diens corrupte kliek uit de handen van het gerecht. 2) hij won de publieke opinie voor een nieuwe oorlog in Tsjetsjenië en won die – op een bijzonder brutale manier.
Tsjetsjeense vluchtelingen die deze zoveelste oorlog in hun republiek toen meemaakten, zijn gelukkige overlevenden van een hels conflict. Eind 1999, begin 2000 werd wat restte van de stad Grozny, nagenoeg met de grond gelijk gemaakt. De Russische luchtmacht bestookte net als in 1994-1996 steden en dorpen, met meer dan 100.000 doden – op een bevolking van 1,5 miljoen. Op 6 februari 2000was Moskou weer de baas over het opstandige Tsjetsjenië.
Om dat te bereiken moest Poetin naast zwaar militair overwicht en ongenadige praktijken, op twee terreinen succes boeken:
Opinie winnen
Primo: De Russische opinie voor een nieuwe oorlog winnen. Dat lag niet voor de hand. Toen de Sovjet-Unie eind 1991 uiteenviel, maakten de Tsjetsjenen daarvan gebruik om zich los te maken van de Russische Federatie. Moskou maalde daar niet om. Tot Azerbeidzjan in 1994 een olieakkoord sloot met een westers consortium. Ineens kreeg de pijpleiding die vanuit Bakoe naar de Russische haven Novorossiirsk loopt, dwars door Tsjetsjenië, strategische betekenis. De Russische president Boris Jeltsin wou plots met alle mogelijke middelen Tsjetsjenië weer onder controle krijgen, en werd daarbij toen volop gesteund door Washington.
Alle mogelijke middelen werden ingezet: grondleger en luchtmacht mochten de volle lading geven. De Tsjetsjeense hoofdstad en dorpen werden onophoudelijk bestookt, er werden nieuwe raketten uitgetest. En er werd aan Russische kant op geen soldaat gekeken. Het waren de talrijke lijkkisten die voortdurend op tv kamen, vooral dan op de toen nog onafhankelijke zender NTV, die de Russische bevolking meer en meer tegen die oorlog deed keren. Moeders van Soldaten en andere organisaties voerden actief campagne tegen de oorlog; in 1996 droop Jeltsin af. Tsjetsjenië stond op eigen benen.
FSB
Poetin kon de opinie omdraaien. Jeltsin was erg tevreden over de baas van de FSB die hem beschermd had tegen de justitie. Hij benoemde hem in de zomer van 1999 tot premier. Kort daarop hadden in diverse steden bloedige aanslagen plaats op woongebouwen, met honderden doden. Tsjetsjeense terroristen, zei Poetin. Geen enkele Tsjetsjeen had die opgeëist, nadien waren er wel aanwijzingen dat de FSB zelf aan het werk was geweest; Personen die daar meer over wisten, werden uitgeschakeld. Zoals Aleksandr Litvinenko, ex-luitenant-kolonel van de KGB en FSB, die in Londen werd vergiftigd.
Hoe dan ook, de Russische opinie keerde zich na een forse propagandacampagne voor oorlog. Zender NTV was intussen meegaand geworden, geen lijkkisten meer op het journaal. Kritische journalisten werden geweerd, sommige later vermoord. De Tsjetsjenen werden afgeschilderd als islamistische terroristen – het was de Russische oorlog die ervoor zorgde dat sommige Tsjetsjeense separatisten inderdaad extreme jihadisten werden.
De Russische oorlogsvoering was weer ongemeen gruwelijk. Geen enkel burgerdoelwit was heilig. Tegenstanders, of van wie werd vermoed dat te zijn, werden geëxecuteerd. Grozny was begin 2000 bijna met de grond gelijkgemaakt. Elektriciteitsvoorzieningen waren vernietigd. Alsof Grozny model stond voor Marioepol nu. Ook na de zege op 6 februari 2000, gingen de wreedheden verder. Burgers werden massaal afgeslacht, onder meer door een militie uit Poetins Sint-Petersburg die in één keer 56 mensen ombracht door gewoon in een menigte te schieten. Volgens vluchtelingen was de terreur na 6 februari nog erger dan ervoor.
Collaboratie
Secundo – Poetin had de slag om de openbare opinie gewonnen. Zoals in 1999 heeft hij ook in 2021 met redelijk succes de Russische opinie warm proberen te maken voor een “speciale militaire operatie” tegen Oekraïne. De interne oppositie is uitgeschakeld, tegenstemmen worden opgesloten.
In Tsjetsjenië zocht en vond Poetin invloedrijke lokale collaborateurs, voorop moefti Achmat Kadyrov. Die werd in 2003 president, in 2004 vermoord. Sinds dan trad zijn zoon Ramzan op de voorgrond. De Kadyrovs stonden aan het hoofd van een grote invloedrijke clan. Ze kregen nagenoeg de vrije hand om Tsjetsjenië te regeren zoals hen beliefde, met het invoeren van de sharia en de bouw van een reuzengrote moskee. Moskou was bijzonder gul voor de wederopbouw van de republiek, iets waar Kadyrov tegenoiver zijn bevolking kon mee uitpakken.
Poetin zei na 9/11 ook het islamistisch terrorisme te bestrijden, maar gaf die moslimextremisten in Tsjetsjenië volmacht voor lokaal bestuur. Ze werden voorlopers, zoals bij voorbeeld in harde campagnes tegen homo’s die in kampen werden opgesloten. De clan Kadyrov verleende ook hand- en spandiensten aan het Kremlin. Opposant Boris Nemtsov werd in 2014 vermoord door een Tsjetsjeens commando…In Tsjetsjenië zelf is het Kadyrovs militie die met harde hand de orde van de c hef handhaaft. Van enige oppositie is daar al lang geen sprake meer.
Op dat vlak, collaboratie, zit het Poetin in Oekraïne tegen. In de oostelijke regio’s staan de lokale leiders, en een deel van de bevolking, wel achter Poetin. Ze hebben evenwel niet het minste gezag buiten die regio’s. Poetin had na de agressie gehoopt snel een eigen ploeg te kunnen installeren, wat grandioos faalde.
Misschien dacht Poetin op basis van zijn graag-goed-nieuws-brengende informanten, dat dit een fluitje van een cent zou zijn, maar Oekraïne is toch wel van een ander kaliber dan een republiekje binnen de eigen grenzen. Kadyrov is al wel opgedoken in Oekraïne, maar zijn Oekraïens evenbeeld nog niet. Wat mede de “speciale operatie” enigszins bemoeilijkt.
